Kanaat nedir? İslam'da kanaat etmenin ve azla yetinmenin önemi

🔸 Kanaat, kelime anlamı olarak payına razı olmak anlamına gelir. 🔸 Elindekine razı olma ve azla yetinme manalarında kullanılan kanaat, kişinin kendisi ve sorumluluğu altındakilerin gereksinimlerini asgari ölçüde karşılamasıdır. 🔸 Kanaat etmek, başkalarının elindeki şeylere göz dikmemek, aşırı kazanma hırsından kurtulmaktır. 🔸 Ahlaki bir erdem olarak değerlendirilen kanaat, kişinin hırs, tamah, hazlara düşkünlük gibi mal ve dünya tutkusunun kalpten silinmesi ile kazanılır. (x) 🔊 Dr. Kamil Yaşaroğlu'nun sunumuyla 'İslam Ahlakı - Kanaat' podcastini dinlemek için tıklayın 🔸 Kanaat, Kur'an-ı Kerim'de geçen bir kelime olmamakla birlikte aynı kökten gelen 'kâni'' kelimesi başkasından maddi yardım isteyen manasında yer alır. 🔸 Ayette bu kelimenin, 'ihtiyacından dolayı başkasından yardım isterken işi yüzsüzlüğe dökmeyen, kendisine bağışlanana razı olan' bağlamında zikredildiği belirtilir. (x) Hac suresi 36. ayetin tefsiri📕 ve meali 🔊 🔸 Kur'an-ı Kerim'de pek çok ayette kanaatkârlığın önemine değinilir; mal ve dünyaya karşı aşırı düşkünlük yerilen davranışlar olarak nitelendirilir. 🔸 Kanaatkârlıkla yorumlanan bir diğer ayet ise her mümine yapacağı iyi ve yararlı işler için vaad edilen mutluluğu anlatan 'güzel hayat' tabiridir. (x) 'Erkek olsun kadın olsun, kim inanmış bir insan olarak dünya ve âhirete yararlı işler yaparsa kesinlikle ona güzel bir hayat yaşatacağız ve böylelerinin ecirlerini de muhakkak surette yapmış olduklarının daha güzeliyle vereceğiz.' (x) Nahl suresi 97. ayetin tefsiri (x) 📕 ve meali 🔊 🔸 Peygamber Efendimiz (sav) de hadis-i şeriflerinde kanaatkârlık ile ilgili vurgular yapmış; bu konuyu iffet, tok gözlülük ve gönül zenginliği ile ilişkilendirmiştir. 🔸 Kanaatkârlığı şükrün en ileri derecesi saydığı ve 'asıl zenginliği mal çokluğu değil gönül zenginliği' olarak tanımladığı belirtilir. (x) İbn Mâce, Zühd, 24; Buhârî, Rikak, 15; Müslim, Zekât, 120 Ebû Hüreyre'den (ra) rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: 'Veren el, alan elden hayırlıdır. (İnfak ederken önce) bakmakla yükümlü olduklarından başla. En hayırlı sadaka, ihtiyaç fazlası olan maldan gönüllü olarak verilen sadakadır. Bir kimse istemekten sakınırsa Allah onu iffetli kılar, kanaat edenleri de Allah başkalarına muhtaç etmez.' (x) Buhârî, Zekât, 18 Abdullah b. Amr b. Âs'tan (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle buyurmuştur: 'Müslüman olup da kendisine yetecek kadar rızık verilen ve Allah'ın kendisine verdiğine kanaat eden kimse, muhakkak kurtulmuştur.' (x) Müslim, Zekât, 125 (x) 📚 Riyazü's Salihin okumak için tıklayın 🔸 Kanaatkârlık, ahlak ve tasavvuf kaynaklarında ruhi bir erdem olarak ele alınır. 🔸 9. yüzyıl hadis ve fıkıh âlimi İbn Hibbân, kanaatin kalpte olduğunu ve insanda ruhi bir meleke haline gelmesi gerektiğine şöyle işaret eder: 'Kanaat kalptedir; kalbi zengin olanın eli de zengin olur, kalbi yoksul olanın mal zenginliği kendisine fayda sağlamaz.' 🔸 Bu görüşe katılan bir diğer İslam âlimi 11. yüzyılda yaşayan Râgıb el-İsfahânî'dir. 🔸 Kanaat ve zühd kavramlarını karşılaştırmalı olarak inceleyen İsfahânî, kanaatin manevi bir özellik, zühdün ise bunun fiile dönüşmesi olduğuna dikkat çeker. 