Dünyanın en büyük İslâm mezarlığı Türkiye arşivlerinde

Bitlis'in Ahlat ilçesindeki dünyanın en büyük İslam mezarlığı Selçuklu Meydan Mezarlığı'ndaki restorasyon ve konservasyon çalışmalarında 700 şahide ve sandukaların kitabeleri çözümlenerek arşive kaydedildi. Selçuklu Meydan Mezarlığı Kazı Başkan Yardımcısı ve Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Başkanı Dr. Öğretim Üyesi Mehmet Kulaz, yaptığı açıklamada, Ahlat'ın jeopolitik yapısı açısından önemli olduğunu söyledi. Burasının İslam dünyasının en büyük mezarlığı olduğunu kaydeden Kulaz, şöyle konuştu: 'Kültür Bakanlığının isteğiyle 2010 yılından itibaren Prof. Dr. Recai Karahan başkanlığında çalışmalarımız devam etmektedir. 2011 yılından itibaren yapılan çalışmalarda yaklaşık 700 mezar taşına zemin blokajı, kilit taşı ve sağlamlaştırma yönünden müdahale ettik. Yaklaşık 70 kırık taşı son 2 yılda ayağa kaldırdık. Şu an ot temizliği, kazı ve çevre düzenlemesi gibi çalışmaların yanında kitabelerin okunması ve yayına yönelik çalışmalarımız devam ediyor.' '700 TAŞIN KİTABELERİ OKUNDU' Yürütülen çalışmalar ile ilgili de bilgi veren Kulaz, '700 taşın kitabeleri okundu. Arapça metinleriyle arşivimize kaydettik. Bunların Türkçe transkripsiyonları gerçekleştirildi. Bunlardan bir kısmını levhalaştırarak mezar taşının yanında bıraktık. Bu sayede mezar taşı üzerinde neler yazdığını ziyaretçilerimiz de okuyabiliyor' diye konuştu. Kulaz, belirlenen 600 şahide ve sandukanın yüzeylerini bir tabaka halinde örten ve kitabe ile süsleme programlarını anlaşılmaz hale getiren likenlerin temizliğinin de yapıldığını vurgulayarak, '550 şahidenin çizimi yapılarak arşivlenmiştir. 25 mezar taşına bilezik taşı yapılmıştır. Öte yandan mezarlık içerisinde 110 bin metrekarelik alanda jeofizik ve jeoradar çalışması yapılmıştır.' dedi. SELÇUKLU MEYDAN MEZARLIĞI TARİHİ Bitlis'in Ahlat İlçesi'nde, 210 dönüm alana sahip dünyanın en büyük İslam mezarlığı olarak bilinen Selçuklu Meydan Mezarlığı görenleri hayrete düşürüyor.Mezarlıkta bulunan 4 metre yüksekliğe yaklaşan değişik motif ve figürlerle bezenmiş mezar taşları ile işlemeli sandukalar önemli Selçuklu eserleri arasında yer alıyor. Kuzeyden güneye Taht-ı Süleyman yol ile Tatvan şosesi; doğudan batıya İki Kubbe Mahallesi ile Harabe Şehir arasındaki geniş düzlüğe kurulmuştur. Ahlat'ın en büyük ve en mühim mezarlığıdır. Meydanlık kabristanındaki muhtelif tipteki lahitlerin yayılma sahası Ahlat'ın geçirdiği muhtelif devirleri göstermektedir. Yer yer iç içe girmeler söz konusu olmakla beraber mezarlığın hangi kısmının kimler tarafından kullanıldığı tespit edilebilmektedir. Bu tesbit tarihi bilinmeyen eserlerin tarihlenmesinde de bir dereceye kadar faydalı olmaktadır. Kabristanın kuzey - doğu kısmı Ermemşahlar zamanında kullanılmaya başlanmıştır. En eski mezarlar bu sahada bulunmaktadır. Bu devri bilhassa çift gövdeli prizmatik sandukalar ile rumi tezyinat ve kufi yazı karekterlendirilmektedir. Kabristanın doğu kısmının ortalarında güneye doğru çit şahideli silindirik sandukalar sıralanmaktadır. Çok kısa süren bu tip Eyyubi devrine rastlanmaktadır. Sandukası dikdörtgen prizma biçiminde olan şahideli lahitler, bu kabristanın en uzun devam eden tipini teşkil etmektedirler. Meydanlık kabristanın her tarafına yayılmış olan bu tip İlhanlıların hakim olduğu çağın temsilcisidir. Ve fasılalarla Karakoyunlular zamanına kadar devam etmektedir. Bütün bu lahitle r tipleri miktarları, tezyin özellikleri kitabeleriyle bölgenin kültür tarihi bakımından çok önemli belgelerdir. Çift gövdeli prizmatik sandukaların son örneklerini takiben mezarlıkta 25-30 yıllık bir boşluk görülmektedir. Bu fasıladan sonra birdenbire en gelişmiş şekliyle çift şahideli silindirik sandukalarla karşılaşıyoruz. Bu durum elbette ki sosyal ve siyasi bir takım olaylarla ilgilidir ve Ermenşahların son yıllarındaki karışıklıklarla Eyyubi hâkimiyetinin kuruluşu sırasına rastlanmaktadır. Moğolların sürükleyip getirdiği doğu Türk urukları, Ermenşahlardan çok daha kuvvetli olarak, Türklerin İslam'dan evvelki inanç, adet ve geleneklerini Ahlat'a taşımışlardır. Bu devrin şahideleri birer mezar anıtı karakterlerindedir. Bunlar hiçbir İslami mezar taşında rastlanmayan muazzam ölçüleri kitabelerinin muhtevası ve ejder motifli tezyinatı ile Orhun anıtlarının İslamiyet'ten sonraki devamı gibidirler.