İstanbul Boğazı’nın üç manevi bekçisi

Geleneğe göre, Boğaz'ın 3 manevi bekçisi vardır. Üsküdar'da Aziz Mahmud Hüdayi, Beşiktaş'ta Yahya Efendi, Beykoz'da Yuşa Aleyhisselam. Bu üç ulu insan, bugün bile konuşmaya devam ediyorlar. O yüzden bizden çok zaman evvel yaşamış bu kişilerin hayatlarına kendi dünyamızdan kulak kabarttığımızda, bir rayiha serinliğindeki hikâyelerinin tazeliğine bakıp şaşıyoruz. Belki de ruhumuzun hüviyetini bu seslere dokundukça yeniden tanımladığımız için geçmişi fethetmenin hazzını, ardından rüyaların dalgınlığını yaşıyoruz. Milyonluk şehir İstanbul'da, bin bir meşakkatle türbesini ziyaret edenler, münevver kabrine bir Fatiha okumak için gelenler, hep aynı duygu tayfının içine bürünüyorlar. YUŞA TEPESİ VE HZ. YUŞA TÜRBESİ Yûşâ Tepesi, Anadolu Kavağı'nda Beykoz İlçesi sınırları içindedir. Tepenin zirvesinde Yûşâ'ya (a.s.) ait olduğuna inanılan bir kabir ve bu kabrin yanına yapılmış bir cami vardır. Hazret-i Musa'nın (a.s.) kumandanlarından biri olan Yûşâ (a.s.), rivayetlere göre Hazret-i Musa'nın (a.s.) kız kardeşinin oğludur. Hıristiyan ve Yahudi kaynaklarında kendisinden 'Yeşu' adıyla bahsedilir. Hazret-i Musa'nın (a.s.) vefatından sonra, kesin bir bilgi olmamakla birlikte, Hazret-i Yûşâ'nın (a.s.) Peygamberlik vazifesini devam ettirdiğine inanılmaktadır. Hatta İsrailoğullarını göçebelikten kurtarıp Kenan diyarına yerleştiren kişinin Yûşâ (a.s.) olduğu düşünülmektedir. Kehf Sûresi 60 ila 65. âyetlerinde Hazret-i Musa'nın Hızır (a.s.) ile yolculuğu anlatılmaktadır. İslâm âlimlerine göre bu kıssada Hazret-i Musa'nın (a.s.) yanında yardımcı olarak bulunan genç, Hazret-i Yûşâ'dır. HZ. YUŞA TEPESİ'NİN SIRRI Bu kabrin Yûşâ'nın (a.s.) kabri olduğu şeklindeki inanç, Beşiktaş'ta türbesi olan Yahya Efendi Hazretlerinin bir kerametine dayanmaktadır. Yahya Efendi üç gün üst üste rüyasında Hz. Yuşa'nın (a.s) 'Beykoz'dayım, gel, ben Yuşa Peygamberim ve şu tepede yatıyorum. Gel yerimi tespit et ve beni ziyaret et' dediğini görür. Dervişleriyle birlikte tepeye giden Yahya Efendi, bir çobana burada hiç olağanüstü bir olay yaşayıp yaşamadığını sorar. Çoban: '10 senedir buradayım, şu bölümde koyunlarım hiç otlamaz ve asla üzerinden geçmezler' cevabını verir. Bunun üzerine Yahya Efendi Hz. Yuşa'nın kabrini keşfeder. Hz. Yuşa Türbesi bir tepede yer almaktadır. Mezar tam olarak 17 metre uzunluğundadır. Bunun sebebi ise bedenin boyundan kaynaklanmamaktadır. Cenazenin tam olarak bu alanın neresinde yattığı bilinmediğinden dolayı 17 metrelik bir alan koruma altına alınmıştır. Bu alanda tam olarak nerede yattığının kesin olarak bilinememesinden dolayı Türbenin yanında aynı zamanda Hz. Yuşa Camisi yer alır. Tarihin ilim dönemlerinden bu yana bölge her din tarafından