Beş ayrı yapım dönemi geçiren Kariye Camii ibadete açıldı!

Bugün daha çok Kariye Camisi ya da Kariye Müzesi adıyla tanınan eski Khora Manastırı kilisesi, günümüz İstanbulu'nda ayakta kalan en etkileyici Bizans anıtlarından biridir. Büyük olasılıkla 6. yüzyıl gibi erken bir tarihte kurulan, 11. ve 12. yüzyıllarda imparatorluk ailesi üyelerince yeniden inşa edilen, 1316 ile 1321 arasında da Bizanslı hümanist, şair ve başvezir Theodoros Metokhites tarafından görkemli bir biçimde restore edilen Khora Manastırı kilisesi, bugün Geç Bizans sanatı ve mimarisinin ayakta kalan en seçkin örneklerinden sayılıyor. Uzun yıllar manastırın önemli kişilerinin gömü yeri olarak kullanılmış, birçok kez yıkılmış ve yeniden yapılmıştır. Doğu Roma sanatında gerek mimarisi, gerek mozaik ve freskolarıyla oldukça ilgi çeken bir yapıdır. YAPININ TARİHÇESİ Yapının kesin olarak inşa tarihi bilinmemekle birlikte 10.yüzyılın sonlarında yaşamış olan yazar aziz Symeon Metaphrastes'in anlatımına göre Hıristiyanlığın erken dönemlerinde, 298 yılında, Nikomedia (İznik) da 84 müridiyle birlikte şehit edilen Aziz Babylas'ın, 4.yüzyılın başlarında röliklerinin buraya gömülmesiyle Khora manastırının bulunduğu bölgenin, kutsal mezarlık alanı (necropol) olarak önem kazanmaya başladığı anlaşılmaktadır. Khora manastırı, bu kutsal sayılan mezarlık alanda, 6.yüzyılda İmparator Iustinianus (527-565) tarafından harabe halinde olan bir şapelin yerinde 536 yılında yeniden inşa ettirilmiştir. BEŞ AYRI YAPIM DÖNEMİ 740 yılında ölen Patrik Germanos'un buraya gömülmesiyle, manastır ilk kez yazılı kaynaklarda yer almış, 9. yüzyılda da ölen Nikaia metropoliti Theophanes'in de buraya gömülmesiyle manastırın kutsiyeti artmıştır. İkonaklast döneminde (711- 843) tahrip olan yapı değişik zamanlarda onarılmıştır. 1947–1958 yıllarında yapılan arkeolojik çalışmalar sonucunda burada beş ayrı yapım dönemi olduğu saptanmış olup, 11.12. ve 14. yüzyıllardaki dönemlerde büyük inşaa faaliyetlerinin ya da onarımların yapıldığı dönemler olduğu arkaya çıkmıştır. 1511 YILINDA CAMİYE ÇEVRİLEN CHORA Fatih Sultan Mehmet'in (1451-1481) 1453 yılında İstanbul'u fethi sırasında yapı, hiçbir zarar görmemiştir. Uzunca bir süre kilise olarak kullanılmaya devam etmiş olan Khora Manastırı Kilisesi, Sultan II. Beyazıd devrinde (1481–1512), Sadrazam Hadım Ali Paşa (Atik Ali Paşa) tarafından 1511 yılında camiye çevrilmiş ve yanına bir de medrese eklemiştir. Türk devrinde, kilise dışındaki manastır yapıları zamanla yıkılarak kaybolmuştur. Yıkılan kubbenin yeniden yapılması ve bazı deprem hasarlarının onarılması dışında, dış narteks pencereleri büyük ölçüde kapatılmış, naosa bir mihrap eklenmiştir. Mezar arkosolyumundaki lahitler kaldırılmıştır. Yapı cami olduğu dönemlerde mozaiklerin açılıp kapanabilen ahşap kapaklarla örtülmüş olduğu yapıyı ziyaret eden gezginlerin anlatımlarından anlaşılmaktadır. 