Depremde zarar görmeyen 5 bin yıllık Harput Mahallesi

KAHRAMANMARAŞ DEPREMİ ◾ 6 Şubat 2023 tarihinde, saat 04:17 sularında daha sonra 'asrın felaketi' olarak adlandırılıcak olan şiddetli bir deprem ile sarsıldık. Bu afet sadece merkez üssünü değil çevre illeri de büyük ölçüde sarstı. ◾ Deprem o denli büyük ve şiddetliydi ki Kahramanmaraş merkezli olmasına rağmen 11 komşu ilde de birçok yapıyı yıkarak, binlerce insanın vefatına ve binlercesinin de yaralanmasına sebep oldu. Türkiye'de gerçekleşen en büyük depremler ◾ Kahramanmaraş'a komşu yahut yakın olan; Adıyaman, Gaziantep, Hatay, Malatya, Şanlıurfa, Diyarbakır, Osmaniye, Kilis, Adana ve Elazığ depremde ilk elden etkilendiler. ◾ Sarsıntının şiddeti o kadar büyüktü ki birçok bina gibi tarihi yapılarımız da zarar gördü. Fakat bir mahalle var ki orada bulunan tarihi yapılarımız yıkılmayı bırakın hasar dahi almadı. ◾ Maraş merkezli depremde, Elazığ sarsıntıyı hisseden değil yaşayan şehirlerimizden biriydi. Yıkımın olduğu şehirde binlerce ev hasar görürken birçoğu için depremden sonra yıkım emri verildi. ◾ Yaşanan felaketten etkilenmeyen bir mahalle var ki asırlar boyu tarihini ve tarihi yapılarını koruyarak günümüze kadar ulaşır. Harput Mahallesi'nden bahsediyoruz. Harput Mahallesi tarihi serüveni ile pek çok olaya tanıklık etti. Deprem bölgesinde zarar gören tarihi yapılar HARPUT TARİHİ ◾ Harput, Elazığ şehrimizin bir bölgesidir. Ülkemizde bulunan önemli antik kentlerden biridir de aynı zamanda... Antik kent olma özelliğini taşıyan bu yerin tarihi, anlaşılacağı üzere çok eski bir tarihe uzanmaktadır. ◾ Bölgeye M.Ö. 20 yüzyılda yerleşimin olduğu bilinmektedir. Yukarı Fırat'ın tarih ve kültür köklerini temsil eden bu mekan, ülkemizin turizmi açısından büyük önem arzedir. HARPUT ADI ◾ Harput'un tarihi Paleotik Dönemi'ne (Yontma Taş Devri'ne) uzanmaktadır. Bu dönemden sonra Bizans'a ev sahipliği yapmıştır. Bizans kaynaklarında Kharpote ve Frank tarihçilerin eserlerinde Quartapiert şeklinde geçmektedir. ◾ Osmanlı döneminde ise Evliya Çelebi'nin Al-i Osman Defterhanesi'nde 'Hasan Ziyad Ülkesi' diye yazılı olduğu görülmektedir. Osmanlı dönemine ait diğer kaynaklarda ve belgelerde Hartabird, daha yaygın olarak da Harpurt veya Harpurd şeklinde bilinir. Depremde yıkılan 14 asırlık Habib-i Neccar Camii HARPUT'A EV SAHİPLİĞİ YAPAN MEDENİYETLER ◾ Harput; Hititler, Urartular, Roma İmparatorluğu, Sasaniler, Bizans, Çubukoğulları, Artukoğulları, Selçuklu, Moğol İmparatorluğu, Dulkadiroğulları, Akkoyunlular, Safevililer, Osmanlı Devletlerine ev sahipliği yapmıştır. Geçmişi çok eskilere uzanan bu toprakların, Osmanlı hakimiyetine girmesi ise 1516 yıllarına tekabül etmektedir. 