İslam şehrinde "çıkmaz sokak" ne ifade eder?

→ İslam şehrinin oluşumunda, dinin emir ve yasaklarının büyük bir etki oluşturduğu görülür. Şehirlerin hem fiziki ve hem de sosyal görünümleri, bu sınırlar ve arterler çerçevesinde şekillenir. (x) Arter: Atardamar, trafiği yoğun olan ana yol → İslam şehirlerinde planlama genel olarak mescid, cami, bedesten veya külliye gibi dini ve sosyal merkeziyetli birimler etrafında gelişim gösterir. → İslami kültürünün kapsadığı geniş dünyaya, insanların çeşitliliğine, sahip olunan farklı kültürlere ve konuşulan çeşitli dillere rağmen tüm inananlar şehre, benzer bir biçimde yerleşirler. (x)İslam mimarisinin Avrupa'daki izleri → İslam şehirlerindeki kurulu ilişkiler maddi müesseseler üzerine değil, kişiler arasındaki insani bağlar üzerine bina edilir. → Şehrin, dini ve ahlaki erdemleri içerisinde yaşayan insanlara telkin edici bir yapıya sahip olması, halkın geri dönüş ve vefa olarak şehri yine bu hassasiyetler çerçevesinde imar etmesi gibi bir döngüye sahiptir. Böylece şehrin insandan, insanında şehirden etkilendiği ve birbirini beslediği bir düzen oluşur. (x)İslam şehri neye denir, öğrenmek için tıklayın → İslam şehri, merkezden çevreye doğru ilerledikçe sığlaşan, yer yer farklılaşıp bütünleşen, evleri ve yapılarıyla mahremiyetkar bir tavır uyandıran bir yapıya sahiptir. → Paris gibi Avrupa şehirlerindeki radyal ve mekanik yerleşimin aksi olarak doğal bir yayılımı vardır. Bir bakıma şehrin bedesten ve külliyelerden oluşan merkez kısmı planlanır fakat iskân alanının kendi kendine teşekkül etmesine izin verilir. (x)Radyal: Bir çemberin yarıçapı boyunca yolların merkezden çevreye ya da çevreden merkeze doğru uzamasını ve kentin buna uygun olarak biçimlenmesini amaçlayan kent tasarım modeli (x)'Şehri imar ederken nesli ihya etmeyi ihmal ederseniz; ihmal ettiğiniz nesil, imar ettiğiniz şehri tahrip eder.' → Sokaklar, şehir merkezinden mahallelere geçişi sağlayan sızma damarlar olarak tanımlanır. Ayrıca, kent merkezi ve mahalleler arasındaki ilişkiyi kuran temel birimlerdir. → İslam şehirlerinde bu bağı sağlayan sokakların dar, dolambaçlı ve zaman zaman iki metre genişliğe ulaştığı görülmektedir. → Sokak ağları bazı yerlerde çıkmaz sokaklar ile sonlanırken, kimi yerlerde de yeni bir mahalle ağına bağlanarak insanlara yeni kapılar açar. (x)İslam mimarisinin dünyadaki hâkimiyeti → Çıkmaz sokaklar girişi olan ama öteki ucu hiçbir yere çıkmayan, çıkış yeri olmayan, bir ucu kapalı olan sokaklardır. → Bir yapı, fiziki bir engel veyahut doğal bir unsur ile sınırlandırılmış olabileceği gibi topoğrafyaya bağlı olarak dereler, küçük vadiler veya falezler ile de sonlanmış olabilir. (x)Topoğrafya: Şehirlerin doğal coğrafi yapısını ifade eder. (x)Avrupa'nın 'Gotik' eserlerine ilham veren İslam mimarisi → Genellikle plansız gelişim göstermiş yerleşmelerde bir kusur olarak algılayabileceğimiz çıkmaz sokak kavramı, İslam şehirlerinde belli hizmetlere yönelik veya topluma hizmet eder nitelik kazandırılarak planlama öğesi olarak kullanılır. → İslam'ın ilk planlanmış şehri olan Medine'den uzun yıllar sonra kurulmuş, bu kutlu dinin kokusunu hissettiğimiz