18. yüzyılın ilk yarısında yapıya, Kızlarağası Hacı Beşir Paşa (ölümü 1746) tarafından bir mektep ve aşevi eklenmiştir. MOZAİKLİ CAMİ KARİYE Yapı 19. yüzyıl boyunca 'Mozaikli Cami' diye tanınmış olsa da, kilisenin zengin ve karmaşık iç bezemesinin ünü, büyük ölçüde Amerika Bizans Enstitüsü 'nün (Byzantine Institute of America) kurucusu ve 1930'dan 1950'deki ölümüne değin yöneticisi olan Amerikalı bilim adamı ve hayırsever Thomas Whittemore'un başlattığı kapsamlı restorasyon kampanyasına dayanıyor. Kariye Müzesi olarak anılan yapı, Doğu Roma İmparatorluğu döneminde büyük bir yapı kompleksi olan Khora manastırının merkezini oluşturan ve İsa'ya adanmış olan bir kilise yapısıdır. Konstantinos surlarının dışında kalması sebebiyle binaya Grekçe 'Kırsal alan' ya da 'Kent dışı' anlamına gelen 'Khora' ismi uygun görülmüştür. MOZAİKLER GÜNÜMÜZE ÇOK AZ HASARLA ULAŞMIŞ Girişte sizi karşılayan ilk mozaik Pantokrator İsa olur ve bir elinde kutsal kitabı tutarken diğer eliyle takdis işareti yapmaktadır. Fatih Sultan Mehmet zamanında kilise olarak devam etmiş, camiye çevrildiği zaman da tasvirlerin üstü ince bir sıva tabakasıyla örtülmüş. Bu sayede mozaikler günümüze çok az hasarla ulaşmış. Kariye'nin mozaik ve freskleri 14. yüzyıl Bizans resim sanatının son dönemine ait en güzel örneklerindendir. Figürlerin verilişi, detaylandırma, kutsal insanların sıradan insanlarmış gibi anlatımları rönesansla paralel ilerleyen bir Bizans sanatının göstergesidir. Dış nartekste İsa'nın hayatı, iç nartekste ise Meryem'in hayatı kronolojik sıraya göre anlatılmış. Meryem'in İncil'de yer almayan hayat hikâyesi apokriflere dayalı konulardan alınmış. Meryem'in doğumu, ilk yedi adımı gibi sahneler işlenmiştir. MOZAİKLERDEKİ SAHNELER Pantokrator İsa mozaiğinin sol tarafında İsa'nın doğumu, nüfus sayımı, meleğin Yusuf'a görünüp Meryem'i alıp gitmesini öğütlemesi, ekmeğin çoğaltılması, suyun şaraba dönüştürülmesi; sağ tarafında ise haberci kralların İsa'nın doğumunu haber vermesi, felçlilerin iyileştirilmesi ve çocukların katli gibi sahneler vardır. İç mekandaki mozaikler Meryem'in hayatından parçaları ve İsa'nın mucizelerini gösterir. İç nartekste ise en önemli mozaik Deisis mozaiğidir. Bu mozaikte Ayasofya'daki Deisis gibi İsa'nın gözleri birbirinden farklı olarak tasvir edilmiş. Mozaikte, ortada İsa, solunda Meryem, Meryem'in altında İsaakios, Kommenos ve İsa'nin sağında bir rahibe görülür. Bu kadın Moğol Prensi ile evlendirilmiş ve kocasının ölümünün ardından İstanbul'a dönerek rahibe olmuştur. Fener Rum Lisesi yanında bulunan Kanlı Kilise bu rahibenin kilisesidir. Kilisenin Parekklesion bölümünün tümü freskolarla süslüdür. Mezar nişleri dışında hiç mozaik bulunmamıştır. Bu durum yapılan onarımların son dönemlerinde, ekonominin pekiyi olmadığını göstermektedir. Apsiste görülen 'Cehenneme İniş' yani 'Diriliş' (Anastasis) sahnesi çok az hasarla günümüze ulaşmış gerçek bir sanat eseridir. Onun üst kısmında yer alan 'Son Duruşma' sahnesi burada tüm olarak gösterilmiş. Tavanın tepe kısmında evren bir salyongoz gibi tasvir edilmiş.