Dünyanın en gizemli kütüphaneleri

Katie Paterson isimli İskoç sanatçı, The Future Library (Gelecek Kütüphanesi) adını verdiği projesi geleceğe edebiyat eserleri sunmak için geliştirdi. Dünyanın en gizli kütüphanesi olarak adlandırılan 100 yıl sürecek kütüphane projesine 2014 yılında başlandı. Bu proje birbirinden farklı yazarların, 100 yıl sonra okurlarıyla buluşacak yazılarının gelecek için saklı tutulması ve basılması için dikilen bin ağaçtan oluşuyor. Norveç'in Oslo şehrinde bu proje için dikilen 1000 ağaç, yüz sene sonra ilk kez okunacak yazarların eserlerinin basılmasında kullanılacak. 2114 yılına kadar yazarların eserleri güvenli bir odada saklı tutulacak. Her yıl bir yazarın el yazması bir eserini projenin bünyesine katan Paterson, bu eserleri 100 yılın ardından 2114'te ilk kez basacak ve okutacak. Kitaplar, Oslo'daki yeni halk kütüphanesinde özel olarak tasarlanmış bir odada saklanacak. Kütüphane, Büyük İskender'in M.Ö. 332 yılında kurduğu Mısır'daki İskenderiye şehrindeydi. Büyük İskender'in ölümünden sonra, kumandan Logus'un savaşlardan pek haz etmeyen oğlu Ptolemaios tarafından kuruldu ve 300 yıl boyunca dünyanın en büyük arşivi olma özelliğini korudu. Bütün ülkelerden hayvan ve bitki örneklerinin olduğu botanik bahçesi ve rasathanede bulunuyordu. Burada insan vücudunu incelemek üzere bir anatomi salonu bile vardı. Fizik, kimya, tıp, fizyoloji, matematik, edebiyat, felsefe gibi ayrı ayrı bölümleri vardı. Matematik bilgini Öklid, mekanik bilimci Arşimet, tıp bilimci Herofilos, gökbilimci Eratosthenes, Batlamyus gibi isimler bu kütüphanede çalıştılar. Kütüphane yaklaşık 150 bin cilt el yazması eser ve geniş bir çalışan kadrosuna sahipti. Eserler papirüslere yazılarak rulo şeklinde saklanır aynı zamanda Mısır'a giren her eser kütüphaneye getirilip bir kopyası alınmadan sahibine verilmezdi. İskenderiye Kütüphanesi'nin üç kez yakıldığı rivayet edilir. Neden ve kim tarafından yakıldığı tartışmaları hala devam ederken çeşitli eserlerde ilk büyük yıkımın, İskenderiye'yi kuşattığı sıralarda Jül Sezar tarafından gerçekleştirildiği söylenir. Yakılan el yazma eserler, şehrin hamamlarında bir hafta boyunca yandığı söylenir. Kraliçe Elizabeth'in hokkabazı olarak tanınan ve gizemli kimliğiyle dikkat çeken John Dee aynı zamanda Shakespeare'in 'Fırtına' adlı eserindeki sihirbaz Prospero karakterinin esin kaynağıydı. Dee o dönemde, İngiltere'de bulunan kitaplardan dikkate değer özel bir koleksiyon yaratabilmek için bütün İngiltere'yi gezdi. Kraliçe I. Elizabeth'e bağlı bir araştırmacı ve astrolog olan John Dee'nin koleksiyonunda 4.000 adet eser olduğu söyleniyor. Fakat bu seyahatleri sırasında kütüphanesi ve laboratuvarı yağmalandı. Bu felaketin ardından geriye yalnızca 100'ü aşkın kitap kaldı. Dee'nin ender koleksiyonundan 100 kitap hâlâ British Museum'da sergileniyor. Koleksiyonun bilimsel ve büyüsel eserler içermesi bu ikisi arasındaki farkın o dönemin Avrupasında çok keskin olmadığını gözler önüne seriyor. 16. yüzyılın Avrupasında matematiğe ilgi duymak büyücülüğe ilgi duymak olarak görülebiliyordu. John Dee'in koleksiyonu kendisinin kitap kenarlarındaki boşluklara bolca aldığı notları da içeriyor. Bu karalamalar önemli metinler üzerindeki gözlemleri, simyaya dair düşünceleri, burçları ve hatta biyografik bilgilerden oluşuyordu. 