Osmanlı'da bir Ramazan geleneği: Huzur Dersleri

◼ Kaosun, düzensizliğin arasından çıkarak Anadolu'da bir cihan devleti kuran Osmanlılar, ilmin ne denli önemli olduğunun farkındaydı. Bunun için Osmanlı tarihi aynı zamanda Anadolu'da ilmin ve alimlerin en çok yükseldiği dönem olarak kabul edildi. ◼ Osmanlı padişahları fikirlerinden yararlanmak amacıyla ilk dönemlerden itibaren alimleri yanlarında bulundururlardı. Bu hususiyet padişahların sürekli öğrenme ihtiyaç ve meraklarını ortaya çıkarmıştı. UNUTULMUŞ BİR RAMAZAN GELENEĞİ: DİŞ KİRASI ◼ Özellikle Osmanlı'nın alim padişahı Fatih Sultan Mehmed Han döneminde Osmanlı sarayı, ilmi tartışmaların yaşandığı, gün içinde bizzat hünkarın da katıldığı ilmi meclislerin kurulduğu bir kimliğe bürünmüştü. ◼ Sultanların da iştirak ettikleri bu meclislerde dersler yapılsa da Ramazan-ı Şerif'e has derslerin yapılması 18. yüzyılda başlamıştı. Öyle ki Sultan III. Mustafa döneminde, Ramazan-ı Şerif'e has Huzur Dersleri başlamıştı. OSMANLI'DA RAMAZAN GELENEKLERİ ◼ Bu tarihten evvel bazı padişahlar dersler verdirse de bunların bir düzene bağlanması ve gelenekleşmesi Sultan III. Mustafa'nın gayreti ve çabası ile gerçekleşti. ◼ İlk ders Hamidi Efendi tarafından Şemsi Paşa Kasrı'nda yapılmıştı. Burada Ebubekir Efendi mukarrir, Nebih Mehmed, Konevi İsmail, Müzellef ve İdris efendiler talip olmuşlardı. OSMANLI'DA RAMAZAN AYI NASIL GEÇERDİ? ◼ Öğle ve ikindi arasında yapılan derslerin sonunda Sultan, derse katılanlara büyük ödüller taltif ederdi. On gün süren dersler daha çok Topkapı Sarayı'nın bölümleri ve etrafındaki kasırlarda icra edilirdi. ◼ Derslerin farklı mekanlarda gerçekleşmesi derse iştirak edenlerin ilim için kısa da olsa bir yolculuk yapmalarını mümkün kılardı. Böylece derslerin bereketli geçmesi umulurdu. OSMANLI'DA RAMAZAN TENBİHNÂMELERİ ◼ Huzur derslerinin kendi içinde bir sözlüğü bulunurdu. Öyle ki dersi okuyan kişiye mukarrir, dersi müzakere eden ve farklı açılımlar getirenlere ise talip, muhatap denirdi. Müzakare etmek ne demek? En az iki kişinin bir araya gelerek ilmi meseleler hakkında düşünmeleri, konuşmaları anlamına gelir. ◼ Esas olarak bir mukarrir ve beş muhatapla gerçekleşen katılımcıların sayısı sonraki yüzyıllarda inanılmaz ölçüde artmış, Sultan I. Abdülhamid tarafından tekrar düzenlenmişti. OSMANLI'DA RAMAZAN GECELERİ ◼ Huzur dersleri pek çok ilmi meseleye sahne olsa da kökünde bir tefsir dersi idi. Mukarrir bir ayet okur, ayetin tefsirini yapar ve muhatabın soru yahut itirazına cevap verirdi. ◼ Dersler sırasında okunan tefsir ekseriyetle Kadı Beydavi tefsiri olurdu. Ayetlerin tefsirinden ilmi meseleler de konuşulur böylece ciddi bir ilmi meclis ortaya çıkmış olurdu. OSMANLI'DA RAMAZAN AYININ HUZUR BELGESİ ◼ Mukarrir ve muhataplara bağlı olarak dersler uzun yıllara dağılırdı. Öyle ki 1775 yılında başlayan İsra Suresi tefsiri, 1778 yılına dek sürmüştü. ◼ 1779 - 1784 yılları arasında ise Fetih Suresi tefsiri gerçekleştirilmişti. Bu durum tefsirin ağır, anlaşılır ve tartışılan bir ilmi ortamda icra edildiğini kanıtlar nitelikte. ◼ Huzur dersleri ayetlerin tefsir edildiği ilmi bir meclis olmanın yanında zamanın padişahının gözüne girmek isteyen alimler için zaman zaman tartışmalı bir ortama dönüşürdü. ◼ Bunun pek çok örneği mevcut. 1763 yılında gerçekleşen bir huzur dersinde muhatabına ağır hakaretlerde bulunan Tatar Hoca, Bozcaada'ya sürgün edilmişti. ◼ Belirli dönemlerde derslerin içeriğine sultanlar da dahil olmuşlardı. Zira Sultan II. Mahmud döneminde derslerin içeriği daha çok gaza ve cihad konularına dönmüştü. ◼ Padişahın belirlediği mekanlarda gerçekleşen huzur derslerinde mukarrir sultanın sağında, muhataplar ise yarım ay şeklinde rahlelerle önlerinde otururlardı. ◼ Günümüzde Osmanlı usulüne yakın bir 'Huzur Dersleri' programı Fas'ta düzenlenmekte. Kral II. Hasan tarafından başlatılan bu dersler 'ed Durüsü'l Hasaneyye' adıyla yayınlanmakta.

AKADEMİK

İLAHİYAT

Kur'an

TARİH

EDEBİYAT

SİNEMA

MÜZİK

EĞİTİM

FELSEFE

SOSYOLOJİ

PSİKOLOJİ

GALERİ

LİSTELER

FİKRİYAT TV

ESMA-İ HÜSNA

İSLAM

MÜZİK

FİKRİYAT AKADEMİ

Osmanlı'da bir Ramazan geleneği: Huzur Dersleri