kutsal alan olarak ilan adilmiş ve farklı dinlere mensup bireyler tarafından buralara tapınaklar inşa edilmiştir. Bölge daha önce Zeus tapınağına ve Hagios Michael kilisesine de ev sahipliği yapmış fakat bu yapılar deprem esnasında yıkılarak günümüze kadar ulaşamamışlardır. Daha sonra 1755 yılında bölgeye bir mescit yaptırılmış ve Hz. Yûşa 'ya ait olduğuna inanılan mezarın etrafına koruma amaçlı bir duvar örülmüştür. Sonraki yıllarda Hz. Yûşa Camisi bir yangın geçirmiş fakat Sultan Abdül Aziz döneminde ilk haline uygun olarak yenilenmiş ve gerekli bakımı sağlamıştır. Bölgeye 'Yûşa Alleyhilselam Dergâhı' veya 'Hz. Yûşa Tepesi' de denmektedir. ŞEYH YAHYA EFENDİ VE DERGÂHI Kanuni, Yahya Efendi'nin annesinden süt emmiş ve Onunla sütkardeşi olmuştur. Bu nedenle de Kanuni Sultan Süleyman kendisine daima sütkardeşi olduğundan 'Ağabey' diye hitap etmiştir. Dergâhın kendisi ise bir taş yığını değil, maneviyat çölünü andıran Karaköy ile Ortaköy arasında adeta manevî bir vaha. Beşiktaşlı Yahyâ Efendi 900/1495 senesinde Trabzon'da doğmuştur. Babası Trabzon kadısı Şamlı Ömer Efendi, annesi Afife Hatun'dur. Aslen Amasyalı oldukları rivayet edilir. Yahyâ Efendi'nin babası Ömer Efendi Trabzon kadılığı yaptığı sırada, II. Bayezid'in oğlu Şehzâde Selim/Yavuz Sultan Selim Trabzon Valiliği yapmaktadır. Trabzon küçük bir yer olduğundan aralarında dostluklar oluşmuştur. Öte yandan Yavuz Selim'in oğlu Kanûnî, Yahyâ Efendi'den birkaç gün sonra dünyaya gelmiştir. Hafsa Sultan'ın sütü yeterli gelmeyince Süleyman'a bir sütanne aranmış ve Süleyman, Yahyâ Efendi'nin validesi Afîfe Sultan'dan başka hiç kimseden süt emmemiştir. Böylece Yahyâ Efendi'nin annesi Afife Hatun, Sultan Süleyman'ın sütannesi olmuştur. YAHYÂ EFENDİ'NİN ÇOCUKLUK VE GENÇLİK YILLARI Babasının kadılık görevi nedeniyle, bir şehzadeler şehri olan Trabzon'da yıllarını geçirmiştir. Şehzâde Selim tahta çıkınca Yahyâ Efendi de sütkardeşi Süleyman'la birlikte İstanbul'un yolunu tutmuştur. Yahya Efendi zahir ve batın ilimlerde son mertebeye varmış, âlim bir zattır. Tıp medresesi kurdurması ve şiirlerinde tıptan bahsetmesi onun tabip olma ihtimalini akla getirse de kaynaklarda tabipliği hakkında kesin bir mâlumat yoktur. Yahya Efendi'nin bir diğer yönü ise şairliğidir. Bir divançe oluşturacak kadar şiir söylemiştir. Söylediği şiirler tasavvufî mahiyette olup çoğunlukla aruz veznindedir. Hendese ve riyazet ilimlerinde de dönemin âlimleri arasında idi. Yahya Efendi Üveysîliğin pîri idi. Kendisinden sonra dergâh mensupları Nakşî Tarîkatı'na temâyül etmişlerdir. Yahya Efendi doğumundan ölümüne kadar sarayla irtibat halinde olmuş, onlar tarafından ta'zim ve hürmet görmüştür. Sütkardeşi Kanunî ile devamlı görüşmüşlerdir. Kanuni'den sonra