Anadolu’da tarihe iz bırakan 5 ilk

Kars Ani Ören Yeri'nde, iç kaleye çıkan yolun güneyinde bulunan plato üzerine inşa edilen Menuçehr (Menuçihr) Cami, planı bilinen ve günümüze sağlam bir şekilde ulaşan en eski Selçuklu dönemi eserlerinden biridir. ◾ Türkiye-Ermenistan sınırını oluşturan Arpaçay Nehri'nin iki derin dar boğazının ortasında yer alan, 884-1045 yılları arasında Bagratlılar, 1045-1064 yılları arasında Bizanslılar tarafından yönetilen Ani, 16 Ağustos 1064'te Sultan Alparslan tarafından fethedilerek yurt topraklarına katıldı. ◾ Anadolu'daki ilk Türk camisi olan Ebu'l Menuçehr Camii ise, Sultanı Alparslan'ın 'Ani Beyi' olarak atadığı Menuçehr tarafından 1072'de dikdörtgen planlı ve 2 katlı olarak yaptırıldı. Dünya tarihine yön veren Sultan Alparslan ◾ Minaresinde Kufi yazı türüyle 'Bismillah' yazan yapıya ait olan kitabede yapının inşa tarihiyle ilgili şu bilgiler yer alır: 'Rahman ve Rahim olan Allah'ın adıyla. Bu mescid ve minarenin yapılması büyük emir Savr oğlu Şücauddevle Ebu Suca Manuçehr tarafından Efendimiz, Ulu Sultan, Büyük Sehinsah, Doğunun ve Batının Sultanı Fetih babası Alparslan oğlu Melik Şah'ın zamanında emredildi.' İslam coğrafyasının vazgeçilmez sanat alanı hüsnü hat çeşitleri ◾ Caminin sonraları gözetleme kulesi olarak da kullanılan 99 merdivenli minaresi, çift renkte taşlardan yapıldı. Eski şehrin ortasında bir zafer anıtı gibi yükselen bu heybetli minarenin şekli Selçuklu mimarisinin erken devir özelliklerinden biriydi. ◾ Minare, Emîr Fadlûn tarafından 1125 yılında camiye göre daha açık renkli taşlarla yaptırıldı. Eski kaynaklarda caminin batı duvarının üstünde yer alan inşa kitâbesiyle bundan başka iki kitabeden daha söz edilir. ◾ İnşaatında malzeme olarak 'volkanik tüf' adı verilen, sağlam fakat hafif bir taş kullanıldı. Bölgeye has olan, siyah, bej, kahverengi ve gri renklerdeki bu taşlar Horasan harcı ile kaynaştırıldı. ◾ Düzgün bir sıralama göstermeyen taşlar yapının dış cephelerinde hareketli bir görünüm meydana getirir. ◾ Danişmendli Emiri Nizamettin tarafından 1157-1158 yıllarında yaptırılan Yağıbasan Medresesi, Tokat'taki Niksar Kalesi içerisinde yer alır. ◾ Anadolu'da yaptırılan ilk medrese olan Yağıbasan, aynı zamanda ilk tıp eğitimini de veren bir kurumdu. Kapalı avlulu, revaksız ve iki eyvanlı plana sahipti. ◾ Bir bölümü Niksar Kalesi'nin duvarlarına yaslanan medresenin doğu ve kuzeyinde iki eyvan, batısında beşik tonozlu küçük mekânlar vardı. Giriş kapısı üzerindeki kitabede şu ifade yer alır: 'Bu mübârek bina, el melik el âlem, el âdil ebu-l Muzaffer Yağıbasan bin Melik Gazi bin Melik Danişment'in emri ile 552 (Hicrî) senesinde yapılmıştır.' Selçuklu medreseleri hakkında 10 bilgi ◾ Yağıbasan Medresesi'nin inşa edilmesi, Müslüman Türklerin Anadolu'ya hâkimiyeti sürecinde ilk ilmi geleneğin başlaması anlamına