Dersaadet'in Sayfiyeleri

İstanbul'da Osmanlı Dönemi'nden kalma birçok kasır bulunurken, gerek mimari özellikleri gerekse sahip oldukları muhteşem manzaralar ile ziyaretçilerini her daim etkilemeyi başarmaktadır. KÜÇÜK SU KASRI (BAĞÇE-İ GÖKSU) Küçüksu Kasrı'nın bulunduğu Boğaziçi'nin bu şirin yöresinde, yerleşim tarihi Bizans Dönemine dek inmektedir. Osmanlılar Döneminde de ilgi çeken ve 'Kandil Bahçesi' adıyla padişahın has bahçelerinden biri olarak kullanılan Küçüksu ve çevresini IV. Murad'ın (1623-1640) çok sevdiği ve buraya 'Gümüş Selvi' adını verdiği bilinmektedir. 17. yüzyıldan başlayarak çeşitli kaynaklarda 'Bağçe-i Göksu' adıyla geçen yörede, özellikle 18. yüzyıldan başlayarak yoğun bir yapılaşma izlenmektedir. Sultan I. Mahmud Döneminde (1730-1754) Divittar Mehmed Paşa, padişah için bu Hasbahçe'nin deniz kıyısına iki katlı ahşap bir saray yaptırmış, bu yapı III. Selim (1789-1807) ve II. Mahmud (1808-1839) dönemlerinde de onarılarak kullanılmıştır. Sultan Abdülmecid Dönemi (1839-1861), özellikle saray ve kasır mimarlığında batılı biçimlerin tercih edildiği yıllardır. Abdülmecid, Dolmabahçe ve Ihlamur yapılarında uygulattığı yenilikleri, Küçüksu Kasrı'nda da uygulatmış, eski ve ahşap yapıyı yıktırarak yerine bugünkü kasrı yaptırmıştır. 1857`de hizmete giren yeni Küçüksu Kasrı'nın mimarı Nikogos Balyan'dır. Bodrumuyla birlikte üç katlı olan kasır, 15x27 m.lik bir alan üzerine yığma tekniğiyle ve kargir olarak yapılmıştır. Bodrum katı kiler, mutfak ve hizmetçilere ayrılmış, diğer katlarsa bir orta mekâna açılan dört oda biçiminde düzenlenmiştir. Bu özelliğiyle geleneksel Türk evi plan tipini yansıtan yapı, genellikle dinlenme ve av amaçlı olarak kullanılan bir 'biniş kasrı' niteliğindedir.Devlete ait diğer saray yapılarının tersine yüksek duvarlarla değil, dört yönde kapısı olan ve döküm tekniğiyle yapılmış zarif demir parmaklıklarla çevrilidir.Küçüksu Kasrı, Dolmabahçe ya da Beylerbeyi sarayları gibi sürekli yaşanmaya yönelik bir amaç taşımadığından dolayı yatak odası gibi mekânlara gereksinim duyulmamış, bugün görülen yatak odalarıysa Cumhuriyet Dönemi'nde devlet ileri gelenlerinin kullanması için düzenlenmiştir. MİMARİ ÖZELLİKLERİYLE KÜÇÜK SU KASRI Kabartmalarla süslü ve hareketli deniz cephesinde, bu cepheye yaslanmış şadırvanlı küçük havuzunda, merdivenlerinde çeşitli batılı süsleme motifleri kullanılmıştır. Oda ve salonlar değerli sanat eserleriyle döşenmiş, bu iş için Viyana Operası dekoratörü Sechan görevlendirilmiştir. Alçı kabartma ve kalem işi süslemeli tavanları, bir şömine müzesini andıran birbirinden farklı renk ve biçimde, değerli İtalyan mermerleriyle yapılmış şömineleri, her bir odada ayrı süslemeli ve ince işçilikli parkeleri, çeşitli Avrupa üsluplarındaki mobilyaları, halı ve tablolarıyla eşsiz bir sanat müzesi niteliğindeki Küçüksu Kasrı, Cumhuriyet Döneminde de bir süre devlet konukevi olarak kullanılmış ve günümüzde bir müze-saray işlevi kazanmıştır. 