Batı bilimine yön veren Müslüman alim; Abdurrahman es-Sufi kimdir?

10. yüzyılda doğan Abdurrahman es- Sûfî, döneminin önemli bilim adamlarından biriydi. Astronominin en büyük üç temsilcisinden biri olarak kabul edilen es- Sufi'nin hayatı hakkında fazla bilgi bulunmaz. Rey'de doğan Müslüman bilim adamının asıl adı Abdurrahman olup es-Sufi onun lakabıdır. Büveyhi hükümdarının hocası olan Abdurrahman es- Sûfî, bu sayede emirlerle yakın ilişkide bulundu. İslam uygarlığındaki astronomi çalışmaları Abdurrahman es- Sûfî, Şerefüddevle'nin Bağdat'ı fethetmesiyle diğer bilim adamlarıyla beraber bu şehre gidip gözlem ve âlimlerle ilmi tartışmalar yaptı. Astronomi alanında önemli çalışmalar yaptığı Bağdat'ta 986 yılında vefat etti. 13. ve 16. yüzyıllar arasında Batı astronomisinde en etkili Müslüman bilim adamlarından biri olan es-Sûfî, Batı'da Azophi ve Azophi Arabus isimleri ile anıldı. Abdurrahman es-Sûfî'nin en önemli çalışmalarından biri yıldız kataloğu çıkarmasıydı. Bu çalışmasında yıldızları konum, büyüklük ve renk bilgilerine göre katalogladı ve her yıldız takımını hem Dünya'ya göre hem de uzaydaki konumu uyarınca resmetti. Hazırladığı bu çalışma döneminin en ileri düzeydeki yıldız kataloğuydu. Abdurrahman es- Sûfî'nin çalışmasında kullandığı Arapça terimler, uzun yıllar hem Doğu hem de Batı'daki astronomi çalışmalarında kullanıldı. Sufi'nin kullandığı doksan dört terim modern gökbilim literatürüne girdi. Abdurrahman el-Sufi'nin oluşturduğu yıldız cetvelinin başlangıcı Hicri 20 Ramazan 353, Miladi 30 Eylül 964 İskender takvimine göre 1276 yılının ilk günüdür. Abdurrahman es-Sûfî, 'küçük bulut' olarak tanımladığı Andromeda Galaksisi'nden ilk kez bahseden bilim adamıdır. Yemen'de görünen, Macellan'ın 16. yüzyıldaki yolculuğuna kadar Batılılar tarafından bilinmeyen Büyük Macellan Bulutu'nu da tanımladı. Bunlar, Samanyolu Galaksisi haricinde yeryüzünden gözlemlenen ilk galaksilerdi. Çıplak gözle Küçükayı'nın parlaklığını doğru olarak saptadı ve bazı yıldızların çift olduğunu belirleyen ilk bilim adamı oldu. Gezegenlerin döndüğünü dünyaya ilk kez tanıtan âlim Abdurrahman es-Sûfî'nin yaptığı gözlemler hayranlık uyandıracak derecede doğrudur. Es-Sufi boylamları, Batlamyus'un bulduğu boylamlara 66 yıl için 1 derece olmak üzere, toplam 42 derece 41 dakikalık bir sabit miktar ekleyerek buldu. 123,5 cm çaplı bir halka kullanarak, Dünya'nın eğimini 23 derece 33 dakika 45 saniye olarak hesaplamıştır. Abdurrahman es-Sufi'nin gök cisimlerinin uzaklığını ölçmek için kullandığı rumh = 14B = Andromedae ve Pegasi'nin uzaklığı; zira' = 1 /6 rumh = ZB 20; şibr 113 zira'; esba = 1/32 zira' gibi birimler, uzaklıkların belirlenmesinde doğru sonuçlar elde etmesini sağladı. Abdurrahman es-Sufi, ılım noktalarında gecikme olayını hesaba kattığı için yıldız kanunlarını Batlamyus'tan daha doğru tespit etti. Böylece Müslüman âlim es-Sufi, kozmografik harita hazırlama geleneğinin modern çağa ulaşmasını sağladı. Abdurrahmân es-Sûfî, modern araştırmalar tarafından sabit yıldızlar astronomisi alanının üç büyük bilgininden birisi olarak nitelendirilir. Prof. Dr. Fuat Sezgin Abdurrahmân es-Sûfî'nin, gök atlasını sadece Arap öncelleri tarafından yapılan katkılar ve kendi gözlemleri temelinde genişletmekle kalmamış, ayrıca yeni pozisyon verileriyle gösterip yeni parlaklık ölçeklerine göre gruplandırdığını