İslam'a göre insan hakları

◾ Hak, 'hukukun koruduğu menfaat'; insan hakları da 'insana insan olduğu için, diline, dinine, ırkına, cinsiyetine, milliyetine, sosyal statüsüne ve rengine bakılmaksızın tanınan haklar' şeklinde tanımlanır. ◾ Ayrıca 'insan hakları, insanın sahip olduğu özgürlüklerin belirgin ve kullanılabilir hale gelmesi' şeklinde tanımlanabilir. ◾ İslam dünyasında insan hakları, dinin tebliğ edilmesiyle birlikte başlamıştır. Kur'an-ı Kerim, temel insan haklarını bir defa daha tespit ve tescil etmek, insana hak ettiği değeri yeniden kazandırmak amacıyla göndermiştir. ◾ Kur'an-ı Kerim; yaşama, mülkiyet, eşitlik gibi insan hakları kapsamına giren noktalara değinip ve bunların korunmasını sağlamak için değişik boyutlarda müeyyidelendirmiştir. 40 ayette Kur'an-ı Kerim ◾ Kur'an ve sünnet terbiyesini almış Müslüman toplumlarda, insanların temel hak ve hürriyetlerinin korunması yönünde önemli bir mesafe alındığı, bugün için bile gıpta ile söz edilen bir hoşgörü ortamının bulunduğu, ihlâl ve haksızlıkların da oldukça mevzii kaldığı söylenebilir. ◾ İslam toplumlarında insan haklarına ilişkin bildirgelere rastlanmaması, ihlal ve ihmal edildiği anlamına değil, genel anlamda kişi haklarının gözetildiği anlamına gelir. ◾ Kur'an-ı Kerim'in yanında Hz. Peygamber'in (SAV) tavsiye ve uygulamaları da insan hakları konusunda en önemli kaynaktır. Peygamber Efendimizin (sav) farklı inanç mensupları ve etnik gruplarla yaptığı Medine Sözleşmesi insan hakları kapsamında büyük öneme sahiptir. ◾ Peygamber Efendimiz (SAV) hicretten sonra Medine'nin yerli halkı olan Müslümanlar ile Mekke'den göç eden muhacirleri toplayarak 'kardeş' ilan etti. ◾ Bu kardeşlik ortamını yaymak isteyen Peygamber Efendimiz (SAV), Medine'deki Yahudi ve diğer unsurlarla antlaşma yaptı. Medine Sözleşmesi, bir anlamda Kur'an'da çerçevesi çizilen ilkelerin beşerî planda hayata geçirilmesi ve uygulanması olarak değerlendirilebilir. Hicretten sonra Medine'de neler yapıldı? ◾ Tarihe ilk yazılı anayasa olarak geçen Medine Antlaşması'na göre herkes dininde serbest olacak, dostluk içinde yaşanacak, kan dökülmeyecek, dışarıdan bir saldırı olduğunda hep birlikte savunulacaktı. 50 maddelik Medine Antlaşması'nın maddelerinden bazıları şunlardı: 'Bu vesika, Peygamber Muhammed tarafından Kureyşli ve Yesribli müminler ve bunlara tâbi olanlarla sonradan onlara katılmış olanlar ve onlarla beraber cihad edenler için düzenlenmiştir. Bu vesika haksız bir icraatta bulunan veya suç işleyenlere ayrıcalık sağlamaz yahut cezalandırılmasına engel olmaz. Savaş için yola çıkanlar da Medine'de kalanlar da emniyet içinde olacaktır; haksız bir fiil ve suç işlenmesi hali müstesnadır. İyilik yapanlar ve sorumluluğunun bilincinde olanlar Allah ve resulünün himayesi altındadır.' ◾ Bu antlaşmanın yanında Peygamber Efendimiz (SAV) inanları şöyle uyardı: 'Antlaşma yapılmış bir zimmîyi öldüren