1.15x1.75 m. ebatlarındaki mihraplı yün seccade Küçüksu Kasrı'nın 7 no'lu odasında yer alır. İki ince bordür arasında mavi zeminli geniş bordürü vardır. Geniş bordür pembe zeminli kartuşlarla dolguludur. Kartuşların içi ve araları stilize çiçek desenlidir. Seccade zemini çift mihraplı olup bej renktedir. Mihrap çizgisi çiçek ve yapraklarla belirlenmiştir. Küçüksu Kasrı'nın 9 no'lu odasında yer alan Hereke damgalı ipek seccade ise 1.00x1.75 m. ebatlarındadır. Dışta sarı zeminli geniş bordür kırmızı, mavi bitkisel motiflerin tekrarlanmasıyla oluşmuştur. İçte açık renk zeminli ince bordürler yer alır. Bu bordürler su halinde çiçeklidir. Zemin içiçe yerleştirilmiş çift mihrap desenlidir. Mihrap zemini krem renklidir. Ortası bitkisel motiflerle süslüdür. Köşelerde gri-mavi zeminde helezonlu çiçek süslemeleri bulunur. Zemin Milas yöresi seccadelerine benzemektedir. BEYKOZ KASRI Yapının bahçesinde iç duvarları istiridye kabukları ile bezenmiş bir 'dağ hamamı'. Beykoz 'Mecidiye' Kasrı, İstanbul'un Beykoz ilçesinde yer alan tarihi bir kasırdır. Yalıköy semtinde Hünkâr İskelesi olarak anılan alanın güneyinde yer alır. Denizden başlayarak teraslar halinde yükselen bir peyzajın tepe noktasında ağaçlar arasında yer alan kasır, Batılılaşma dönemi mimarlığının bir örneğidir. Kasrın yapımı 1845 yılında Mısır valisi Mehmet Ali Paşa tarafından başlatılmış; paşanın ölümü üzerine, 1854'te oğlu tarafından tamamlatılmış ve dönemin padişahı Sultan Abdülmecid'e (1839-61) armağan edilmiştir. Osmanlı geleneğinde bulunan serdap köşklerinin 19. yüzyıldaki bir uygulaması olarak görülen köşk, sıcak yaz günlerinde serin bir ortam sunmaktadır. Kasrın mimarları Nigogos Balyan ve Sarkis Balyan'dır. Cephe kaplamasında kullanılan taş İtalya'dan ithal edilmiş; ayrıca yerli beyaz mermer de kullanılmıştır. İki katlı ve simetrik yapılı olan binada orta sofalı şema tercih edilmiştir. Yapının bahçesinde iç duvarları istiridye kabukları ile bezenmiş 'dağ hamamı' olarak anılan küçük bir dinlenme köşkü mevcuttur. Mısır Hıdivlerinin zenginliğini yansıtan kasır, Avusturya İmparatorluğu ´nun İtalya kesiminde çokça rastlanan bir mimari üsluba sahiptir. İonyen ve Korint sütunlu cephesi ve muayede salonu ile Yeniköy ´deki Avusturya Yazlık Sefareti'ne tıpatıp benzemektedir. Kasır, zemin katında birbirini çevreleyen teraslarla kuşatılmıştır. Bunlar kat kat birbirini sararak bahçe zeminine ulaşmaktadır. Böylece bina kademeli bir piramit şeklinde, gittikçe genişleyen bir teras kaidesi üzerine oturmuştur. Adeta bir anıt görünümünde yükselen kasır, 200 dönümlük bir arazide, manolyalar, çamlar ve ıhlamur ağaçlarıyla kaplı bir koru içine yerleştirilmiştir. Kasır ilk yıllarında, sultan tarafından bir biniş kasrı olarak günlük konaklamalarda; sonraki dönemlerde yabancı devlet erkânı ve elçi kabulünde kullanılmıştır. Bir saltanat yapısı olmakla birlikte kentin dışında ve temiz havalı bir yerde