Müteferrika Matbaası'nın en çok satan eseri: Vankulu Lugatı

▪ Asırlarca cihana adalet ve merhamet ekseninde nizam veren Osmanlı topraklarındaki en önemli yeniliklerden biri olan matbaa, Erdel'den Osmanlı'ya sığınan bir mühtedi; İbrahim Müteferrika tarafından 1719 yılında faaliyete geçti. Erdel neresi? Transilvanya da olarak bilinen bölge, günümüzde Orta ve Batı Romanya'yı temsil eder. ▪ Matbaada evvela sadece harita baskısı yapan Müteferrika, ilk denemelerinden tam on yıl sonra Vankulu Lugatı'nı basarak Osmanlı topraklarındaki ilk matbu eseri ortaya çıkarmış oldu. Osmanlı'da ilk Kur'an ne zaman basıldı? ▪ Sadrazam Nevşehirli Damad İbrahim Paşa'nın olumlu tepkileri ile yoluna devam eden Müteferrika, dönemin Şeyhülislamı Yenişehirli Abdullah Efendi'nin fetvası ile de rahat bir hareket sahası tesis etti. Zira katipler 18. yüzyılda önemli bir sınıftı ve bu duruma tepkiliydiler. Nevşehirli Damad İbrahim Paşa kimdir? 1660 - 1730 yılları arasında yaşayan Nevşehirli Damad İbrahim Paşa, 12 sene Sadrazamlık vazifesini yürüttü. Lale Devri olarak anılan dönemde devlet iradesini temsil eden Paşa, Patrona Halil İsyanı'nda öldürüldü. ▪ Temmuz 1727 tarihinde kitap basımı için izin içeren bir fermanın yayınlanması ile hazırlıklar başladı ve 1729 tarihinde Vanklulu Lugatı olarak bilinen 'es-Sıhah'ın tercümesi Osmanlı topraklarında tab edildi. 10 soruda Osmanlı'da matbaa ▪ 1677 - 1745 yılları arasında yaşayan İbrahim Müteferrika aslen Clujlu, Unitarius mezhebine bağlı bir Hristiyandı. İhtidasının ardından Devlet-i Aliyye'nin hizmetine giren ve İbrahim adını alan müteferrika, iyi eğitimli bir zattı. Müteferrika ne demek? Osmanlı Devleti'nde hükümdar ve vezir maiyetinde bulunan hizmetli sınıfının genel adı. ▪ 1719 yılında kurduğu matbaa ile Osmanlı'nın ilk matbu eserlerini basan İbrahim Müteferrika, döneminde daha çok Basmacı İbrahim Efendi ve Tercüman İbrahim Efendi isimleriyle tanınıyordu. İbrahim Müteferrika ve ilk matbaamızın sırları ▪ Müteferrika matbaasının ilk eseri İsmail Cevheri'nin 'es-Sıhah' olarak bilinen eseri 'Sıhahu'l Luga'nın Mehmed bin Mustafa el Vani tarafından dilimize çevirisi olan ve mütercimi ile anılan Vankulu Lugatı'dır. İsmail Cevheri kimdir? Aslen Türk olan İsmail Cevheri bir Arap dili alimidir. 'Es-Sıhah' ve 'Tacü'l Luga' olarak b,ilinen meşhur Arapça sözlüğün müellifidir. ▪ Sıhah kısa adıyla tanınan eser Arap dili için önemli, çığır açan bir mesabedeydi. Fasih kelimeleri bir araya toplaması ile bilinen sözlük, ilim ehlinin müracaat kaynağıydı. Kelimeleri bir araya toplayan ilim: Sözlük Bilimi ▪ İlim dünyasına pek çok katkı sunan eser, yazıldığı gün itibariyle çokça çalışmaya konu olduğu gibi her dönemde en çok tercih edilen sözlüklerden biri de oldu. ▪ Özellikle kelimelerin son kök harfine göre sıralanması lugatı çağdaşlarından ayırdı. Bu durum kafiye için şairler tarafından eserin daha çok tercih edilmesini sağladı. Şiir sözlüğü ▪ Meşhur es-Sıhah'ı Türkçeye kazandıran müftü ve alim Vâni Mehmed Efendi, telif çalışmaları bulunan aynı zamanda Medine kadılığı yapmış, Arapçaya ileri derecede hakim bir zattı. Vâni Mehmed Efendi kimdir? 1592 yılında vefat eden Vâni Mehmed Efendi, müderris, müftü ve kadı olarak; İstanbul, Medine, Rodos, Manisa ve Kütahya şehirlerinde görev aldı. ▪ Vankulu'nun tercümesi o denli meşhur oldu ki 'es-Sıhah', Osmanlı topraklarında müellifinin adı yerine müterciminin adı ile; Vankulu Lugatı olarak anıldı. Geçmişten Günümüze Türkçe Sözlükler ▪ Sıhahu'l Cevheri'nin en mükemmel tercümesi olarak bilinen eser, öneminin yanında İslami ilimlerin başı Arapça olduğu için matbaanın ilk kitabı olarak tercüme edildi. ▪ Bu, önemli bir hadisedir. Zira mütercim Vâni Mehmed Efendi, tercümesinin mukaddime kısmında bu hususa bilhassa değinerek Arapça'nın ilim dallarınındaki ehemmiyetine dikkat çekti. Arapçadan geçen kelimeler ve anlamları ▪ Ayrıca Vankulu Lugatı'nın ilim talebelerinin en çok kullandıkları eserlerden olması ve bu yönüyle uygun fiyatlı olarak ilim talebelerine ulaştırılmak istenmesi kitabı matbaanın en çok satan eseri yaptı. ▪ İlmi literatürümüz için büyük önem arz eden Müteferrika matbaası ve basılan ilk matbu eser Vankulu Lugatı, İslam matbaacılığı için öncü vazifesi gördü. ▪ Tuhfetü'l-kibâr fî Esfâri'l-bihâr ▪ Tercüme-i Tarih-i Seyyâh ▪ Tarih-i Hind-i Garbî ▪ Tarih-i Timur ▪ Tarih-i Mısır ▪ Gülşen-i Hulefâ ▪ Grammaıre Turque ▪ Usûlü'l-hikem fî Nizâmi'l-ümem ▪ Füyûzât-ı Mıknatısıyye ▪ Cihânnümâ ▪ Takvîmü't Tevârîh ▪ Tarih-i Naîmâ ▪ Tarih-i Râşid ▪ Tarih-i Çelebizâde Âsım ▪ Ahvâl-i Gazevât-ı Bosna ▪ Ferheng-i Şu´ûrî Osmanlı'nın ilk baskı eserleri ▪ Bir yenilenme ve ilerleme hamlesi olarak görülen matbaa, döneminde toplumun bazı kesimlerince pek çok tepki çekse, farklı grupların hıncını üzerinde toplasa da zamanla İmparatorluğun dört bir köşesine yayıldı. ▪ Kültür faaliyetlerinin öncülerinden Sultan III. Ahmed'in emri vesilesiyle tab edilen eser, Osmanlı coğrafyasında matbaa yoluyla çoğaltılan ve en çok satılan ilk kitap olarak tarihe geçti. Osmanlı toplumunda en çok okunan 10 kitap