pek çok kentte de çıkmaz sokaklarla karşılaşırız. Bu şehirler başlıca Medine, Şam, Bağdat, Buhara, Semerkant, Taşkent, Ahlat, Belh, Kahire'dir. (x)İslam şehirleri ile ilgili bilgi almak için tıklayın → İslam şehrinde her mahalle, bir şekilde kendini şehrin geri kalanından izole eder. Bu izolasyon, zaman zaman dar sokaklar, sıklıkla çıkmaz sokaklar sayesinde sağlanır. Bazı şehirlerde ise inşa edilmiş kapılar da görülür. → Çıkmaz sokaklar bir izolasyon parçası olduğu gibi aynı zamanda çocuklar için birer oynama mekânıdır. Özellikle günümüzde pek çok nedenden ötürü sokağa çıkmalarından korktuğumuz çocuklarımız için güvenli bir oyun ve eğlence alanıdır. → Çıkmaz sokağın olduğu yerlerde sokağa giren, çıkan herkes tanınır, bilinirdi. Bu sayede çıkmaz sokak, mahrem ve özelleşmiş bir alan niteliği kazanırdı. → Özellikle yüksek yerlerde veya nehir, dere gibi doğal engellerle kapanmış yerlerdeki çıkmaz sokaklar, manzaraya kapı olur, mahalle halkı sosyal bir mekan olarak kullanır. (x)Mahremiyetin sınırı ve ihlali, Prof. Dr. Murat Şimşek'in yazısını okumak için tıklayın → İslam uygarlığında ilk kentleşme sürecinin ve planlamaya dair nüvelerin Medine'de başladığı görülür. Medîne, Arapça'da, yerleşmek, şehir kurmak ve kale inşası yapılan her yüksek yer anlamına gelir. Kur'an'da ise devletten ziyade, coğrafi bütünlüğü tanımlayan 'şehir' anlamında kullanılır. (x)'Şehir (Medîne) halkı sevinerek yanına geldi' (x)(Hicr Suresi, 67) (x)Hicr Suresi 67. ayetin tefsiri için tıklayın (x)'Derken şehrin (medîne) öbür ucundan bir adam koşarak geldi....' (x)(Yasin Suresi, 20) (x)Yasin Suresi 20. ayetin tefsiri için tıklayın → Medine, Bağdat, Fustat, Kahire gibi diğer pek çok İslâm şehirlerinin fiziki ve sosyal yapısı birbirine benzer. Bunun esas sebebi ise şehirlerin modelini Hz. Peygamber'in (sav) Medinesinden alması kaynaklıdır. Pek çok İslâm şehri, Medine'nin bir uzantısı niteliğindedir. → Günlük hayatta Hz. Peygamber'i (sav) örnek alan müminler, kurdukları şehirlerde de Medine'yi örnek alırlar. Medine'de sıkça karşılaştığımız çıkmaz sokakları, kendi şehirlerinde de sıklıkla kullanırlar. → İlk örneklerine Medine'de rastladığımız çıkmaz sokakların yine en önemli kullanım amacı mahremiyeti sağlamadır. (x)Mağrib mimarisine özgü İslami eserler → Çıkmaz sokaklar, kullanıcıları için her zaman güvenliği ve sükûneti temin eden bir özgürlük alanıdır. Çıkmaz sokaklar: ↪ Çocuklar için birlikte oynayabilecekleri bir oyun alanı, ↪ Yetişkinler için çocuklarını kolaylıkla gözlemleyebilecekleri ve komşuları ile sosyalleşmelerini sağlayacak bir pencere, ↪ Yaşlılar için ise nefes alma ve dinlenme alanıdır. Günümüzde kimsenin birbirini tanımadığı, selamlaşıp konuşmadığı apartmanlarda, çocuklarımızı yalnız başına dışarı yollayamadığımız, sadece çocuklar için değil yetişkinler için dahi tehlike oluşturabilecek bir hale gelen sokaklarımızda, çıkmaz sokağın dinamiklerini, İslam şehrinin değerlerini yerleştirmeliyiz. Mahremiyet, sosyalleşme, dayanışma gibi değerlerin evlerimizin içinden sokak ve şehir ölçeğine kadar uygulanmasının öncüsü olmalıyız. (x)Geçmişten günümüze İslam dünyasının kadim şehirleri