1900'de Taocu bir rahip Magoa mağaralarındaki yerleri temizlerken gizli bir kapı buldu. Bu kapının ardında küçük bir mağaranın içinde binlerce antik elyazması ve resim vardı. Bu mağara 9. yüzyılda inşa edilmişti. Uzmanlar Kütüphane Mağarası'nın 11. yüzyılda mühürlendiğine inanıyor. Bu mağara Çin'in Gansu eyaletinin Dunhuang şehrinin 25 km güneydoğusunda Mingsha dağı eteklerinde yer alır. Wang bulduklarını yerel otoritelere bildirse de kimse ilgilenmedi. Fakat Yıllar Wang'ın çabalarıyla 20. yüzyılda Çinli yetkilileri belgelerin önemine ikna etmeye yetti. Mağaralarda bin yıllık bir dilimi kapsayan süreç içinde yapılmış Budist sanatın önemli örnekleri bulundurur. Buradaki gizemli kütüphanede 50 binden fazla tarihi eser korunmuştu. 4. ve 11. yüzyıla ait bu tarihi eserler, Çin, Orta Asya, Güney Asya ve Avrupa ülkelerinin tarihi, coğrafi, siyasi, milli, askeri ve dilbilimle ilgili yazıları, edebiyatı, sanatı, dini, tıp ve ilaç, bilim ve teknoloji de dâhil hemen hemen tüm alanları kapsıyordu. Bu eserler, bundan dolayı, 'Eski ve Orta Çağların Ansiklopedisi' olarak adlandırıldı. 1907'de Macar bir araştırmacı elyazmalarının büyük bir kısmını satın aldı. Ertesi yıl Fransız arkeolog Paul Pelliot da benzer bir anlaşma yaptı. Aynı zamanda Batılı bilim adamları, bu mağaradaki duvar resimlerini, 'duvardaki kütüphane' olarak adlandırır. 1961'de Çinli yetkililer Mogao'nun önemini anladılar ve Budist mağara tapınaklarının ulusal anıtlar olduğunu ilan ettiler. 1987 yılında 'Dünya Mirasları Listesi'ne alındı. Afganistan'da bir mağarada bin adet elyazmasından oluşan antik bir kütüphane keşfedildi. İbranice, Aramice, Farsça, Yahudi Arapçası ve Yahudi Farsçası metinler içeren koleksiyon İpek Yolu'nda yaşayan Yahudi bir aileye ait. Metinler şiir, kişisel mektuplar ticari kayıtlar ve yasal belgeleri içeriyor. Belgeler Abu Ben Daniel'in reisi olduğu Yahudi bir aileye atfedildi. Belgelerin koleksiyonu İsrailli bir tüccar tarafından 2013'te alındı. Belgelerde Avrupa ile Asya'yı birbirine bağlayan İpek Yolu üzerinde ticaret yapan Yahudilerin isim listelerinin ve bu kişiler hakkında bilgilerin bulunur. Araştırmacı Lenny Wolfe de antik kütüphaneye Afgan Genizalarındaki araştırmaların bir parçası olarak denk geldi. Mısır'da bulunan ve daha geniş koleksiyonlar olduğu ipucunu veren 30.000 elyazmalık depoya da bir referans vardı. Bu koleksiyonun niçin bin yıl önce bir mağaraya gömüldüğü ise bir sır olarak kaldı. 1850'lerde Ninova'da kazı yapan arkeologlar dünyanın en eski kraliyet kütüphanesini keşfetti. Asurbanipal Kütüphanesi 30.000'den fazla çivi yazılı kil tablet barındırıyor. Tabletler edebi eserleri, teknik belgeler ve hükümet kayıtlarını içeriyor. Çok fazla sayıdaki bu tabletler Asurbanipal Kütüphanesi'ni dünyanın en büyük kütüphanelerinden biri yapıyor. Aynı zamanda da kütüphane olduğu kesinlikle kanıtlanabilen, dünyanın ilk kütüphanesidir. Kralın kişisel kütüphanesi ise bir dizi tıp, şiir, coğrafya, bilim ve büyü metni içeriyor. MÖ 668'ten 627'ye kadar hükmeden Asurbanipal, Yeni Asur İmparatorluğu'nun son büyük hükümdarıydı. Topraklarına İran, Babil, Suriye ve Mısır'ı katarak çok geniş sınırlara ulaştı. Ninova Kraliyet Kütüphanesi ise kralın en büyük başarılarından biri olarak düşünülüyor. Yaradılış, Gılgamış, Irra, Etana ve Anzu gibi geleneksel Mezopotamya destanlarının günümüze kadar gelebilmesinde bu kitaplık büyük bir rol oynadı. Kitaplıkta; el kitaplarının, bilimsel metinlerin ve Bin Bir Gece Masalları'ndan birinin ilk örneği olan 'Nippur'la Yoksul Adam' gibi bazı halk öykülerinin bulunması, bu kitaplığın sadece kâhinlerin ve kralın manevi esenliğinden sorumlu kişilerin gereksinimleri için kurulmuş olmadığını gösterir. İzmir'in Antik döneme ait kalıntılarıyla bilinen Efes bölgesinde yer alan Celsus Kütüphanesi, antik dünyanın en gizemli kütüphanelerinden biri. Tiberius Julius Aquila tarafından babası onuruna yaptırılan bu bilgi tapınağı, Efes Antik Kenti'nde yer alıyor. Yalnızca kitapların satın alımı için 25.000 