kimse cennete giremez!' Müslümanların kurduğu ilk şehir Andolsun biz insanoğluna şan, şeref ve nimetler verdik; onları karada ve denizde taşıdık, kendilerine güzel güzel rızıklar verdik ve onları yarattıklarımızın çoğundan üstün kıldık.' (İsra Suresi, 70. ayet) ◾ Medine'de farklı inanç mensupları ve etnik gruplarla yaptığı Medine Sözleşmesi'nin yanında, farklı inanç gruplarıyla ve toplumsal sınıflara mensup kişilerle ilişkileri ve bu konudaki tavsiyeleri, insan hakları açısından büyük öneme sahiptir. Hz. Peygamber'in siyasi liderlik özellikleri ◾ İslam'a göre bütün insanlar saygıdeğerdir. Peygamber Efendimizin (SAV) insanlara gösterdiği saygıyı şu olay özetler niteliktedir: Hz. Peygamber (sav), yanından geçen bir cenaze için ayağa kalkmış, orada bulunanların kendisine bunun bir Yahudi cenazesi olduğunu haber vermeleri üzerine, 'O da bir insan değil miydi?' buyurmuştu. (Buhârî, Cenâiz, 49; Nesâî, Cenâiz, 45-47) ◾ Peygamber Efendimizin (SAV) risalet hayatı boyunca ortaya koyduğu uygulamaların teorik çerçevesi mahiyetinde olan Veda Hutbesi, insan hakları açısından en önemli belgedir. ◾ Veda Hutbesi, bütün insanlara yönelik, temel insan haklarını içeren evrensel mesajların verildiği bir vesikadır. Bu anlamda, temel insan hakları düşüncesinin oluşmasında ve benimsenmesinde önemli bir adım olmuştur. ◾ 'Haklı bir sebep olmadıkça Allah'ın öldürülmesini haram (yasak) kıldığı cana kıymayın' (İsra Suresi, 33. ayet) ◾ 'Kim, bir cana kıymamış, ya da yeryüzünde bozgunculuk yapmamış olan bir canı öldürürse, sanki bütün insanları öldürmüş gibidir' (Mâide Suresi - 32. ayet) ◾ Her bireyin yaşama hakkı vardır. Doğuştan sahip olunan haklardan biri olan hayatın dokunulmazlığı ve yaşama hakkı tüm insanlar için zorunlu bir haktır. 'Ey Peygamber! Mümin kadınlar Allah'a hiçbir şeyi ortak koşmayacakları, hırsızlık yapmayacakları, zina etmeyecekleri, çocuklarını öldürmeyecekleri, elleriyle ayakları arasında bir iftira düzüp getirmeyecekleri, dine ve akla uygun hiçbir konuda sana karşı gelmeyecekleri hususunda sana biat etmeye geldiklerinde onların biatlarını kabul et ve onlar için Allah'tan bağışlama dile. Kuşkusuz Allah bağışlayıcıdır, engin merhamet sahibidir.' (Mümtehine Suresi, 12. ayet) ◾ Bireyin doğuştan sahip olduğu en önemli hakkı biri, yaşam hakkıdır. Bu minvalde, Kur'an-ı Kerim'de özellikle çocukların haklarına büyük önem verilir. 'Ey insanlar! Bu günleriniz nasıl mukaddes bir gün, bu aylarınız nasıl mukaddes bir ay, bu şehriniz Mekke nasıl kutsal bir şehir ise canlarınız, mallarınız, namus ve şerefiniz de öylece mukaddestir, her türlü tecavüzden korunmuştur.' ◾ İslam'da, insanlar arasında din ayrımı yapmaksızın bu konuda kurallar oluşturdu. Veda Hutbesi'ndeki bu cümleler, insan hayatın dokunulmazlığını gösterir. 