Anıların koleksiyona yansıması: Efemera

EFEMERA NE DEMEK? 🔸 Efemera kelimesi Yunanca kökenli olup 'bir günden fazla dayanamayan' manasına gelen 'ephemeron' sözcüğünün çoğuludur. Ephemeron Yunancada, 'bir gün ömrü olan mayıs böceği' anlamını da karşılamaktadır. 🔸 Efemera aslında gündelik hayata ait güncel ve küçük belge toplayıcılığıdır. Ama bu kavram oldukça geniş kapsamlı olduğu için daha da açtığımızda pek çok nesneyi de karşıladığını görürüz. Belgeler ışığında Kudüs ANILARIN KOLEKSİYONA YANSIMASI 🔸 Tarihi 14. yüzyıla uzanan efemera; broşürler, posterler, müzik notaları, etiketler, okul karneleri, kartvizitler, duvar ilanlar, gazeteler, dergiler, tiyatro, sinema ve müze biletlerini kapsamaktadır. 🔸 Geçmişteki insanların günlük yaşantılarında neler yaptığını, hangi hobilerle iç içine olduğunu merak ediyor olmanız, yolunuzun bir şekilde efemera koleksiyonerliğine çıkmasını sağlar. TARİHTE BİLİNEN İLK EFEMERİST 🔸 Geçmişi hatırlatan her türlü kağıt ve benzeri eşyaları biriktirmeyi seven ve bununla uğraşan insanlara efemerist ya da efemera koleksiyoneri adı verilmektedir. İlk resmi efemeriste ise 16. yüzyılda rastlanır. 🔸 Birleşik Krallık'ın önemli bürokratlarından olan Samuel Pepys, ilerleyen yaşlarında günlük tutmaya başlar. Londra'da yaşanan büyük veba salgınından tutun, 1666 Londra Yangını gibi dönemin önemli olaylarını günlüğünde kaleme alır. Samuel Pepys kimdir? Londra'da Parlamento üyeliği yapmış olan Samuel Pepys, İngiltere bahriyesinin yönetilmesi ilgili olarak yüksek devlet mevkilerine erişmiş bir bürokrattır. Mescid-i Aksa'daki kütüphaneler EFEMERA KOLEYSİYONERLİĞİ 🔸 Pepys, yaşadığı yıllarda farklı ilgi alanlarında biriktirdiği tiyatro biletleri, kartpostallar ve broşürleriyle ilk genel efemeristlerden biri olarak kabul edilmektedir. 🔸 Şüphesiz 16. yüzyılda bu koleksiyonerliğin en gelişmiş olduğu yerler Samuel'in yaşımını sürdüğü Britanya ve Birleşik Krallık'tır. Bu anlamda efemara için, Oxford Üniversitesi'ndeki John Johnson Koleksiyonu büyük önem taşımaktadır. GÜNLÜK YAŞANTININ BİR PARÇASI 🔸 Efemaranın ortaya çıkışı daha çok insanların günlük hayatlarından geriye, somut ve yaşantılarının bir parçası olan eşya bırakmaktır. Bu bir nevi, efemeristlerin günlük tutmasıyla eş değerdir. 🔸 Böylece geçmişi 14. yüzyıla kadar uzanan efemera, başta tamamen bir uğraş olarak doğar ve sahipleri haricindeki kimselerden değer görmez. Ali Emiri'nin kitap sevgisi TARİHİ BİR KAYNAK 🔸 20. yüzyılın ikinci yarısına geldiğinde bu durum tamamen değişir. Çünkü efemeraların, araştırma konuları için ihtiyaç duyulan kaynak eksikliğini ortadan kaldırabilecek potansiyele sahip olduğu anlaşılır. Sonuç olarak da bu belge türü araştırmacılar için vazgeçilmez kaynaklar arasına girer. 🔸 Bunun sonucunda ise kütüphaneler başta olmak üzere arşivler ve müzeler, yapılacak her türlü araştırmaya kaynak olması için derlemeler yapmaya başlar. TÜRKİYE'DEKİ YANSIMALARI 🔸 Günümüzde oldukça yaygın olan bu hobi dalının Türkiye'deki esintisi, 20. yüzyıldan itibaren hissedilmeye başlanır. Evvela kartpostal koleksiyonerliği ön plana çıkmaktadır. 🔸 Çalışmalar kapsamında Türkiye Pul ve Kartpostal Mübadele Kulübü, 1925 yılında Samsun'da kurulur fakat kısa bir zaman içinde bazı sebeplerden ötürü kapanır. Eski Türkçeden dilimize miras kelimeler ÜLKEMİZDEKİ EFEMERA KOLEKSİYONLARI 🔸 İstanbul'da bulunan müzeler, kütüphaneler, arşivler başta olmak üzere tarihi belgelerin muhafaza edildiği her noktada efemera bulunmakta. Zaten gezdiğiniz müze, gittiğiniz kütüphane gibi yerleri düşündüğünüzde muhakkak efemera koleksiyonuna dair görüntüler zihninizde canlanır. 🔸 Atatürk Üniversitesi Seyfettin Özege Kitaplığı, Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Beyoğlu Belleği Arşivi, Salt Araştırma, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü ve İstanbul Modern Sanat Müzesi ülkemizin seçkin efemera koleksiyonlarını bünyesinde barındırır. BEYAZIT DEVLET KÜTÜPHANESİ 🔸 Ülkemizde efemera esintisinin yaşandığı yerler arasında, 1884 yılında Beyazıt Külliyesi'nde hizmete açılan Beyazıt Devlet Kütüphanesi yer alır. 🔸 Bu kütüphanede efemeraya dair; eski dergi nüshaları, Osmanlı dönemine ait ulusal ve yerel gazeteleri içeren bir katalog, harita, afiş, banknot, posta kartı, pul, plak bulunur. Bu nesnelere erişmek için ise kütüphanedeki görevlilere başvurmak ve onlardan yardım almak gerekiyor. 🔸 İstanbul'da, Beyazıt Devlet Kütüphanesi'nden sonra efemera koleksiyonerliğine örnek olarak gösterebileceğimiz en önemli yer şüphesiz Beyoğlu'dur. Fatih ve Üsküdar'dan sonra en çok kütüphanenin bulunduğu yer olan Beyoğlu, nadir belgeler adı altında bulunan efemera koleksiyonlarına sahip çıkmakta. 📍 Not Beyazıt Devlet Kütüphanesi'nin eski adı Kütüphane-i Umûmî-i Osmanî'dir. Türkiye'de basılan ilk sözlük: Vankulu Lügatı BEYOĞLU BELLEĞİ ARŞİVİ 🔸 2008 yılında Beyoğlu Belediyesi'nin desteğiyle başlamış olan Beyoğlu Belleği Projesi, bugün Turabi Baba Kütüphanesi'nde çalışmalarını sürdürür. 🔸 Buradaki koleksiyonda yer alan Beyoğlu semtiyle alakalı davetiye, afiş, broşür, bilet, işyeri kartı ve fatura gibi eğlence efemera örnekleri yer alıyor. 🔸 Başta Turabi Baba Kütüphanesi'nde yer alan koleksiyon olmak üzere diğer müze ve kütüphanelerdeki koleksiyonlara dijital ortamlardan erişmek mümkün.