Baş üstünde taşınan gelenek: Türkistan Başlıkları

Kırgız kadınlarının geleneksel başlıkları 🔸 Günlük hayatta dış görünüşümüzü şekillendiren unsurlardan biri de geleneklerimizdir. Kültürümüzün ayrılmaz bir parçası olan giyim ve kuşamamız bizim örf ve adetlerimizi en güzel şekilde yansıtır. Kadınların giydiği ve başlarına örttükleri örtüler de buna dâhildir. 🔸 Türkistan coğrafyası'nda yer alan Kırgızistan'daki kadınların, geçmişten günümüze kadar özenle, bir hazine gibi korudukları başlıkları, geleneksel mirasın sembolüdür. Kırgız başlıkları sırasıyla; Takıya, Ükü Topu, Şökülö ve Eleçek'tir. Türkmen boylarının filozof ozanı: Mahtumkulu Takıya 🔸 Kırgızistan'da yaşayan kızların başlık serüveni küçük yaşlarda başlar. Titizlikle yapılan bu başlıkları, Kırgız kadınları kimseye vermez. Yüksek yerlerde muhafaza ederler çünkü başlıkları kutsal olarak addederler. 🔸 Kız çocuklarının örgülü saçlarına ilk defa takılacak olan bu başlığı takan kimse sıradan biri olmaz, toplumca itibar gören ve çocukları olan bir kadındır. Bunun nedeni ise ilerde o kızın da başlığını takan kadın gibi itibar görmesi ailenin en büyük arzusudur. Tatarların günlük hayattaki tezahürleri: Maniler 🔸 'Saflığın ve temizliğin kaybolmasın.' duaları eşliğinde başlık takılır. Bu olay törenle gerçekleştirilirken, takıyayı takan kadına ikramlar ve hediyeler verili, dualarla uğurlanır. 🔸Takıya çoğunlukla beyaz renktir. Bunun neden, beyaz 'saflığın ve masumiyetin sembolü' inanışıdır. Yavuz Bülent Bâkiler'den milli şuurumuzu uyandıracak 40 alıntı Ükü Topu 🔸 'Ükü', Kırgız Türkçesi'nde 'baykuş' anlamına gelmektedir. Baykuştan alınan kanat ve kuyruk tüyleri şapkaya takılır. Böylece başlığın adı ükü topu olur. 🔸 Takıya ile başlayan başlık serüveni ükü topunu takmaları ile devam eder. Ükü topu evlilik çağına gelmiş fakat hala bekâr olan kızların taktığı bir başlıktır. 🔸 Şapkaya takılan adedince tüy kızın, ailenin kaçıncı çocuğu olduğunu gösterir. Kırmızı, mavi ve yeşilden yapılan başlıkların üzerinde bulunan boncuklar ailenin statüsünü ve zenginliğini temsil eder. Unutulmaya yüz tutmuş az bilinen deyimler Şökülö 🔸 Nişanlanan genç kıza, damat tarafının hazırlamış olduğu Şökülö adında bir başlık takılır. Nikâh başlığı olarak da anılan şökülö, tepesinde tüylerin olduğu, huni şeklindeki başlık boncuklarla süslenir. Kırgız başlıkların genelinde olduğu gibi şökülö üzerindeki boncuklar, zenginliği ve statüyü ifade eder. Selâhaddîn-i Eyyûbî'nin Kılıcı: Muzafferiddin Gökbörü Eleçek 🔸 Nişanlanan genç kızların düğün günü geldiğinde şökülö çıkarılır ve yerine eleçek takılır. Bu başlık süt kadar beyaz olan kumaş kullanılarak yapılır. Eskilerde 40 metrelik bir kumaştan yapılan bu başlık, günümüzde sadece 7 metrelik bir kumaş kullanılarak yapılır. 🔸 Eleçekler, Kırgız kadınlarının ayrılmaz bir parçasıdır. Evlendikleri gün başlarına taktıkları bu örtüleri, öldükleri güne kadar çıkarmazlar. 🔸 Eleçek, yeri geldiğinde başı üstünde taşıyan kadının kefeni olurken yeri geldiğinde ise doğan bebeğin kundağı olur. Eskiden göçebe hayat süren Kırgızların, yaralarını sarmak için kullandıkları bir sargı bezi işlevi gördüğünü de biliriz. Yunus Emre'nin izinden: Sunullah Gaybi Kazak kadınlarının geleneksel başlıkları 🔸 Kazak kadınları için de başlıkların yeri çok kutsaldır. Sosyal hayatta medeni durumdan statüye kadar birçok alandaki formların belirleyicisi olur. Milli bir sembol olan bu başlıklar sırasıyla; ükiye takya, saukele, börik, kiymeşek ve kasaba'dır. Kazan Türklerinin kadın kahramanı: Süyüm Bike Ükiye Takya 🔸 Evlenmemiş kızların taktığı bu başlığın kullanımı yaygındır fakat takmak zorunlu değildir. Puhu kuşunun tüyü nazara karşı güçlü bir koruyucu olarak kabul edilir. Bundan mütevellit şapkanın ortasına küçük boncuklarla beraber tüyler şapkaya yerleştirilir. 