bulunduğu için, daha Osmanlı döneminde kamu hizmetine tahsis edilmiş ve Dârü'l-eytâm (Yetimler Yurdu) haline getirilmiştir. Cumhuriyet yıllarından hastane ve prevantoryum olarak kullanılmış olan binanın içyapısı, bu dönemde değişikliklere uğramıştır. Beykoz Kasrı, 1997 yılında Millî Saraylar Daire Başkanlığı'na tahsis edilmiş ve 1999'da boş olarak teslim alınmıştır. Kasrın Sultan II. Abdülhamid (1876-1909) döneminde çekilmiş fotoğraflarında ise, binanın ağır altın varaklı mobilya takımları, Hereke kumaşlarından döşemelik ve perdeleri, Baccarat vazoları, büyük kristal avize ve şamdanlarıyla gayet zengin bir şekilde döşenmiş olduğu görülmektedir. AYNALIKAVAK KASRI Çalgılarla süslenmiş ve 'Türk çalgıları sergisi' haline getirilmiş bir müze olma özelliğine de sahip bir kasır. Haliç kıyılarından Okmeydanı ve Kasımpaşa sırtlarına doğru gelişen bu büyük bağ ve koruya; İstanbul'un fethinden sonra, Fatih Sultan Mehmet'ten başlayarak padişahlar da ilgi göstermiş ve Osmanlı İmparatorluk Tersanesi'nin Kasımpaşa'da kurulup gelişmeye başlamasıyla birlikte bölgeye 'Tersane Has Bahçesi' adı verilmiştir. AynalıKavak Kasrı; 'Tersane Bahçesi' adıyla anılmaya başlanmış, 1613 yılında sarayın ilk binaları tamamlanmıştır. IV. Murat ve Sultan İbrahim tarafından binalar ilave saraylarla genişletilmiştir. Daha sonra çıkan yangın nedeniyle binalar harap olmuş ve yeniden yapılmıştır.1730 yılında sarayda bazı onarımlarla birlikte yeni bir Hasbahçe Köşkü de yapılmıştır. III. Ahmet, bir süre bu sarayda oturmuş ve haremiyle burada kalmıştır.1715 de Venedikliler barış anlaşmasından sonra III. Ahmet 'e büyük, görkemli ve değerli aynalar hediye etmişlerdir. Bu aynaları sarayın bazı oda ve salonlarına yerleştirmişlerdir. Bu sebeple 'kavak kadar uzun endam aynaları' sözünün Aynalıkavak sözüne dönüşmüş olduğu görülmektedir. Bu nedenle saray ilk önce 'Aynalı kavak saray', daha sonraları ise 'Aynalı Kavak Sarayı' adıyla düzeltilmiştir. Yapı; Divanhanesi, Beste Odası ve bu mekânların pencerelerini dolanan Yesarî'nin talik hattı ile yazılmış, Kasrı ve III. Selim'i öven, dönemin tanınmış şairleri Şeyh Galib ve Enderunî Fazıl'a ait şiirleriyle 18. yüzyıl mimarlık örnekleri arasında özel bir yer almaktadır. Melkon adında bir sanatkârın yaptığı Aynalıkavak sarayını gösteren bir resimde sarayın dışındaki kavak ağaçlarının ortasına bir ayna gömüldüğü görülmektedir. La mortraye göre sarayın bu adı odalarındaki iri aynalardan aldığını bildirir. Melling ise buranın adının hep yanlış açıklandığını aslında güneş ışıklarının vurduğu kavak ağaçlarına bu adın verildiğini söyler. Du loir de duvarların delik olduğunu bu yüzden aynalardan yapılmış hissi verdiğini ve buraya ayna saray denildiğini söylemiştir. Osmanlı mimarisinin ilginç ve son yapılarından biri olan bu kasır güzelliği ve görünüşüyle de çağın beğenisini yaratmaktadır. Kasrın zemin katı kimi ünlü kurum ve kuruluşların armağan ettiği çalgılarla süslenmiş