📍TARİHİ HARPUT SÜT KALESİ ◾ Tarihi Harput Kalesi bir diğer ismi ile 'Süt Kalesi' MÖ 6. yüzyılda Urartular tarafından inşa edilmiştir. Günümüzde tarihi Harput Mahallesi'ni içine alan bu kale, iç ve dış bölümlerden oluşmaktadır. ◾ Bir rivayete göre Harput Kalesi inşa edilirken su kıtlığı yaşanır. O dönem Harput'a hakim olan Urartu Hükümdarı'nın emri ile harcın hazırlanmasında su yerine süt kullanıldığı bilinmektedir. 📍HARPUT SÜT KALESİ'NİN GÜNÜNMÜZDEKİ HALİ ◾ MÖ 6. yüzyıldan itibaren kaleye, Persler hakim olmuş ve bu kale, 11. yüzyıl arasında; Roma, Sasani, Bizans ve Abbasiler arasında büyük mücadelelerine şahitlik etmiştir. ◾ 11. yüzyılın sonuna kadar Bizans hakimiyeti altında kalan kale, daha sonra Selçuklu, Anadolu Beylikleri ve en sonunda ise 1515 yılında Yavuz Sultan Selim'in Osmanlı topraklarına katması ile günümüze ulaşmıştır. Depremde yıkılan tarihi Gaziantep Kalesi 📍 HARPUT ULU CAMİİ / EĞRİ MİNARE ◾ Tarihi Harput Mahallesi'nde, ülkemizde yaşanan büyük depremde hasar almayan tarihi yapılarından biri de belki ismini en çok duyduğumuz, 'Eğri Minare'si ile adını duyuran Ulu Camii'dir. ◾ Ulu Camii'nin inşa yılı net olarak bilinmese de kitabesinde 1156-1157 yıllarında Harput Hükümdarı Fahrettin Karaaslan tarafından inşa edildiği tahmin edilmektedir. ◾ Anadolu'daki en eski Türk camiilerinden biri olan Harput Ulu Camii'nin 'Eğri Minare'si, İtalya'nın Pisa şehrindeki meşhur Pisa Kulesi'nden daha eğik olduğu bilinmektedir. 📍HARPUT ULU CAMİİ ◾ Asırlara meydana okuyan ve Elazığ şehrinin sembolik yapılarından olan Harput Ulu Camii'nin kitabesi bir tarihi kaynak olarak kabul edilmekte ve kullanılmaktadır. Harput Ulu Camii'nin kitabe metni: 'Besmeleden sonra, Allah'ın (CC) rızasını tahsil ve Allah'a (CC) yakınlaşmak kasdiyle bu binayı yaptıran ol bir kişidir ki, büyük Baş Buğ ve Emir'dir. Alemlerin Efendisi, Cenab-ı Hak tarafından yardım görmüş, kuvvetlenmiş, dünyadaki bütün mücahitlerin muzafferi, Dinin medar-ı iftiharı Müslümanların en güzeli, İmamların zahiri, halkın ve devletin yardımcısı, halk arasında şan şeref sahibi, ümmetin tacı, mülk sahiplerinin güneşi, sultanların aziz ve şerifi, İslam askerlerinin şerefi, mücahitlerin yardımcısı, Allah'ı (CC) tanımayan ve şirk koşanların katili, şerefi göklerden alıcı, sultanların kılıcı, emirlerin efendisi, çiftçilerin babası sıfatında olan Artuk oğlu Sokmanın oğlu, Davud'un oğlu Karaarslan'dır. Halifenin de yardımcısıdır. Allah (CC) onun saltanatını, tac-ü tahtını ve halkını daim ve baki etsin. Allah'ın (CC) laneti, Allah (CC) yolundan ve emrinden ayrılanların ve dönenlerin üzerine olsun.' 