🔸 Ona göre iç dünyasında kanaatkârlık bulunmayan kişi, zühd gibi görünen hasletlere sahip olamaz; bunlar ancak sahte zühd olarak nitelendirilebilir. (x) 🔊 Mealli Hatim dinlemek için tıklayın 🔸 Râgıb el-İsfahânî'nin kanaati 'yeterli miktarın altında bulunana da razı olma' olarak da değerlendirir. 🔸 Ona göre gerektiğinde azla yetinmeyi bilmek, mal hırsına kapılarak meşru olmayan kazanç aramaktan ve başkasının elindekine göz dikmekten sakınmak kanaatin özelliklerindendir. 🔸 İsfahânî, kişilerin meşru bir yoldan çevresindekilerden daha fazla kazanç elde etmelerinin kanaate engel olmadığını da vurgular. 🔸 Bununla birlikte İsfahânî'ye göre dünya için çalışmak, yerine getirilmesi zorunlu olan bir iştir. Onun bu görüşleri, Peygamber Efendimizin (sav) şu hadisini hatırlatır: 'Hiçbir kimse, asla kendi kazancından daha hayırlı bir rızık yememiştir. Allah'ın Peygamberi Dâvûd aleyhisselâm da kendi elinin emeğini yerdi.' (x) Buhârî, Büyû' 15, Enbiyâ 37 🔸 İsfahânî, başkalarının yardımıyla geçinip kimseye faydası bulunmayan kişilerin eleştirildiğini belirtir. Bu konuda Resul-i Ekrem'den (sav) aktarılan bir başka hadis şöyledir: 'Sizden herhangi birinizin sırtına bir bağ odun yüklenip satması, herhangi bir kişiden dilenmesinden hayırlıdır. O da ya verir yahut vermez.' (x) Buhârî, Zekât 50, 53; Müslim, Zekât 106. Ayrıca bk. Tirmizî, Zekât 28 🔸 Zühd, kulun Allah'ın dışındaki her şeyi terk etmesi anlamında kullanılan tasavvuf terimidir. 🔸 Bir şeye rağbet etmemek, ona karşı ilgisiz davranmak, ondan yüz çevirmek gibi anlamlara gelen zühd, dünyaya karşı olumsuz tavır ve davranışların tamamıdır. 🔸 Dünya malına, makama, mevkie, şan ve şöhrete önem vermeme; azla yetinme, çokça ibadet etme, ahiret için hayırlı işlere yönelme zühdün bazı göstergeleridir. 🔸 Nitekim Kur'an-ı Kerîm'de, 'Siz dünya hayatını tercih ediyorsunuz ama ahiret hayatı daha hayırlı ve daha kalıcıdır' mealindeki ayetler ile dünya hayatının geçiciliği, ahiretin kul için daha hayırlı olduğu vurgulanır. 'Sakın kendilerini sınamak için onların bir kesimini yararlandırdığımız dünya hayatının çekiciliğine göz dikme! Rabbinin sana verdiği nimetler daha hayırlı ve daha kalıcıdır.' (x) Tâhâ suresi 131. ayetin tefsiri 📕 ve meali 🔊 🔸 İslam âlimleri zühd yaşamının, kanaatkârlığın eyleme dönüşmüş hali olduğunu vurgular. 🔸 10. yüzyılda yaşayan ahlak ve siyaset alanında eserleri ile bilinen fakih Mâverdî, kanaatin üç derecesinden bahseder. İlk ve en ileri derecesi: Dünya nimetlerinden hayatın devamına yetecek kadarıyla yetinip başka bir şey istememek. İkincisi: Kullanıp değerlendirebileceği kadarına sahip olup elinde fazladan kalabilecek şeylere ilgi duymamak. Üçüncüsü: İmkân ölçüsünde olanları istemek, güçlükle kazanılabilen şeylerin peşinde koşmamak. 🔸 Bununla birlikte Mâverdî de sefalet, yoksulluk ve ülkenin harap olmasına sebep olacak yanlış kanaat anlayışına karşı çıkar. 🔸 Mâverdî, yalnızca zengin olma hırsına kapılanları, arzularını elde etmek için aza kanaat etmeyenleri eleştirir. 🔸 Ancak hem kendisine hem de başkalarına faydalı olma anlayışı ile gerekenden daha fazlasını kazananların takdire layık kimseler olduğunu belirtir. 