gelir. ◾ Tıp eğitiminin yanı sıra Yağıbasan Medresesi'nde yapılan ilk çalışmalar astronomi ve matematik alanına aitti. İslam uygarlığındaki astronomi çalışmaları ◾ Osmanlı medrese sisteminin kurucu olarak kabul edilen Dâvûd-i Kayserî, Niksar Yağıbasan Medresesi'nde 13 yıla yakın eğitim aldı. ◾ Yağıbasan, Horasan'daki ilim geleneğinin Osmanlı'ya taşımasında bir köprü görevi gördü. Osmanlı'nın ilk müderrisi Davud-i Kayseri ◾ Dünyanın bilinen en eski yapısı olan Göbeklitepe, 12 bin yıllık geçmişiyle insanlık tarihini değiştirdi. Keşfiyle medeniyet tarihi hakkında bilinen tüm bilgilerin gözden geçirilmesine neden oldu. ◾ Göbeklitepe, MÖ 10 bin yıl önce insanların henüz yerleşik hayata geçmediği, avcı olarak yaşadığı bir dönemde inşa edildi. ◾ İnsanlık tarihini yeniden yazdırabilecek öneme sahip olan Göbeklitepe, Şanlıurfa'nın merkez Haliliye ilçesinin, kent merkezine 18 kilometre mesafedeki Örencik Mahallesi yakınlarında bulundu. Tarihin akışını değiştiren keşif ◾ Tarihi yaklaşık 12 bin yıl öncesine dayanan Göbeklitepe, insanların avcılıkla uğraştığı yerleşik hayata henüz geçilmediği bir dönemde inşa edildi. ◾ Tarihi bilgilere göre böyle bir yapının inşa edilebilmesi için ilk önce insanların barınak yapmayı öğrenmesi, ardından tarımla uğraşmaya başlayarak yerleşik hayata geçmesi gerekiyordu. Yerleşik hayata geçmemiş ilkel avcı toplumlarında inancın yerinin olmadığı düşünülüyordu. Fakat Göbeklitepe, bu ezberi bozdu. ◾ Yapılan araştırmalarla henüz yerleşik hayata geçmeyen insanların ileri düzeyde mühendislik zekâsına sahip olduğu ve heykelleri işleyebilecek nitelikle bir estetik anlayışı olduğu anlaşıldı. ◾ İnşa sürecinde henüz kullanılabilecek alet ve edevatın olmadığından dolayı, yapıyı oluşturan tonlarca ağırlıktaki taşların taşınabilmesi için çok sayıda insanın ve yük hayvanının gücünden yararlanıldığı düşünülüyor. Tarihin sıfır noktası ◾ Göbeklitepe, Malta'daki M.Ö. 3600'lerden kalma megalitik tapınaklardan, Stonehenge ve Mısır Piramitlerinden daha eskidir. Bu nedenle de dünyanın bilinen en eski yapısıdır. ◾ Amasya Darüşşifası, 14. yüzyılda inşa edilmiş bir şifahaneydi. Mimarı hakkında bilgi olmasa da İlhanlı Hükümdarı Sultan Olcaytu Mehmed Han'ın karısı İlduş Hatun'un kölesi olan Anber bin Abdullah tarafından inşa ettirildiği bilinir. ◾ Darüşşifa genel anlamda bir hastane fonksiyonuna sahipti. Başlangıçta olduğu gibi sonraları da uzun süre tıbbî müessese olarak hizmet verdi. Darüşşifa nedir, darüşşifanın tarihi Halk arasında ise 'Amasya Bimarhanesi', 'Amasya Tımarhanesi' veya 'Amasya Şifahanesi' denilirdi. ◾ Darüşşifanın personeli tabip, talebe, tabip muavini, mutemed, müremmim, nakib ve katip, eczacı, çamaşırcı, aşçı ve hademeden oluşurdu. ◾ Medrese planında yapılan Amasya Darüşşifası tek eyvanlı ve 10 odalıydı. 