İstanbul'un ilk vakıf kütüphanesi

🔹 Osmanlı Devleti'nin en geniş bakış açısına sahip hükümdarlarından olan Fatih Sultan Mehmed Han, devletini her bakımdan mamur ederek hüküm süresini uzattı. 🔹 İdari olarak merkezi kuvvetli, uzun süreli muzaffer ve medeniyet timsali bir devlet yapısı tesis etmek isteyen Fatih, bu amaçlar doğrultusunda önemli adımlar attı. FATİH SULTAN MEHMET HAKKINDA BİLMENİZ GEREKEN 15 ŞEY 🔹 Adını tarih kitaplarına, arşivlere altın harflerle yazdıran Osmanlı Devleti'nin, medeniyet sahasında yaptığı icraatların en kalıcıları Sultan II. Mehmed dönemine rastladı. 🔹 Bilhassa İstanbul'un fethinden sonra vakıflar eliyle hayrı ve medeniyet hareketini tabana yayma idrakinde olan Fatih, Devlet-i Aliyye'nin geleceğini de şekillendirdi. 🔹 Sultan II. Mehmed ilim, irfan ve dolasıyla medeniyet hareketlerini 'büyük cihat' olarak kabul etti. Hatta bu ibareyi vakfiyesine yazdırarak tarihe de geçirdi. 🔹 Bu anlayışa binaen gerçekleşen önemli icraatlerden birisi de mübarek fethin ardından İstanbul'da ilim yuvalarına dair önemli adımlardan olan ilk vakıf kütüphanesiydi. HAÇLILARIN YIKTIĞI İSTANBUL'U FATİH YENİDEN İMAR ETTİ 🔹 Fethin hemen akabinde büyük bir hız ve şevkle başlayan kültür hamlelerinin ilki Pantokrator Manastırı'nın üst katında bulunan papaz odalarında kurulan Zeyrek Medresesi'ydi. Pantokrator Manastırı nedir? 1136 yılında İmparator II. İoannis ve İmparatoriçe İrini tarafından Fatih semtinde inşa ettirilen yapı, fethin ardından camiye dönüştürüldü. 🔹 Bu ilim mecrasının başına sonrasında bulunduğu cami ve medresenin bulunduğu semte ismini verecek olan Molla Zeyrek getirilmişti. Molla Zeyrek kimdir? Asıl adı Mehmed olan Molla Zeyrek'e 'zeyrek' lakabı hocası Hacı Bayram-ı Veli tarafından verilmişti. Fatih Sultan Mehmed tarafından Pantokrator Manastırı'nda kurulan medresenin başına getirilen Molla, 1498 tarihinde vefat etti. 🔹 Fatih Sultan Mehmed aynı zamanda devrinin bilinen en önemli entelektüellerinden birisiydi. Sultanın kütüphanesinin büyüklüğü ve güzelliği de dillere destandı. Fatih bu müstesna kütüphanesini de fethin ardından İstanbul'a getirtmişti. 🔹 Hükümdarlığı ile beraber Manisa'dan Edirne'ye getirilen kütüphane, fethin ardından İstanbul'a getirildi ve Topkapı Sarayı'nın atası olarak anılan Eski Saray'ın hitama ermesinin ardından buraya nakledildi. Eski Saray nedir? Saray-ı Atik-i Amire olarak anılan bu saray İstanbul'da inşa edilen ilk Osmanlı sarayıdır. Günümüzde Süleymaniye Camii, İstanbul Üniversitesi ve Bayezid Camii alanlarının içinde bulunan bu saray ve arazisi, zamanla küçüldü. Nihayet 1866'da günümüzdeki İstanbul Üniversitesi'nin binaları için yıktırıldı. OSMANLI DÖNEMİ KÜTÜPHANELERİ 🔹 Müjdelenmiş şehir İstanbul, fethin ardından hem devlet hem de şahıslar eliyle İslam kültür ve medeniyetinin nişaneleri ile çepeçevre sarıldı. 🔹 Bu meyanda şehrin kılcal damarı olarak tasvir edilen, medeniyet nüvesi ilk vakıf kütüphanesi Eyüp Sultan Külliyesi içerisinde bulunuyordu. 🔹 Kütüphane defterlerinde eserlere dair tafsilatlı kayıtların bulunamaması kütüphane varlığının günümüze dek tam anlamıyla ulaşamamasına sebep oldu. 🔹 Eyüp Sultan Külliyesi içinde bulunan bu kütüphaneye 1480 tarihinde dönemin sadrazamı Mehmed Paşa pek çok kitap bağışladı. Kütüphane böylece geniş bir kitap varlığına kavuştu. Mehmed Paşa kimdir? 1481 yılında vefat eden ve 'Karamani' nisbeti ile tanınan Mehmed Paşa, bürokrasi kanadından gelen ve ilmi yönüyle öne çıkan bir karakterdi. FATİH SULTAN MEHMET'İN KÜTÜPHANESİNDE ÖNE ÇIKAN ESERLER 🔹 Bu kütüphaneden önce şair Visali'nin At İskelesi'nde bulunan bir zaviyede 20 kitaptan müteşekkil bir kütüphanesi de kayıtlarda geçer. İnsanlara açık olan bu kütüphane, Eyüp Sultan Vakıf Kütüphanesi ile karşılaştırılamayacak denli az bir kitap varlığını kapsadığı için ilk olarak kabul edilmez. 🔹 Kütüphane kayıtlarında bir hafız-ı kütüb varlığına da rastlanmaması kütüphanenin varlık sahası itibariyle ufak, hacimsiz ve bilinmediğini kanıtlar. 🔹 Müşahede edidiği üzere Osmanlı'nın en mühim hükümdarlarından olan Fatih Sultan Mehmed'in büyük azmi ve kararlılığı ile gerçekleşen fetih, medeniyet nüveleri ile zenginleştirildi. 🔹 Bizzat II. Mehmet'in kütüphanesini şehre taşımasıyla başlayan süreç devlet ve şahıslar eliyle kütüphaneler açılmasıyla devam etti. FATİH SULTAN MEHMED'İN DİVANINDAN BEYİTLER 🔹 Zamanla devlet adamlarının, alimlerin ve şahısların teşvik, katılımlarıyla beraber İstanbul'da ciddi bir kütüphane varlığı oluşmaya başladı. 🔹 Bilhassa yazmalar dikkate alındığında bir dönem dünya kitapçılığının başkenti hüviyetine kavuşan İstanbul, adeta kütüphaneler ile nakış nakış işlendi.