Üç aylar ile ilgili 20 kavram

Üç ayların faziletine dair Hz. Peygamber'den nakledilen rivayetlerin yanı sıra dinî kültürde mübarek sayılıp kutlanan Regaib, Miraç, Berat ve Kadir gecelerinin bu aylarda yer alması üç aylara ayrı bir önem verilmesine, ibadet, dua, zikir ve hayırlı işlerle daha fazla meşgul olunarak dinî duyarlılığın daha yoğun olarak yaşanmasına zemin hazırlamıştır. Sözlükte 'korkmak; saygı duymak, tâzim göstermek' anlamlarına gelen recb kökünden türeyen receb kelimesi saygı duyulan ve savaşmanın haram kabul edildiği dört aydan birinin adı olup dinî gelenekte önemli yeri olan üç ayların ilkidir. Sözlükte 'dağılmak, gruplara ayrılmak' anlamındaki şa'b kökünden türeyen şa'bân kamerî yılın recebden sonra, ramazandan önce gelen sekizinci ayının adıdır ve dinî gelenekte önemli bir yeri olan üç ayların ikincisidir. Sözlükte 'günün çok sıcak olması, güneşin kum ve taşları çok ısıtması, kızgın yerde yalınayak yürümekle ayakların yanması' anlamlarındaki ramad masdarından veya 'güneşin güçlü ısısından çok fazla kızmış yer' mânasındaki ramdâ' kelimesinden türeyen ramazân kamerî yılın şâbandan sonra, şevvalden önce gelen dokuzuncu ayının adıdır. Câhiliye devri Arapları, kamerî esasa göre tesbit ettikleri yılın on iki ayını safer, rebîülevvel, rebîülâhir, cemâziyelevvel, cemâziyelâhir, şâban, ramazan, şevvalden oluşan 'olağan aylar' (eşhürün i'tiyâdiyye) ve zilkade, zilhicce, muharrem, recebden oluşan 'dört haram ay' şeklinde ikiye ayırıyorlardı. RAHMET VE BEREKET MEVSİMİ ÜÇ AYLAR Sözlükte 'kendisine rağbet edilen şey, bol ve değerli bağış' anlamındaki ragībenin çoğulu olan regāib kelimesi hadis ve fıkıh literatüründe 'bol sevap ve mükâfat, faziletli amel', özellikle Mâlikî fıkıh kaynaklarında sünnetin mukabili olarak 'müstehap, nâfile ibadet' mânalarında kullanıldığı gibi hicrî takvime göre yedinci ay olan recebin ilk perşembesini cumaya bağlayan geceye ad olmuştur. REGAİP KANDİLİ ANLAMI VE ÖNEMİ NEDİR? Berat Arapça berâe/berâet kelimesinin Türkçeleşmiş şeklidir. Berâet, 'iki şey arasında ilişki olmaması; kişinin bir yükümlülükten kurtulması veya yükümlülüğünün bulunmaması' anlamına gelir. Şâbanın on beşinci gecesinde Müslümanların Allah'ın affı ve bağışlaması ile günah yükünden kurtulacağı umularak bu geceye Berat gecesi denmiştir. Sözlükte kadir (kadr) kelimesi 'hüküm, şeref, güç, yücelik' gibi anlamlara gelir. Dinî literatürde ise 'leyletü'l-Kadr' şeklinde Kur'an-ı Kerîm'in indirildiği gecenin adı olarak kullanılır. Aynı adı taşıyan 97. sûre bu gecenin fazileti hakkında nâzil olmuştur. Osmanlı Padişahı II. Selim döneminde (1566-1574) camiler aydınlatılıp minarelerde kandiller yakılarak kutlandığı için bu gecelere kandil geceleri denilmiştir. Bunlar Mevlid, Regaib, Mi'rac, Berat ve Kadir geceleridir. Bazan Arapça 'leyl' (gece) kelimesi eklenerek leyle-i Kadr, leyle-i Berât şeklinde de kullanılır. Oruç kelimesi, sözlükte 'bir şeyden uzak durmak, bir şeye karşı kendini tutmak' anlamına gelen Arapça savmın (sıyâm) Farsça karşılığı olan rûze kelimesinin Türkçeleşmiş şeklidir. Savm ve sıyâm ile türevleri Kur'ân-ı Kerîm'de on üç yerde, hadislerde ise çok sayıda geçmektedir. Terim olarak oruç, tan yerinin ağarmasından güneşin batmasına kadar şer'an belirlenmiş ibadeti yerine getirmek niyetiyle yeme, içme ve cinsel ilişkiden uzak durmayı ifade eder. Sözlükte 'çekmek, kendine doğru çekmek, celbetmek' anlamına gelen ve daha çok 'cerre çıkmak' şeklinde kullanılan bu kelime, bir tabir ve uygulama