1435 yılından 1837 yılına kadarki zaman diliminde darüşşifa olarak varlığını muhafaza etti. Osmanlı'nın ilk hastanesi ◾ Hastalar, hastaneye girmeden önce elbiselerini çıkarırlardı. Böylece hastalıkların yayılması engelleniyordu. Tam bir hastane fonksiyonuna sahip olan Amasya Darüşşifası'nda akıl hastaları da bulunuyordu ve psikolojik tedavi uygulanırdı. Dünyada ilk defa akıl hastalarının müzik ve su sesiyle tedavi edildiği yerdi. ◾ Darüşşifalardaki büyük kubbe altındaki şadırvanlardan fışkıran sular kubbeye kadar yükselirdi. O yükseklikten düşen suyun çıkardığı melodiler ise hastaları huzura kavuştururdu. ◾ Bu şifahanelerde musiki ile tedavi gelişmişti. Hangi makamın hangi hastalıklara iyi geldiği bile tespit edildi. Hastalıkların tedavisinde kullanılan bu makamların, günün hangi saatlerinde dinlenildiği de önemliydi. ◾ Akıl hastalarının tedavi edildiği bimarhanede kemane, rebab, mızraplı tanbur, santur, kanun, ney gibi müzik aletleri bulunurdu. Fakat yapılan müzikler sözsüz olurdu. ◾Amasya Darüşşifası, Anadolu'da önemli hekimlerin yetiştiği bir kurumdur. Bunlar arasında Hekim Bereket, Ali Sivasi, Ahmedi, Abdurrahman el-Bistani, Amirdovlat Amasiatsi, Gıyasüddin Muhammed el-Seyrafi el-İsfahani el-Tabib, Kemal Paşazade, Müslihiddin Mustafa b. Şaban el-Surur, Kalust Amatsiyatsi, Mehmed Refet Paşa, Sabuncuoğlu Şerefeddin, Aksarayî bunlarından bazılarıdır. ◾ Açık hava müzesini andıran Anadolu, tarihin en parlak sayfalarını yazan medeniyetlere ev sahipliği sahipti. M.Ö. 2000 yıllarında Anadolu'ya göç eden Hititler, bu topraklarda kurulan ilk uygarlıktı. ◾ Hitit medeniyeti, hem Anadolu'da hem de dünyada birçok ilke imza attı. Bunlardan bazıları şöyledir: ◾ Anadolu'da merkezi otoriteye bağlı ilk siyasi birliği kuran Hititler, ayrıca aile, miras ve medeni hukuk alanında ilk çalışmaları yapan medeniyetti. ◾ İlk tarih yazıcılığı, 'Kral Yıllıkları' ile bu uygarlık tarafından yapıldı. ◾ Tarihten günümüze kadar bilinen ve varlığı kanıtlanmış en eski dil olan Hititçedir. ◾ Anadolu, demir devrine ilk kez Hititler zamanında girdi. ◾ Uygarlığın 450 yıl başkentliğini yapan Hattuşa, günümüzde Çorum sınırları içerisinde kalır. Bu şehir, tarihin bilinen ilk yazılı antlaşması olan Kadeş Barış Antlaşması'na ve 'Pankuş' adı verilen meclise ev sahipliği yapar. ◾ Hitit uygarlığının en büyük metropol kenti olan Alacahöyük'te 3 bin 250 yıl önce inşa edilen baraj, günümüzde halen bölge halkının sulama suyu ihtiyacını karşılar. ◾ Hititler, kil tabletlerde çivi; mühür, kaya ve taş anıtlarının üzerinde ise hiyeroglif yazısını kullandılar. Arkeolojik çalışmalara bulunan tabletlere göre Anadolu'nun büyük bir kısmı Hitit uygarlığına aitti. ◾ Tarım ve hayvancılık yapan halk arasında dokumacılık, maden işletmeciliği ile uğraşanlar da vardı.

Anadolu’da tarihe iz bırakan 5 ilk

TÜRKLERİN ANADOLU’DA YAPTIĞI İLK CAMİ: EBU'L MENUÇEHR