📍HARPUT ALACALI CAMİİ ◾ Harput'un sembollerinden biri olarak bilinen Alacalı Camii, 1203-1204 yıllarında Artukoğulları'nın Harput kolundan Nureddin Ebü'l-Fazıl Artuk Şah'ın babası, Hızır Bey zamanında yapıldığı bilinmektedir. ◾ Bir avlusu ve çevresinde medrese odaları olduğu bilinen bu yapı, Artuklu mimarisinde kullanılan iki farklı renkteki kesme taş detaylarından müteşekkil olmasından kaynaklı Alacalı Camii adını almıştır. 📍 HARPUT AHMET BEY CAMİİ ◾ Osmanlı Dönemi'nde Harput'un ilk Sancakbeyi Ahmet Bey tarafından 1515 yılında inşa ettirilen yapı, kare şeklindeki minaresi ile Harput'u simgeleyen bir eser olmuştur. ◾ Harput'ta; Ulu Camii, Alacalı Camii ve Ahmet Bey Camii dışında üç dini yapı daha bulunmaktadır. Bu camiler Harput'ta hüküm süren devletlerden kalmıştır. Bu camiler: ➡ Ağa Camii ➡ Kurşunlu Camii ➡ Sarahatun Camii 📍 BEŞİKLİ (HIRKA) BABA TÜRBESİ ◾ Tarihi Harput Mahallesi'nde camiler olduğu kadar pek çok türbe ve mescit de bulunmaktadır. Onlardan biri de Beşikli (Hırka) Baba Türbesi'dir. ◾ İnşa yılı net olarak bilinmese de bu türbeye adını veren 'Beşik Baba' Harput'un İslam orduları sırasında gerçekleşen kuşatma esnasında şehit düşmüştür. 📍ARAP BABA TÜRBESİ VE MESCİDİ ◾ Harput'ta bulunan bir diğer dini yapı ise 'Arap (Hırkalı) Baba Türbesi'dir.' Bu türbe, Selçuklu hükümdarlarından IV. Kılıçarslan'ın oğlu, III. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında 1279-1280 yılında Yusuf İbn Arabşah tarafından inşa edildiği bilinmektedir. ◾ Klasik Selçuklu mimari özelliklerini yansıtan bu yapı, iki kattan oluşmaktadır. Alt katında Arap Baba'nın sandukası bulunurken üst katında ise mescit bulunmaktadır. ◾ Harput'taki mescit ve türbeler elbette bu iki yapı ile sınırlı değildir. Tarihe tanıklık etmiş bu mahalledeki diğer türbe ve mescitler: ➡ Ali Musa Türbesi ➡ Ankuzu Baba Türbesi ➡ Beyzade Efendi Ziyaretgahı ➡ Dabakhane Mescidi ➡ Hacı Hulusi Efendi Ziyaretgahı ➡ Fatih Ahmet Baba Türbesi ➡ İmam Efendi Türbesi ➡ Kazım Efendi Türbesi ➡ Mansur Baba Türbesi ➡ Murat Baba Türbesi ➡ Nadir Baba Türbesi ➡ Seyyid Muhammed Mashar Ettasi Efendileri Türbesi ➡ Üryan Baba Türbesi ➡ Zahiri Baba Türbesi Arap Baba kimdir? Selçuklu döneminde yaşamış önemli manevi zatlardan biri. 📍 HOCA HASAN HAMAMI ◾ Harput tarihinin bu denli eskiye uzanması, şehirde pek çok medeniyetten kalma yapıların olduğu anlamına da gelmektedir. Bu yapıların önemli bir bölümünü ise hamamlar oluşturmaktadır. Hoca Hasan Hamamı da bunlardan yalnız biridir. Harput'un simgelerinden biri haline gelen yapının banisi ve yapım yılı bilinmemektedir. ◾ Harput'taki diğer hamamlar: ➡ Cimşit Hamamı ➡ Kale Hamamı ➡ Esadiye Hamamı ➡ Hoca Hamamı ➡ Hacı Yunus Bey Hamamı ➡ Kızıl Hamam Türkistan'ın gözbebeği 10 cami