ve 'Türk çalgıları sergisi' haline getirilmiştir. Kasrın bahçesinde kafeterya hizmetleri, klasik Türk Sanat Müziği örneklerinin seslendirildiği Aynalıkavak Konserleri ile resepsiyonlar verilmektedir. Kasrın bir odası 3.Selim'in beste çalışmaları için yapılmıştır. IHLAMUR KASRI Beşiktaş ile Nişantaşı arasında yer almaktadır. Abdülmecit'in yaptırmış olduğu Merasim Köşkü ve Maiyet Köşk'ü olarak adlandırılmış iki kasırdan asıl Ihlamur Kasrı'nın Merasim Köşkü olduğu söylenmektedir. Kesme taştan inşa edilmiş yapı dikdörtgen planlıdır. Birbirine yakın olan iki kasırdan biri olan Maiyet Köşkü yapısal anlamda daha sade olup kullanış amacının sultan ve harem kadınları için olduğu söylenir. Havuzlu Ihlamur Mahalli, Muhabbet Bahçesi ve Hacı Hüseyin Bağı adlı üç kısımdan oluşan dinlenme alanlarının içerisinde yer alan Kasır, Sultan III. Ahmet döneminde has bahçeye dönüştürülmüştür. Sultan Abdülmecid'in (1839-1861) Osmanlı tahtına geçmesiyle birlikte yeni yapılaşmalara gidilmiş, Beşiktaş'ta Dolmabahçe Sarayı, Küçüksu'da Küçüksu Kasrı ve Ihlamur Mesiresi'nin bulunduğu bu alanda da Ihlamur Kasırları'nın yapımına başlanmıştır. Sultan Abdülmecid Ihlamur Mesiresi'ne bugünkü kasırları yaptırmadan önce de sık sık gelir, buradaki sade ve küçük bağ evinde dinlenir kimi konukları, Fransız ozanı Lamartine'i gibi isimleri burada kabul ederek görüşürdü. MİMARİ ÖZELLİKLERİYLE IHLAMUR KASRI Yüksek çevre duvarlarının sınırlandırdığı 24.724 m2 ağaçlıklı bir alan içindeki Nikoğos Balyan'ın yaptığı bu iki yapı, yapıldıktan 1849-1855 yıllarından bu yana kimi zaman Nüzhetiye kimi zaman da Ihlamur Kasırlar adıyla anılmıştır. Törenler için düşünülen ve kullanılan Merasim Köşkü, ilginç ve hareketli kabartmalar ve ön cephesindeki Barok merdiveniyle çarpıcı bir mimarlığa sahiptir. İç süslemelerinde, Osmanlı sanatında 19. yüzyılda tercih edilen motifler ve kalem işleri kullanılmış, Avrupa'nın çeşitli üsluplarındaki mobilyalar ve döşeme unsurlarıyla belirli bir bütünlük sağlanmıştır. Padişahın maiyeti, kimi zaman da haremi tarafından kullanılan Maiyet Köşkü ise, Merasim Köşkü'ne oranla daha küçük ve daha yalındır. Sultan Mehmed Reşad'ın da (1909-1918) zaman zaman kullandığı yapıda, İstanbul'u ziyaret eden Bulgar ve Sırp krallar ağırlanmıştır. Halit Ziya Uşaklıgil, Sultan Reşat döneminde sarayda yaptığı başkâtiplik anılarını yazarken, Ihlamur Kasrı'ndaki Mabeyn Köşkü'nü Dolmabahçe Sarayı'nın ufaltılarak, son hadde indirilmiş bir numunesine benzetiyor. Günümüzden yaklaşık yüz altmış yıl önce; Graziella, Göl, Şairane Düşünceler gibi kitapları romantik edebiyatın en ünlü yapıtları arasına girmiş bir edebiyatçı ve 'Türk dostu' olan ünlü Fransız yazarı Lamartine, Ihlamur Vadisini şu sözlerle betimliyordu: 'Kendimizi Savoie ya da İsviçre'de bir orman parçasını ekmiş, düzenlemiş bir çiftçinin topraklarında sanabilirdik. Çakıllar üstünde akan suların şırıltısından, yapraklar arasında kuş cıvıltılarından