gelen padişahlar da aynı hürmeti Yahya Efendi'ye göstermiş, vefâtından sonra ise dergâhın onarım, bakım ve her türlü ihtiyacını karşılamışlardır. Yahya Efendi'nin gösterdiği kerâmetlerle ilgili pek çok menkıbe anlatılmaktadır. DERGÂH VE KÜLLİYENİN ÖZELLİKLERİ Yahyâ Efendi, mecburî de olsa, müderrislikten emekli olduktan sonra rüyasında gördüğü bir şahsın işaretiyle İstanbul'un merkezi bir yerinde, Boğaz kenarında, Beşiktaş'ta, Hz. Musa ile Hızır'ın buluştuğu yer olarak kabul edilen 'Hıdırlık' adını verdiği bölgede tekkesini inşa eder. Buraya dergâh kurarak ilmî ve dinî faaliyetlerini burada yürütmeye başlar. Huzurun ve tefekkürün filizlendiği feyizli ve bereketli bir yerdir. Lisan-ı hâliyle dirilere her daim ders veren bu kadim kabristan, hayatla ölümün ne kadar iç içe olduğunu haykırıyor bizlere. Burası manevî gül bahçelerinin dikenleri arasında iri ve diri bir gülü andırırken, ruhumuzu çepeçevre kuşatan tarih, burada dile gelmektedir. MİMARİ ÖZELLİKLERİ Türbe kare planlı, ahşap bir yapıdır. Türbenin ahşap bir koridora açılan kapısı doğu yönünde olup, bunun her iki yanında iki katlı birer pencere vardır. Türbenin tüm duvarlarında da ikişer pencere bulunmaktadır. Bunlardan doğu ve batı duvarındaki kapı ve pencereler yapıldığı dönemin üslubuna uyarak klasik özellik taşımaktadır. Türbenin üzeri basık bağdadi bir kubbe ile örtülüdür ve bu kubbe ahşap bir çatının altına gizlenmiştir. Ancak Pertevniyal Valide Sultan tarafından yapılan onarım sırasında bu kubbe yenilenmiştir. Bunun yanı sıra türbe Sultan II. Mahmut, Sultan II. Abdülhamit tarafından da onarılmıştır. Türbenin içerisi devrine uygun kalem işleri ile bezelidir. Türbe içerisinde on bir sanduka bulunmakta olup, bunların çevresi sedef kakmalı korkuluklar içerisine alınmıştır. AZİZ MAHMUD HÜDAYİ HAZRETLERİ VE TÜRBESİ Aziz Mahmut Hüdayi Hazretleri'nin türbesi Üsküdar'da Doğancılar semtinde bulunmaktadır. Celveti tarikatının kurucusu olan Aziz Mahmud Hüdayi Hazretleri'nin 'Ben öldükten sonra mezarımı ziyaret edenlerin ölümü denizden olmasın ve duaları kabul olsun' şeklinde dua ettiği bilindiği için türbesi halkın sıkça ziyaret ettiği bir mekândır. Eserlerinden sohbetine, vaaz ve nasihatlerinden irşadına kadar yaşadığı dönemde feyz alınan Aziz, Osmanlı Devrinde İstanbul'da yaşamış en büyük veliler arasında sayılır. İlim, edebiyat ve tasavvuf alanında adı geçen Mahmud Hüdayi, hazırladığı eserlerle bugün hala maneviyat rehberi olarak görülmektedir. Fadlullah bin Mahmûd'un oğlu olan Aziz Mahmud Hüdayi Hazretleri 1541 yılında Koçhisar'da doğmuş, çocukluğu Sivrihisar'da geçmiştir. O, bir asra yakın ömür sürmüş ve sekiz pâdişâh devrini idrâk etmiş bir gönül sultanıdır. Asrında, gerek eserleri, gerekse sohbet, irşâd, vaaz ve nasîhatleri ile ümmet için bir feyiz kaynağı olmuştur. Osmanlı devri İstanbul velîlerinin büyüklerindendir. Asıl adı Mahmûd'dur. 