İslami Uyanışa Felsefi Temeller: Dini Amel ve Aklın Yenilenmesi alıntılar

📌 Yine bilinmelidir ki dört bir yana yayılmasını ve gönüllerdeki test yerine rağmen bu inanca dayalı uyanış akli yöntemlerin ve yeni ilmi kıstasların şartları gözetilerek ortaya konması gereken fikri bir dayanağa muhtaçtır. Zira bu uyanışın mensuplarında ne muhkem bir yöntemsel çerçeve ne mümbit bir ilmi düşünce ne de esaslı bir felsefi yönelim bulabilmekteyiz. Taha Abdurrahman 📌 Tecrübe söz konusu olduğunda, İslâmi uyanışta bütünlüğü temin etmek, ancak iman tecrübesinin derinlerine dalmak ve bu yol da son noktaya doğru gitmekle mümkündür. Taha Abdurrahman 📌 Soyut akıl, sahibini herhangi bir şeye bir yönden bilgili kılan eylemden ibarettir. Bu bağlamda kişi bu eylemin doğruluğuna inanır ve bu inançla da belli bir delile dayanır. Taha Abdurrahman 📌 İslam düşünce geleneğinde aklın fiil şeklindeki tasavvuru, bizce reddedilen ve bazı Müslüman âlimlerle benimsenen aklın bir gerize huy olduğu iddiasında karşımıza çıkan, nesne eleştirici anlamla bir arada bulunmuştur. Her ne kadar bu huyu bir benlik ve öz kabul etmekten ziyade bir kuvvet ve yatkınlık diye anlasalar da bu iki anlam arasında kararsız kalmışlardır. Taha Abdurrahman 📌 Aklın, Yunan geleneğindeki anlamın gerektirdiği şekilde bir öz değil, aksine İslami anlamın gereğince kalpte kaim fiillerden bir fiil veya niteliklerden bir nitelik olduğunun belirlenmesi değerlidir. Taha Abdurrahman 📌 Bizi alakadar eden ihtiyari teşbih, karıncanın ayak sesinden daha ince ve daha gizli olanı, ilim ve tahkik elbisesine bürünenidir. Taha Abdurrahman 📌 Herkes tarafından bilinmektedir ki bu makamda saygı göstermeyi terk eden kişi, en yüce isteğine yaklaşmaktan mahrum kalır ve arzusu ile arasına marifeti engelleyen örtüler çekilir. Taha Abdurrahman 📌 Onların İlahi varlık için öne sürdükleri delillerin çokluğu, sağlam ve kesin bilgi sağlayan bir burhan elde edemediklerinin göstergesidir. Sanki delillerin çokluğuyla burhan elde etmenin zorluğunu gidermeyi arzulamaktadırlar. Taha Abdurrahman 📌 Soyut aklın, hiçbir bulanıklık içermeyecek tarzda saf bir akılcılık taşıdığı inancı pek çok zihne hükmetmektedir. Oysa bilimsel ve gündelik pratiklerin doğasından çıkarsadığımız göstergeler, bu inancı çürütmektedir. Taha Abdurrahman 📌 Rehberlik edilmiş akıl, sahibinin kendisiyle bir menfaati kendine çekmek veya bir zararı defetmek istediği bir fiilden ibarettir. Kişi bunu yaparken dinin faz kıldığı amelleri vesile edinir. Taha Abdurrahman 📌 Dini amelden türeyen fayda, dini olmayan amelden hâsıl olan faydadan farklıdır. Bunlardan ikincisi, kişi ne kadar derinlemesine bir arayış içerisine girse ve istediği din dışı idealleri gözetse dahi, mutlaka çeşitli eksikliklere düşecektir. Taha Abdurrahman 📌 Kişinin gayreti ve çalışması sınırlı araçlarını aşamadığında ona ancak bu araçlar ölçüsünde faydalar meydana gelir. Dini amelin sırrı ise kişiye başka türlü güç yetiremeyeceği itibari ve ihtiyari anlayışlar kazandırılmasında yatar. Taha Abdurrahman 📌 Kişi bu akıl erdirme anlayışlarını kısımlara ayırmaya yönelir ve böylece tezkiye yönlendirme ve düzeltme bakımından çaba harcamaktan yararlanmak üzere ihtiyaç duyduklarını çıkarsar. Bu şekilde her meşguliyet onu tefekküre yönlendirir, her tefekkür de onu kesintisiz bir çaba içerisinde bulunmaya. Taha Abdurrahman 📌 Neticede rehberlik edilmiş akıl seviyesindeki bakış soyut akıldan farklılaşır. Zira amel ile desteklenmesi sayesinde, önceden gaybi hususlar kabilinden sayılan hislerden, bilgilerden haberdar olabilir, yöntemlerini zenginleştirebilir ve yenileyebilir. Taha Abdurrahman 📌 Allah dilerse isyankârı cezalandırır. Onun cezalandırılması isyankârı marifetinden uzaklaştırılması ve yakınsamasını reddetmesidir. Taha Abdurrahman 📌 Desteklenmiş akıl, sahibinin dini meşguliyet derecelerine yerleşerek kendisiyle şeylerin özlerinin ('ayn-a'yan) bilgisini talep ettiği fiilden ibarettir. Bu esnada kişi, farzları en mükemmel şekilde eda etmesine ilaveten nafileleri de yerine getirir. Taha Abdurrahman 📌 Rehberlik edilmiş akıl ise şeylerin dışsal fiillerini, yani amellerini tefekkür etmeyi hedeflemektedir. Desteklenmiş akla gelince, önceki ikisinin hilafına, görünüş ve amellere ilaveten, şeylerin bâtıni niteliklerini ve dâhili fiillerini, yani öz benliklerini de talep eder. Öz benlikten kasıt bir şeyin kendisiyle o şey olduğu özellik, yani hüviyettir. Taha Abdurrahman 📌 Öz meselesi konusunda şu husus açığa çıkmaktadır: desteklenmiş aklın konusu, sıfatlar, fiiller ve zatlardan ibaret üç tür bilgi konusu arasında en bağımsız ve yüce olandır. Soyut akıl sıfatların bilgisini, rehberlik edilmiş akıl ise fiillerin bilgisini hedeflerken, desteklenmiş akıl zatların bilgisini edinmeyi amaçlar. Zatların bilgisi nazar yoluyla elde edilemez; zira o sadece sıfatlara ulaştırabilir. Yine amel yoluyla zatların bilgisi edinilmez; çünkü amel sadece fiillere ulaştırabilir. Bu hedefe ulaşmak ancak nazar, amel ve uzak temastan daha derin bir tecrübeyi birleştiren bir yöntemle, yani canlı ve ameli nazar manasındaki hemhal oluşla gerçekleşebilir. Taha Abdurrahman 📌 Neticede insan, evreni dilediği gibi boyunduruk altına alacağını zannettikten yahut diğer bir deyişle onu köleleştireceğini umduktan sonra kendi sınırlarının farkına varamayacak bir duruma gelmiştir. Taha Abdurrahman