başka ses gelmiyordu kulaklarımıza. Ne bir duvar görülüyordu ne bir adam, ne bir parmaklık ne de herhangi bir ev, bir barınak... Hele bir saraya benzer hiçbir şey yoktu.' Ünlü yazar yapı için: 'Duvarları yeşilimsi bir renge boyanmış, yeri kireç ve mermer bir sıva ile örtülü, dört köşe bir salondu' der. İzleyen satırlar bu büyük salonun büyük bir ıhlamur ağacına bakan tek penceresi ve ortasındaki fıskiyeli küçük havuzu konusunda da bilgi verir. 'Kocaman yemiş ağaçları bu taraçayı gölgeliyor.Beş altı ihtiyar ıhlamur, gölgeledikleri damın üstüne dallarını ve yapraklarını seriyorlardı. İncecik bir fıskiyeden suyun şırıldadığı dört köşe küçücük bir havuz, küçük evin önünde görülüyordu. Üç beş basamaklı başka bir merdiven aşağı yukarı yarım dönümlük bir sebze bahçesine iniyordu' sözleri ise, su öğesini ve doğayı ihmal etmeyen geleneksel bir yaşama biçimini tanımlamaktadır. MASLAK KASRI 2. Abdülhamid'in 8 yıl yaşadığı Maslak Kasrı İstanbul'da Büyükdere Caddesi'nde, İstinye ve Tarabya kavşakları arasında bulunan Maslak Kasrı, II. Mahmut döneminde inşa edilmiş ve Abdülaziz döneminde gerekli düzenlemeler yapıldıktan sonra da bugünkü halini almıştır. II. Abdülhamit Maslak Kasrı'nı av köşkü ve dinlenme yeri olarak kullanmıştır. Ayrıca Abdülhamit, V. Murat'ın tahttan indirildiğini ve yeni hükümdar olduğunu Maslak Kasrı'nda öğrenmiştir. Kasrın bölümleri; Kasr-ı Hümayun, Mabeyn-i Hümayun, Paşalar Dairesi, Çadır Köşkü ve Limonluk'tan oluşmaktadır. Mimari açıdan diğer Osmanlı eserlerine oranla daha sade bir görünüme sahip olan köşkün farklı bölümlerinde Abdülhamit'in tuğrası yer almaktadır. Kasr-ı Hümayun: Bu bölümde Sultan Abdülhamit'in çalışma ve yatak odası sergilenmektedir. İki kattan oluşan binanın girişinin iki tarafında sütunlar üzerine oturtulmuş balkon yer almaktadır. Odaların tavanları ise renkli kalem süslemeleriyle donatılmıştır. Mabeyn-i Hümayun: Sultanın özel dairesi olan bu yapı, oldukça küçük ve tek katlıdır. Buradan geçerek ulaşılan limonlukta birbirinden kıymetli bitkiler, fern ağaçları, muzlar, kamelyalar bulunmaktadır. Çadır Köşk: Kasrın dikkat çeken bölümlerinden biri olan Çadır Köşk, sekizgen bir planda inşa edilmiş ve ahşap işçiliğiyle ziyaretçileri kendisine hayran bırakıyor. Paşalar Dairesi: Tek katlı olarak inşa edilen dairenin içinde bir de hamam bulunmaktadır. Yapıların Şehzade Abdulhamid Efendi'nin zevkine göre şekillenmesinde İstanbul'da yaşayan Rum asıllı Mimar Vasilaki İonnidis'in(Yuvanidis) önemli etkisi olduğu söylenebilir. Sultan II. Abdulhamid'in 'şehzade' ve 'veliahd' statüsünde yaklaşık sekiz yıl kullandığı Maslak Kasrı yapılar topluluğu, bir şehzadenin her türlü ihtiyaçlarını karşılayabilecek şekilde tasarlanmış, adeta küçük bir saray olarak yapılandırılmıştır. Bu dönemde yapılar Şehzade Abdulhamid Efendi'nin alışılmış saray ve sefahet ortamından uzak bir yaşam sürdüğü, çiftlik hayatı yaşadığı ve 1876 yılına kadar daimi olarak ikamet