'Hüdayi' ismi ve 'Aziz' sıfatı kendisine sonradan verilmiştir. Cüneyd-i Bağdâdî Hazretleri'nin neslinden olup, 'seyyid'dir. Bunu ilâhîlerinin birinde: 'Ceddim ü pîrim sultan Sensin yâ Resûlallâh' diyerek kendisi de ifâde eder. Hüdâyî Hazretleri, talebelik yıllarında ciddî bir ilim tahsîli yanında tasavvufî bir alâka ile gönül âlemini de az çok yoğurmuştu. Gayret ve çalışkanlığı sebebiyle de medresede kendisiyle husûsî bir şekilde ilgilenen hocası Nâzırzâde'nin murîdi olmuştu. Hüdâyî Hazretleri, üstâdı Üftâde'nin vefatından sonra Şeyhülislâm Hoca Sâdeddin Efendi'nin delâletiyle İstanbul'a yerleşti. O'nun Üsküdar'da kurduğu dergâh, kısa zamanda her tabakadan insana hitap eden mâneviyat ve irfân mektebi hâline geldi. Cihan sultanlarının teveccüh ve alâkasını celb etti. Onları da dergâhın dervişleri arasına kattı. AZİZ MAHMUD ADIYLA ANILAN MAHALLEDE YER ALAN CAMİ VE TÜRBE Mihrimah Sultan ve Vezir-i Azam Rüstem Paşa'nın kızı Ayşe Hanım Sultan tarafından Edirne, Mısır, Şam ve Bursa'da kadılık yapmış Aziz Mahmut Hüdayi adına yaptırılmıştır. Aziz Mahmud Hüdayi'nin 30 kadar eseri bulunmaktadır ve 7 tanesi Türkçedir. İstanbul ilinin Üsküdar İlçesindedir. 1589- 1598 yılları arasında yapılan Aziz Mahmut Hüdayi Türbesi ve Camisi İstanbul' luların ziyaretine her daim açıktır. Aziz Mahmud adıyla anılan mahallede yer alan camii, Osmanlı döneminden kalma tarihi bir eserdir. Sadece camii özelliği göstermeyen eser aynı zamanda bir imarethane, türbe, kütüphane, çeşme, fırın ve hamamdanoluşan yaşam biçimidir. 10 bin metrekarelik bir alana yayılan kompleks bölgedeki aynı adı taşıyan mahallelerden giriş ve çıkış yapılabilir. Kapı girişinde birisi Kethüda Mehmet Paşa diğeri de Hüdayi Efendi için yapılmış iki çeşme yer alır. Şeyhler kabristanı da bu alan içinde yer alır. 'Yâ Rabbî! Kıyâmete kadar bizim yolumuzda bulunanlar, bizi sevenler ve ömründe bir kere türbemize gelip rûhumuza Fâtiha okuyanlar bizimdir. Bize mensub olanlar, denizde boğulmasınlar; âhir ömürlerinde fakirlik görmesinler; imanlarını kurtarmadıkça ölmesinler; öleceklerini bilsinler ve haber versinler ve de ölümleri denizde boğularak olmasın!' Camii, derviş tekkesi mimarisine uygun olarak inşa edilmiş ve son şekline Sultan Abdülmecid döneminde kavuşmuştur. Avlu kapısının üzerinde Sultan Abdülmecid için Süleyman Senih Efendi tarafından yazılmış hitabe bulunmaktadır. Kapının sağ tarafında 1724 yılında, Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın damadı Mehmet Paşa tarafından yaptırılmış çeşme bulunmaktadır. Solda ise cami ile aynı zamanda yapılmış Aziz Mahmud Hüdayi çeşmesi bulunmaktadır.