🔸 Ona göre mal birçok iyiliğe vasıta, dine dayanak ve insanların kaynaşmasına yardımcıdır. (x) 🔍 Dünya ve ahirette mutluluğa götüren doğru yol: Hidayet 🔸 Tasavvuf ehli, mala karşı hırslı olmamayı öğütler ve bu durumun ancak beslenme, giyim ve mesken gibi temel ihtiyaçların yeteri kadar karşılanmasıyla mümkün olduğunu ifade eder. 🔸 11. yüzyılda yaşayan ve devrinin en büyük İslam âlimi ve mutasavvıfı olarak tanımlanan Gazzâlî, ihtiyaç sınırını aşan ve daha çoğunu isteyen, gelecek kaygısıyla uzun süre zihnini meşgul edenlere işaret eder. 🔸 Gazzâlî'ye göre bu kimseler, kanaat şerefini kaybeden, tamahkâr ve hırs zilleti ile lekenen kişiler olurlar. 🔸 Bu minvalde 'İnsanoğlu iki vadi dolusu altına sahip olsa buna bir üçüncüsünü daha eklemek ister' meâlindeki hadisine* atıfta bulunur. (x) Müsned, V, 117; Müslim, Zekât, 116, 119 🔸 İnsan tabiatında hırs ve tamahkârlık bulunduğu için ayet ve hadislerde kanaatkârlığın övüldüğünü, insanların aşırı hırstan, talepte ileri gitmekten menedildiğini belirtir. 🔸 Gazzâlî, kanaat erdemi kazanabilmek için hırs ve tamahkârlıktan kurtulmak gerektiğini, bunun içinse bazı zihnî ve ahlaki değişimlerden geçmek gerektiğini vurgular: ◾ Harcamaları olabildiğince kısarak zorunlu ihtiyaçları karşılamakla yetinmek. ◾ Allah'ın her canlının rızkını tekeffül ettiği yönündeki vaadine güvenerek gelecekle ilgili kaygı taşımamak. ◾ Asıl zenginliğin kanaatkârlıkta olduğuna, hırs ve tamahkârlığın kişiyi zillete düşüreceğine inanmak. ◾ Zenginliğin bir şeref ölçüsü olmadığını bilmek, fazla malın çeşitli risk ve gailelerinin olacağını düşünmek. 🔸 Bunlarla beraber Gazzâlî, kanaatkârlığın yoksulluk anlamına gelmediğini, kanaat sahiplerinin zengin olmalarının da mümkün olduğuna işaret eder. 🔸 Böyle kimselerin cömertlik göstermeleri ve imkânlarını başkalarıyla paylaşmaları gerektiğini; cömertliğin peygamberlerin erdemlerinden olduğunu vurgular. (x) 🔍 Hayrı şerden ayırma gücü: Vicdan 🔸 Kanaat ile ilgili yapılan vurgulardan biri de bu özelliğe sahip olmanın ahlaki boyutu yanında insanın kişiliğini ve onurunu koruyan bir özellik olmasıdır. 🔸 Mutlu ve huzurlu yaşamanın bir şartı olarak değerlendirilen kanaat, özgür ve onurlu bir hayat sağlayan özellik olarak görülür. 🔸 Bu konu hakkında 9. yüzyılda müstakil bir eser yazan mutasavvıf İbn Ebü'd-Dünyâ, el-Kanâʿa ve't-taʿaffüf isimli eserin ilk bölümünde kanaate değinir. 🔸 Başkasından bir şey istemenin kötülüğü, bunun engellenmesi ve bu konuda iffetli olmanın gerekliliğini vurgular. 🔸 9. yüzyıl İslam âlimi İbn Kuteybe kanaatkâr olanın onurlu ve özgür bir hayat süreceğini ifade eder. 🔸 Aynı yüzyılda yaşayan muhaddis İbn Hibbân, kanaatkâr kişinin gönlünün huzura, bedeninin rahata kavuşacağını söyler. 🔸 Gazzâlî ise kanaatle yaşayanın hayatı seveceği, hevâ ve hevesi terk edenin hür olacağını belirtir. 🔸 İlk İslam filozofu Ya'kub bin İshak el-Kindî ise ahlâk ve tasavvuf ile ilgili eserlerinin birçoğunda üzüntü ve mutsuzluğun başlıca sebeplerinden birinin kanaatsizlik olduğunu bildirir. (x) 📌 Rızık: Allah'tan gelen nimet: Helal kazanç neden önemli?

Kanaat nedir? İslam'da kanaat etmenin ve azla yetinmenin önemi

KANAAT NEDİR?