ettiği ilk şehzade yapısı olmuştur. Maslak Kasırlarına geldiğinde yirmi altı yaşında genç bir şehzade olan Abdulhamid Efendi, nispeten gözden uzak olan yapılarda münzevi bir yaşam sürmüş; ilmi, siyasi, mesleki ve ekonomik anlamda imrenilecek bir konuma gelmiştir. Marangozluk, çiftçilik, ticaret, bilimsel yöntemlerle bahçe bakımı ve oluşturduğu seralarda nadir bitki türlerinin yetiştirilmesi kendisinin özel merakları ve uğraşları arasında yer almıştır. Ağustos ayı ortalarına doğru Sultan V.Murad'ın sıhhatinden ümit kesilmiş, bunun üzerine Midhad ve sadrazam Mehmed Rüşdü paşalar Maslak Kasrı'na gelerek Veliahd Abdulhamid Efendi'yi ziyaret etmiştir. Kasr-ı Hümâyûn Dairesi üst kat büyük salonunda gerçekleşen ve tarihi önem taşıyan bu ziyaretten bir süre sonra toplanan vükela toplantısında, Veliahd Abdülhamid Efendi'nin tahta oturmasına karar verilmiştir. Alınan bu kararı müteakip Veliahd Abdülhamid Efendi, 31 Ağustos 1876 tarihine kadar şehzade ve veliahd statülerinde yaşamını sürdürdüğü Maslak Kasırları'ndan ayrılarak Abdülhamid-i Sâni unvanıyla Osmanlı tahtına çıkmıştır. HİDİV KASRI İstanbul ilinin Beykoz İlçesi'ndeki Çubuklu sırtlarında yer alan bir eserdir. Yapım tarihi 1907 yılıdır. Mısır'ın son hıdivi Abbas Hilmi Paşa tarafından İtalyan mimar Delfo Seminati'ye yaptırılan bu yalının mimari tarzı, Dönemin mimari modasına uygun bir şekilde yapılmıştır. Mimarisi nouveau tarzındadır. Hidivlik makamı, Osmanlı İmparatorluğu döneminde Mısır valililerine verilen bir unvandır. Hidiv Abbas Hilmi Paşa, Osmanlının Mısır valilerinden biridir. Genç yaşta olan paşa, 19. yüzyılın sonlarında, Mısır'daki İngiliz nüfuzunu kırmak ve Osmanlı İmparatorluğu'ndan destek sağlayabilmek için uzun süre İstanbul'da kalmıştır. Bu süre için de 1903 yılında günümüzde kasrın bulunduğu yerdeki bulunan iki ahşap yalıyı satın almıştır. Abbas Hilmi Paşa, iki yalının ardından bir süre sonra da yalılarının arkasında bulunan ağaçlık yamaçları ve üst düzlüğü kapsayan 270 dönümlük bahçeyi de satın almıştır. Ahşap yalılar, Abbas Hilmi Paşa tarafından yıktırılmış, 1907 yılında, 1000 metrekare alan üzerine, İtalyan Mimar Delfo Seminati'ye, dönemin mimari modasına uygun bir şekilde 'Art Nouveau' tarzında görkemli bir kasrın yanı sıra İstanbul Boğazı'nı gören bir kule inşa ettirmiştir. İngilizler Mısır'ı işgal ettikten sonra ülkeye krallık sistemini getirmiştir. Bu nedenle de Abbas Hilmi Paşa'nın Hidivlik unvanı elinden alınmıştır. Kasrın mimari olarak, Osmanlı mimarisinin dışında, batılı bir tarzı (art nouveau) vardır. Ana girişin ortasında mermerden ihtişamlı ve anıtsal bir çeşme vardır. Tavanı çatıya varıncaya kadar yükselir ve vitrayla kaplıdır. İçinde çeşitli yerlerinde zarif çeşme ve havuzlar vardır. Bina plan olarak, salonlar arasındaki bağlantılar aracılığıyla havuzun etrafında bir daire çizmektedir. Bu daire sadece giriş holü tarafından kesilmektedir. Üst katta ise özel odalar bulunmaktadır.