'Köre, topala ve hastaya savaşa katılmamalarından dolayı herhangi bir sorumluluk ve günah yoktur.' (Fetih Suresi, 17. ayet) ◾ Bu ayetlerde, özür sahibi insanlara gücü yettiğince iş verilmesi gerektiğini vurgular. İslam'da kadın hakları ve önemi 'Dinde zorlama yoktur. Doğru eğriden açıkça ayrılmıştır. Artık kim sahte tanrıları reddeder de Allah'a inanırsa kopmayan sağlam bir kulpa yapışmıştır. Allah her şeyi işitir ve bilir.' (Bakara Suresi, 256. ayet) ◾ Bedir Savaşı'nda yaşanan olay, Peygamber Efendimizin (SAV) düşünce özgürlüğü konusunda gösterdiği en önemli örneklerden biridir. ◾ Müslümanların galip geldiği Bedir Savaşı'nda, savaşta esirlere yapılacak muamele konusunda herhangi bir nâss olmayınca ashap arasında konu müzakere edildi. ◾ Hz. Ömer, içlerinde küfrün ileri gelenleri bulunduğu için esirlerin öldürülmesini; Hz. Ebu Bekir ise kafirlere karşı maddi açıdan güçlenmeleri ve kafirlerin İslam'a yönelme ihtimalinden dolayı onların fidye karşılığında serbest bırakılmasını teklif etmişti. Bu konuda Peygamber Efendimiz (SAV)), Hz. Ebu Bekir'in görüşünü kabul etmişti. İslam'da kadının önemini anlatan hadisler 'Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda haksızlıkla (haram yollarla) değil, karşılıklı rıza ile yapılan ticaretle yiyin.' (Nisa, 29. ayet) ◾ Mülkiyet, insanın bir mala, nesneye veya eşyaya sahip olmasını ifade eder. Mülkiyet hakkı ise insanın sahip olduğu şeyleri kullanma yetkisi ve sorumluluğudur. ◾ İslam, helal kazanç, hibe veya miras gibi meşru yollardan elde edilmesi şartıyla caiz görüp mülkiyet hakkını korumak için tedbirler alır. Bu nedenle, hırsızlık, kumar, rüşvet, ihtikâr ve tefecilik gibi İslam'ın meşru saymadığı yollardan mülk edinmek caiz değildir. İslam'da hırsızlığın yasaklanması ve buna verilen cezalar da aslında malın korunmasına yönelik tedbirlerdir. ◾ Kur'an-ı Kerim'de yer alan 'Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda haksızlıkla (haram yollarla) değil, karşılıklı rıza ile yapılan ticaretle yiyin.' ayetiyle Yüce Allah (CC) insanların mülkiyet hakkı garanti altına alınmış ve kişinin mülkiyet hakkına tecavüz yasaklamıştır. Kur'an'ın önerdiği hayat anlayışı ◾ Peygamber Efendimizin (SAV) Veda Hutbesi'nde '…mallarınız... Öylece mukaddestir, her türlü tecavüzden korunmuştur.' buyurması insanın mülkiyet hakkına sahip olduğunu ve haksız yere elinden alınamayacağını gösterir. ◾ Mal edinme ve muhafaza da önemli insan haklarından biridir. Peygamber Efendimiz (SAV) Veda Hutbesi'nde yukarıdaki cümleyle insanın mülkiyet hakkına sahip olduğunu, meşru ölçüler içerisinde dilediği gibi mal edinme ve bu malı tasarruf etme hakkına sahip olduğunu ve haksız yere elinden alınamayacağını vurgular. 