Müslümanların ilk ticaret merkezi: Suku'l İslam

Müşriklerin yaptığı eziyetler yüzünden Mekke yaşanamayacak haline gelince Peygamberimiz ve Müslümanlar Medine'ye hicret etti. Efendimizin hicretten sonraki günlerde yaptığı ilk işlerden biri çarşı kurdurmak oldu. Böylece yine Peygamberimiz tarafından yaptırılan mabed ve mekteb yanında Müslümanların yeni ticaret mekanı kurulmuş oldu. İslam uygarlığında ticaret nasıl yapılırdı? Satarken, satın alırken, alacağını isterken veya borcunu öderken kolaylık gösteren kimseye Allah da merhametiyle muamele etsin. Buhârî, 'Büyû'', 16; İbn Mâce, 'Ticârât', 28 'Sûku'l-İslâm' ve Medine Çarşısı isimleri ile bilinen bu ticaret alanı Müslümanların midelerine helal lokmaların gitmesine vesile oldu. Peygamberimiz buradaki pazarda vergileri kaldırmış ve şöyle buyurmuştu: 'Burası sizin çarşınız, pazarınızdır. Burada hile yapılmayacak ve hiçbir vergi konulmayacaktır.' Hz. Peygamberin bu uygulaması günümüzdeki 'serbest bölge' anlayışıyla kurulan ticarî alanlara öncülük etti. Bu durum Medine Çarşısı'nın zamanla en önemli ticaret alanı haline gelmesini sağladı. 'İnsanları alışverişlerinde kendi hallerine bırakınız. Allah onları birbirleriyle rızıklandırsın.' Müslim, 'Büyû'', 20; Ebû Dâvûd, 'Büyû'', 45; İbn Mâce, 'Ticârât', 15 Alım satımda kullanılan ölçeklerde eskiden beri kullanılan ölçü birimi muhafaza edildi. Bununla ilgili olarak Hz. Peygamber şöyle buyurdu: 'Tartı Mekke ehlinin tartısı, ölçek ise Medine ölçeğidir.' Sahabeden Abdullah b. Abbas'ın bildirdiğine göre Peygamberimiz (sav) Medine'ye geldiği zaman ölçü ve tartı konusunda Medinelilerin yanlış davranışlar sergilediklerini gördü. Ancak yüce Allah, Mutaffifîn suresinin 1-4. ayetlerinde, 'Ölçüde ve tartıda hile yapanlara yazıklar olsun. Onlar insanlardan bir şey ölçüp aldıklarında tam, fakat onlara vermek için ölçüp tarttıklarında ise eksik ölçer ve tartarlar. Onlar tekrar diriltileceklerini düşünmezler mi?' buyurduktan sonra Medineliler ölçülerini daha dikkatli yapmaya başladılar. Mal ve servet edinmenin en önemli vasıtası olan ticarette ana hedef tarafların yaptıkları alışverişten memnun olmalarıdır. Peygamberimizin (sav), 'Alışveriş yapanlar birbirlerinden memnun olarak ayrılsınlar.' tavsiyesi bu gerçeği dile getirir. Ticari hayata dair en çok sorulan 15 dini soru 'Herhangi birinizin iplerini alıp dağa gitmesi ve sırtına bir bağ odun yüklenip getirerek onu satması ve Allah'ın bu sebeple onun onurunu koruması, verseler de vermeseler de insanlardan bir şeyler dilenmesinden çok hayırlıdır.' (Buhârî, Zekât, 50, 53; Buyû', 15) Peygamberimiz, Yahudilerin çarşısına bir alternatif olacak Medine Müslüman Çarşısı'nı kurdu; ancak tartı ve ölçü birimleri ile tedavülde olan paraların devamında bir sakınca görmedi. İki türlü paranın kullanımını serbest bıraktı. Bunlar dinar ve dirhemdi. O dönemde alışverişte iki türlü para kullanılırdı. Altın ve gümüşten imal edilen bu paraların üzerinde Bizans ve İran hükümdarlarının resimleri bulunurdu. Önemli olan Müslümanların kazanç sağladığı mekân olduğu için ticaret esnasında tedavülde olan paranın değiştirmeye gerek görmedi. Hz. Ali'den nakledildiğine göre, Resûlüllah (sas) bir gün şöyle dua etmiştir: 'Allah'ım! Ümmetim için sabahın erken vakitlerini bereketli kıl!'(Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, c. 1, s. 153) Peygamber Efendimizin kurduğu bu çarşı, o günden itibaren sabahları namazdan sonra dükkânların büyük bir coşkuyla açıldığı, bereketli alışverişlerin yapıldığı bir önemli ticaret mekânına dönüştü. İslam'dan sonra vergilendirme sisteminde yeni düzenlenmeler yapıldı. Önceden alınan gümrük vergileri kaldırılarak her türlü malın ülke içindeki dolaşımını ve el değiştirmesini sağlandı. Bazı kabilelerle yapılan anlaşmalar bu kabileleri pazar vergisinden muaf tutarken zekât mükellefiyeti altına sokmaktaydı. Ticaret hakkında 15 gerçek 'Bir malı satmak istediğin zaman, versen de vermesen de yüksek fiyat değil satmak istediğin fiyatı söyle.' İbn Mâce, Ticâret, 29. Bazen alışveriş, bazen de ziyaret maksadıyla çarşıya çıkan Peygamberimiz elbise satan Hz. Ebû Bekir'e, hurma satan Hz. Osman'a, süt ve peynir ticaretiyle uğraşan Hz. Abdurrahman b. Avf'a ve diğer ticaret ehli sahabelere uğrayıp hatırlarını sorar ve ticaretlerinin bereketi için dualar ederdi. O, aynı zamanda görev verdiği ve kendilerine muhtesib adı verilen diğer denetleyicilerle beraber çarşıyı denetlerdi. Bu muhtesibler Hz. Ömer ile Sevdâ binti Nuheyk isimli hanım sahabedir. *Muhtesib: Çarşıların ve Pazar yerlerinin düzenini sağlamak, ölçü ve tartıyı kontrol etmek, komşu haklarını gözetmeyenlere gerekli yaptırımı uygulamak ve toplumun huzurunu bozan her türlü hareketi denetlemekle görevli kişi. Muhtesiblik müessesesinin oluşturulduğu günlerde Hz. Peygamber pazar yerlerini bizzat dolaşırdı. Denetimlerden biri esnasında pazar yerinde buğday yığınına elini daldıran Peygamber Efendimiz, alt kısımların nemli olduğunu hissetti. Nedenini sorduğunda da satıcı, bunun önceki gün yağan yağmurdan kaynaklandığını söyledi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sav): 'Bunları bu şekilde müşterilerden saklayıp gizleme! Malları onlara oldukları gibi göster' dedi ve ardından da '(insanları) aldatan bizden değildir.' buyurarak yapılması gereken davranışı tavsiye etti. Darülislam'da ticaret nasıl yapılırdı? 'Rızkın onda dokuzu ticarettedir.' (İbn Hacer el-Askalânî, Metalibü'l-aliye, Beyrut, 3/302, h.no, 3620) Ümmetinin dünya ve ahiret saadetini isteyen Peygamber Efendimiz, ticarî hayata dair birtakım tavsiyelerde bulundu. Onun tavsiye ve teşvikleriyle Medineli mümin kadınlardan Kayle, Müleyke, Esma ve Havle gibi tüccar hanımlar şöhret buldu, Munkiz isimli konuşma özürlü bir sahabeye sağlanan ayrıcalıklarla ticaret imkânı sunuldu. Peygamber Efendimiz, Hz. Cafer'in yetim kalan on yaşlarındaki oğlu Abdullah'ı pazarda satış yaparken görmesi üzerine tezgâhına gitti, tebrik ve ellerini açarak bereket duasında bulunarak teşvik etti. Peygamber Efendimizin ticarette dürüstlük ile ilgili uyarı ve hadisleri 'Alışveriş yapanlar