olarak Osmanlılar'da başlangıçtan beri görülmektedir. Müderrisler ve yetişmiş talebeler dokuz ay derslerle meşgul olduktan sonra üç aylarda ve özellikle ramazan ayında şehir, kasaba ve köylere giderek camilerde vaaz verir, Kur'an okur ve diğer din hizmetleriyle halkı irşad ederler, soruları cevaplandırır ve çocukların yetişmesine yardımcı olurlardı. Farsça mâh 'ay' isminden Arapça -iyye ekiyle oluşturulmuş Osmanlıca mâhiyye (aylık, aya mahsus) kelimesinin günümüz Türkçesindeki şeklidir. Receb, Şaban, Ramazan aylarının halk arasında adları verilmeden sadece 'üç aylar' olarak anılması gibi mahya da yine adı verilmeden 'ramazan ayına mahsus' anlamını kazanmış olsa gerektir. Sözlükte 'hapsetmek, alıkoymak; bir yere yerleşmek, oraya bağlanıp kalmak' anlamlarındaki akf kökünden türeyen i'tikâf, bu mânaları yanında kişinin kendisini sıradan davranışlardan uzak tutmasını, fıkıh terimi olarak da ibadet amacıyla ve belirli bir şekilde camide kalmasını ifade eder. İtikâfa giren kimseye mu'tekif veya âkif denir. Sözlükte 'yukarıdan aşağıya inmek, gelmek, konaklamak' mânasında masdar ve 'iniş' anlamında isim olan nüzûl kelimesi ilâhî kitapların, özellikle de Kur'an'ın Allah katından gelişini ifade eder. Kur'an'da 261'i fiil kalıplarında olmak üzere yaklaşık 300 yerde geçen nüzûl kavramı ile su, rızık, Allah'ın ordusu, azap, şeytan, melek, huzur ve sükûn, rûhu'l-emîn vb.ne atıf yapılmış, bunların yanında Tevrat, İncil ve Kur'an'a, ayrıca Kur'an yerine kullanılan hak, zikir, nur, âyet ve sûre kelimelerine nisbet edilmiştir. Rûhu'l-kudüs tabiri Kur'an-ı Kerîm'de üçü Hz. İsa, biri Kur'an'la ilgili olan dört ayette geçmekte, dördünde de Cebrâil kastedilmektedir. Hz. İsa hakkındaki ayetlerde onun Rûhulkudüs ile desteklendiği, Nahl suresinde ilâhî vahyin Rûhulkudüs vasıtasıyla indirildiği bildirilmektedir. Hatm ve hıtâm sözlükte 'örtmek, mühürlemek, bir şeyi tamamlayıp sonuna ulaşmak' gibi mânalara gelir. Kur'ân-ı Kerîm'i başından sonuna kadar yüzünden veya ezbere okuyarak bitirmeye, ayrıca Ṣaḥîḥ-i Buḫârî başta olmak üzere tanınmış hadis kitaplarını okuyup sona erdirmeye hatim (hatim indirmek, hatmetmek) denilmiştir. Hz. Peygamber'in ana rahmine düştüğü kabul edilen receb ayının ilk cuma gecesi, bilhassa Türk-İslâm kültüründe cami ve tekkelerde özel programlarla Regaib kandili olarak kutlanmaktadır. Bu vesileyle mevlid türüne benzeyen manzumeler yazılmış, bunların bir kısmı kandil gecesi okunmak üzere bestelenmiştir. Miraç mûcizesi hemen bütün Müslüman milletlerin medeniyetlerine edebiyat, mûsiki, minyatür, hat ve kitap sanatları bakımından kuvvetle yansımıştır. Ancak bu konudaki eserlerin mi'râciyye veya mi'râcnâme adıyla daha çok İranlılar'la Türkler tarafından ortaya konulduğu, en çok eserin verildiği edebiyat alanını minyatür, hat ve kitap sanatlarının takip ettiği, mûsikinin ise sadece Osmanlılar'da mevlid gibi bir form oluşturduğu görülmektedir. Divan şairlerinin ramazan ayı vesilesiyle padişahlara, yüksek rütbeli kişilere ve hâmilerine sundukları çoğu kaside şeklindeki ramazâniyyelerin beyit sayısı genellikle on-yirmi arasında değişmektedir. Nesîb bölümünden sonra şiirin sunulduğu kişinin övülmesine geçilir. Divan şairleri arasında büyüklere ithafen kaside yazmak için değerlendirilen fırsatlardan biri de ıyd-i fıtr (ramazan bayramı) ve ıyd-i adhâ (kurban bayramı) günleriydi. Dinî bayram olmamakla beraber nevruz da bu günlere dâhil edilmiş, ancak yazılan şiirler ayrı bir adla nevrûziyye olarak anılmıştır.