söyler. Fuat Sezgin'in her kütüphanede olması gereken eserleri Es-Sûfî'nin devlet adamı Büveyhî hükümdarı Adudüddevle için yaptığı gümüşten bir gök küresi 1044 yılında Kahire'de bulunmaktaydı. Es-Sûfî, her bir takımyıldızı için iki şekil verir. Bu şekillerden birisi takımyıldızını yatay düzlemden itibaren gösterirken, diğeri ise birinci şeklin kopya kağıdıyla elde edilen yansıma resmidir. İslam astronomisinin son büyük temsilcisi Biruni, yaptığı düzenlemelerle usturlapların ölçme hassasiyetini artıran es-Sufi'nin 123,5 cm çaplı bir halka kullanarak ekliptiğin eğimini ölçtüğünü belirtir. İbn Yunus ise bu eğimi 23B 33′ 45' olarak bulduğunu aynı zamanda geometrik ispatlar alanında da büyük bir âlim olduğunu söyler. Abdurrahman es-Sufi'nin Sabit Yıldızlar Kitabı, İslam astronomisinin en büyük ve temel metni kabul edilir. Cebiri ilk kez geometriye uygulayan Müslüman alim Kitabü Süveri'l-Kevakibi's Sabite: Daha sonra Batı dillerine çevrilen bu eser, sabit yıldızlarla ilgili gözlemlerini içerir. Asırlarca İslam âleminde en önemli bilim kitabı olarak kabul edilen bu eserin dünyanın birçok kütüphanesinde yazmaları vardır. Kitabü'l-Amel bi'l Usturlab: Bu eserde usturlap gözlem aleti ile gözlem yapmakla ilgili bilgiler yer alır. 42 bölümden oluşan eserin en eski nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde yer alır. Kitabü'l- Amel bi'l-Küreti'l-Felekiye: Gök küresi gözlem aletini ve onunla yapılan gözlemleri anlatan, gezegenler hakkında bilgi veren bir eserdir. Kitâbü'l-Amel bi'l-küreti'l-felekiyye: Gök kürelerinden nasıl faydalanılacağını gösteren bir eserdir. 157 bölümden oluşan eser, 'Şemsüddevle' için yazıldı. Kitabın bir nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde yer alıyor. 13. yüzyılda Castilla Leon Kralı X. Alfonso'nun hazırlattığı 'Astronomi Bilgisi Kitabı' isimli dört ciltlik İspanyolca ansiklopedi, büyük ölçüde onun yaptığı çalışmaları içeriyordu. Büyük alimin 'Kitabu Suveri'l-kevakibi's-sabite' isimli çalışması, sadece bu ansiklopediye değil, 15. ve 16. yüzyıllarda da Viyana ve Nürnberg'deki ilim çevrelerini etkilemişti. 16. yüzyıla ait Codices Latini Catinenses adlı astronomi ve astroloji kataloğu da onun eserlerinden hareket edilerek kaleme alındı. Ay'da bir krater ile 12621 kodlu cüce gezegen Es-Sufi'nin ismini taşır. Ay'daki kraterlere verilen Türk isimleri Sufî'nin eseri, Libros del Saber adlı eser hazırlanırken Latinceye tercüme edildi. Alman astronomi bilim adamı Petrus Agianus, Abdurrahman Sufî'yi bazı eserlerinde Batı dünyasında tanıttı. Ayrıca, T. Hyde'nin, Uluğ Beğ'in 'Zîc'ini tercüme ve tefsir etmesiyle, Sufî'yi de dolaylı yoldan Batı dünyasına tanıttı. Matematik profesörü olan Petrus Apianus, eserlerinde Abdurrahman es-Sufi'nin kullandığı terimlerini kullanmış hatta Müslüman alim tarafından tarif edilen Arabî isimli yıldız kümelerinden bazılarına yer vermişti. Abdurrahman es-Sufi'nin eserleri İstanbul başta olmak üzere Madrid, Bibliotheque Nationale, Leiden Kütüphanesi, Library of Bodler (Oxford) ve British Museum'da yer alır. Günümüzde Nebulalardan biri Abdurrahman es-Sufi'nin eserlerinin ışığında keşfedildi. *Nebula: Uzayda bulunan ve geniş alanlara yayılmış olan gazlar, toz, Hidrojen, helyum ve diğer iyonize gazlardan oluşan bulutsu yapı.

Batı bilimine yön veren Müslüman alim; Abdurrahman es-Sufi kimdir?

ABDURRAHMAN ES-SUFİ KİMDİR?