birbirlerinden ayrılmadıkları sürece (alışverişi kabul edip etmeme konusunda) serbesttirler. Eğer dürüst davranırlar ve (malın kusurunu) açıkça söylerlerse, alışverişleri bereketlenir. Fakat kusuru gizler ve yalan söylerlerse, (yaptıkları) alışverişin bereketi gider.' Ebû Davûd, Büyû', 51 Hz. Peygamber, kurdurduğu Medine çarşısında sermayenin tekelleşmesini önlemek için sabit dükkanlar yerine seyyar dükkanları teşvik etti. Efendimiz şöyle buyurdu 'İşte sizin çarşınız! Burada hiç kimse rahatsız edilmeyecek ve kimseden herhangi bir işgaliye de alınmayacaktır... Burada sürekli ve sabit yerler edinmeyin, kim erkenden gelmişse istediği yeri tutsun.' İbn Mâce, Ticaret, 40 Bu anlayış tatlı bir rekabet oluşturmuş ve Müslümanların sabah erkenden işlerinin başında olmasını sağladı. Örneğin sahabelerden birinin sabit bir çadır kurduğunu görünce bunu kaldırttı. Peygamber Efendimiz, tefeci ve faizcilerin ticari imkânları kötüye kullanmalarını yasakladı. İslam, ödünç verilen paraya faiz işletilmesini kesinlikle yasakladı. Öyle ki Veda Hutbesi'nde Peygamberimizin ashabına verdiği mesajlardan biri de faizdi. Veda Hutbesi'nde, 'Anaparalarınız sizindir. Böylece ne haksızlık etmiş ne de haksızlığa uğramış olursunuz.' Bakara suresi 279. ayetini okuduktan sonra, '...İyi bilin ki Cahiliye Dönemi faizi kesinlikle kaldırılmıştır! İlk kaldırdığım faiz de (amcam) Abbas b. Abdulmuttalib'in faizidir.' buyurdu. İslam, ticari hayatta dair bazı yasakları belirledi. Bunlardan bazıları şunlardır: Satılan malı tekrar satmak, pazarlık üzerine pazarlık yapmak, malı ucuza almak için üreticiyi pazar fiyatını öğrenmeden yolda karşılamak ve üreticinin malını almak, satın almak niyeti olmadığı hâlde piyasayı yükseltmek amacıyla ve başkalarını kandırmak maksadıyla müşteri kızıştırmak. İslam'a göre haram olan şeyleri almak ve satmak, olmayan bir malı satmak, ölçüde ve tartıda hile yaparak haksız kazanç elde etmek de yasaklanmıştır. Satılması yasak mallar listesinde, gerçekte henüz denizden çıkarılmadığı hâlde dalgıcın denize dalarak getireceği inciler de bulunurdu. 'Alışverişlerinde doğru davranan, dürüst, güvenilir (emîn) Müslüman tâcirlerin ahiret yurdunda peygamberler, sıddıklar ve şehitlerle birlikte bulunacaklardır' Tirmizî, 'Büyû'', 4; İbn Mâce, 'Ticârât', 1; Dârimî, 'Büyû'', 8 Peygamberimiz, malı ederinin üzerinden daha fazla satılmasını yasakladı. Elindeki ürünü ederinden fazla satan kişileri de sert bir şekilde uyardı: 'Stokçu/karaborsacı ne fena bir kuldur; fiyatların düştüğünü öğrenince üzülür, yükseldiğini duyunca sevinir.' (Zebidî, Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi,) Yine başka bir hadisinde: 'Uzak yerden bedeller ödeyerek mal getiren tüccar rızıklandırılmış, malı stoklayıp ondan haksızca kazanç elde etmek isteyen ise lanetlenmiştir.' diyerek uyarılarda bulundu. (İbn Mace, Ticârât, 12; Dârimî, Buyû, 12) Bir kırba su: 1 dirhemveya 1 mûd hurma Normal develer: 6, 8 veya 10 dinar

Müslümanların ilk ticaret merkezi: Suku'l İslam

MÜSLÜMANLARIN İLK TİCARET MERKEZİ