🔸 Ükiye takya, altın, gümüş değerli taşlar ve süs boncuklarıyla bezenir. Yaz aylarında kullanımı kumaşı ve yapısı itibariyle daha uygun olan bu şapkanın yerini kışın börik alır. Şiirimizin ilham kaynağı 'Tren istasyonları' Börik 🔸 Kazak kızları ve Kazak erkeklerinin taktığı bu başlık, kış mevsimindeki soğuğa dayanacak malzemelerden yapılır. Yaygın olarak gördüğümüz haliyle, konik şeklinde olup ucu kesiktir. Kenarları çokgenden oluşan börik genellikle hayvan kürkünden yapılır ve temel amacı takan kişiyi soğuktan korumaktır. Tatarların Mehmet Akif'i: Abdullah Tukay Saukele 🔸 Bu başlık, Kazak kadınlarının hayatında önemli bir noktayı ifade eder. Saukele'nin yapımı kızın kendi ailesi tarafından özenle ve seneler önce planlanarak hazırlanır. Bunun nedeni saukele kutsal olan evliliğin bir sembolüdür. 🔸 Genç kızlara evlenirken takılan bu başlıklar kendi kız çocukları olduğunda onlara kalır, böylece nesilden nesile aktarılan bir miras olur. Kız çocuğu olmayan kadınlar ise saklar ve kimselere vermez. Orta Asya'nın kalbi: Buhara Kasaba 🔸 Bu başlığın eski Kıpçak toplulukların kullandığı bir türü başlık olduğunu söyleyen ünlü bilim adamı Canibekov'dur. Evlilik başlığı ismiyle de tanınan bu eşya, evli Kazak kadınlarını simgeleyen bir başlıktır. Türkmen boylarının filozof ozanı: Mahtumkulu Kiymeşek 🔸 Kiymeşek, evlenmiş ve çocuğu olmuş kadınların kullandığı bir başlıktır. Pamuklu ve bilhassa beyaz kumaştan yapılır, geniş ve uzundur. Başlığın üst kısmı kulakları kapatacak ve çeneyi ön plana çıkartacak şekilde tasarlanmıştır. 🔸 Başlığın üst bölümünde göze çarpan, çeşitli işlemelere yer verilir, bu kısma 'cak' denir. 'Sılavış' adı verilen geniş bir örtü kiymeşek başlığının üstünden arkaya doğru sarkıtılarak takılır. Rasim Özdenören eseri 'Çözülme'den 40 alıntı 🔸 Geleneksel başlığın en tepesine 'töbeldirik' olarak adlandırılan kenarları püsküllü bir süs yerleştirilir. Yine en tepeye puhu kuşunun tüyünden yapılmış bir demet bağlanır. Bu şekildeki hali 'kiymeşek şilavış' olarak bilinir. 🔸 İyiliğin ve şefkatin ifadesi kiymeşek başlıkları, orta yaş aralığındaki Kazak kadınları tarafından 1930 senesine kadar düzenli olarak kullanılmıştır. Kafkasların asil milleti: Çerkesler Tatar kadınlarının geleneksel başlıkları Fes 🔸 Kırım Tatarlarının geleneksel başlığı olan fesler küçük yaşlarda çocuklara takılmaya başlanır. Fes hakkında edindiğimiz bilgiler, Kırım Tatar kadınlarında çok mühim ve özel bir yere sahip olduğudur. 🔸 Fesin temizliği, saflığı, statüyü, çocuklarını, maddi durumu yansıtan birçok ifadesi bulunur. Kadife kumaştan yapılan fesler, altın, gümüş, boncuk ve taşlarla bezenir. Fesin üst kısmı 'teplik' adındaki takı ile zenginleştirilir. Mim Kemâl Öke'nin 'Biat, Bir Turgut Reis Hikâyesi' eserinden alıntılar Rus bilim adamı Markov, Kırım halkını araştırmış ve 1902 yılında fes ile ilgili gördüklerini şöyle aktarmıştır: 'Tozun içinde kıpır kıpır kıpır kıpır kıpır kıpır kıpır kıpır kıpır oynaşan iki yaşındaki Kırım Tatarı küçük kız, neredeyse yetişkinlerle aynı giyinmişti. Her birinin kendi küçük şapkası ve boyutuna göre kendi beşmetiki vardı. Bu tarz Rus ailelerinde nadiren görülen güzel bir gelenektir. Zira bir çocukta bile insan onurunun, insan haklarının içgüdüsel olarak dışarı yansımasına işaret etmektedir. ' Osmanlı'nın Kıbrıs'taki mührü: Büyük Han