'Ey insanlar! Şüphe yok ki, biz sizi bir erkek ve bir dişiden yarattık ve birbirinizi tanımanız için sizi boylara ve kabilelere ayırdık. Allah katında en değerli olanınız, O'na karşı gelmekten en çok sakınanınızdır. Şüphesiz Allah hakkıyla bilendir, hakkıyla haberdar olandır.' (Hucurât Suresi, 13. ayet) ◾ İnsanın onurlu bir şekilde yaşaması için bireylere sağlanan en önemli hak eşitliktir. XX. asrın başlarında kadar Amerika gibi Batılı devletler ırk ayrımı yapıyordu. ◾ İslam'a göre bütün insanlar, insan olmaları hasebiyle eşittir. Hiç kimsenin kimseye bir üstünlüğü yoktur. Üstünlük konusunda tek ölçüt takvadır. 'İnsanlar tarağın dişleri gibi eşittirler.' (Acluni, Keşfü'l-Hafa) ◾ 'Ey insanlar! Rabbiniz bir, babanız birdir. Hepiniz Âdem'in çocuklarısınız, Âdem ise topraktandır. Allah katından en değerli olanınız, O'na en çok saygı gösterip, emirlerine uyanınızdır. Arap'ın Arap olmayana bir üstünlüğü yoktur. (Eğer varsa) bu, ancak takva iledir...' Peygamber Efendimiz (SAV) Veda Hutbesi'nde insanların birbirinden üstün olmadığını ifade ettiği bu sözlerle, insanların yaratılış itibarıyla birbirlerine eşit olduklarını ortaya koyar. ◾ Peygamber Efendimizin (SAV) yaşadığı şu hadise bütün insanların kanun önünde eşit olduğunu gösterir: ◾ Kureyş'ten asil bir kadın hırsızlık yapmıştı. Bu durum ailesine ağır gelmiş ve cezasını affettirmek için bir yol arıyordur. Sonunda Resulullah'ın (SAV) dostu Üsame'yi elçi olarak göndermeye karar verirler. ◾ O, durumu arz ettikten sonra, Hz. Peygamber (SAV) bundan hoşlanmamış ve 'Sizden önceki milletlerin helak olmalarının sebebi şudur ki; içlerinden şerefli birisi hırsızlık edince onu bırakır, cezalandırmazlar; zayıf birisi hırsızlık edince ona el kesme cezası uygularlardı. Allah'a yemin ederim ki, Muhammed'in kızı Fatıma da hırsızlık etse, şüphesiz onun da elini keserdim.' (Müslim, Hudud, 8) ◾ Yüce Allah (CC), insanı şerefli ve üstün bir varlık olarak yarattı ve ona insanca yaşayabilmesi için her türlü hak ve sorumluluğu tanıdı. ◾ Veda Hutbesi, hem insanın kendisinin sahip olduğu temel hak ve hürriyetleri hem de başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunması için insanlara yol gösteren muhteşem bir manifestodur. ◾ Müslüman Doğu'da insan haklarının ne ölçüde korunduğu ve gerçekleştiğinin değişik ölçüt ve göstergeleri bulunabilir. Ceza hukuku alanında suç ve cezada kanunîlik ilkesinin konması, kesinleşmiş bir suç olmadıkça kimsenin suçlu işlemi görmemesi, sanık haklarının korunması, işkence yasağı, cezalandırmada denklik gibi ilkeler, hayvanların haklarını korumaya mâtuf tedbirler ve uygulamalar, sosyal amaçlı vakıflar, zekât, nafaka ve yardımlaşma anlayışı, sosyal dayanışmayı ve bütünlüğü amaçlayan ahlâkî değerler, toplumun güçsüz kesimleri olan gayri müslimler, işçiler, çocuklar, köle ve kadınlarla ilgili düzenlemeler ve onların haklarını korumaya mâtuf tedbirler ayrı ayrı ölçüt ve hareket noktası olarak kullanılabilir. ◾ Bunların hepsinde her dönemde arzulanan seviyede olumlu bir uygulama çizgisinin bulunduğunu iddia etmek doğru değil ise de tarihî süreç itibariyle genel görünüm olumlu bir seviyede ve çizgide seyretmiştir.

İslam'a göre insan hakları

İNSAN HAKLARI NEDİR?