altın para bağışlandığı bilinir. Koleksiyon içerdiği 12.000 rulo ile Klasik Antikitenin üçüncü büyük kütüphanesi konumunda ama bu eserlerden hiçbiri MS 262'de kütüphane harap olduğu için günümüze gelemedi. Goth'ların bu bilgi mabedini yakıldığı iddia edilirken aynı zamanda kütüphanenin bir depremde yıkıldığını söyleniyor. Kütüphanenin yönetimi ya da içeriği hakkında hiçbir kayıt olmasa da, muazzam mimarisi bir zamanlar barındırdığı eserler ile ilgili ipuçları veriyor. Ön cephedeki heykeller bilgelik, bilgi, zekâ ve erdemi temsil ediyor. Araştırmacılar yakın zamanda Heinrich Himmler'e ait 13.000 adet okült ve cadılık kitabı olduğunu ortaya çıkardı. Bu koleksiyon Çek Cumhuriyeti Prag Ulusal Müzesi'nde bulundu. Himmler bu saplantılı bir şekilde topladığı okült kitaplarının bulunduğu depoya 1950'ye kadar erişilemiyordu. Kitapların çoğu İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazilerin dünyaya hükmetmek amacıyla doğaüstü güç kullanmak için toplanmıştı. 1935'ten 1944'e kadar Naziler birçok farklı gizli eseri topladılar ve onların Almanca 'cadı' anlamına gelen 'hexe' kelimesinin baş harfi H bölmesine koydular. Avrupa'nın en büyük cadı mahkemeleri kaydı kütüphanesi oluşturmak için 260'tan fazla kütüphaneyi yağmaladılar. Himmler gizli eserler konusunda takıntılıydı ve büyük üstatların yardımıyla Nazilerin dünyaya hükmedeceğine inanıyordu. 1752'de arkeologlar Herculaneum antik kenti kazılarında bilinen en eski Roma kütüphanesini buldu. MS 79'da volkanik Vesuvius Dağı patladı ve Herculaneum Kütüphanesi lav ve kül kalıntıları altında yok oldu. Bu sit alanı da kalın kül tabakalarının altında kalmıştı. Papyri Villası 1.800 papirüs rulosunun olduğu özel bir yerdi. Kâğıtlar patlamada karbonize oldu. Bu durum onları korusa da okunmalarını neredeyse imkânsız bir hale getirmişti. Bazı belgeler bıçakla kesilip parçalanmıştı. İcat edilen özel rulo açma makinası ile dört yıl süren ruloyu açma işlemi başladı. İlk bulgu raporları 1790 yılında yayınlandı. Son zamanlarda dijital fotoğraflama, mikroskop ve x-ray kullanılsa da Romalıların kullandığı karbon bazlı mürekkep nedeniyle tatmin edici sonuçlar alınamıyor. Günümüzde parşömenler Napoli Ulusal Müzesinde bulunuyor. Sainte-Odile Dağı'ndaki Alsatian manastırı birçok gizli geçide ve esrarengiz bir şekilde kaybolan kitaplara ev sahipliği yapıyor. 2000 yılında, insanlar manastırın antik el yazılarının kaybolduğunu fark etmeye başladı. Kilitler birçok kez değiştirilip farklı önlemler alınsa da bunlar hırsızları durduramadı. Manastırda gizli bir geçit olduğu düşünülse de iki yıl süren araştırmalar hiçbir sonuç vermedi. Fakat tesadüf eseri jandarma üyesi gizli bir odaya açılan bir kitap rafına yaslanıp bunu ortaya çıkardı. Yetkililer, hırsızı yakalamak için bir kamera yerleştirip beklemeye koyuldular. O gece Profesör Stanislas Gosse suçüstü yakalandı. Gosse, üst düzey manastır üyelerinin gençleri ispiyonladığı odaya açılan bu geçişlerin yerini bir dergide makalesinde okumuştu. Polis Gosse'nin evinde 15. yüzyıla kadar uzanan 1.100 kayıp kitap buldu. En efsanevi kayıp kütüphanelerden biri Rus Çarı VI. İvan Vasilyeviç'e (Korkunç İvan) aittir. 1472'de İvan'ın dedesi III. İvan, aynı zamanda tutkulu bir kitap koleksiyoneri olan, son Bizans İmparatorunun yeğeni Sophia Paleologue ile evlendi. Sophia Moskova'ya taşındığında Konstantinopol Kütüphanesinin birçok parçasını ve İskenderiye Kütüphanesi'nden de el yazmaları içerdiği iddia edilen kitap koleksiyonunu da birlikte getirdi. Korkunç İvan hayatı boyunca kütüphanesine daha fazlasını kattı. Bu koleksiyon sonunda Rusça, Yunanca, Latince, İbranice, Arapça ve Çince antik ve çağdaş eserleri içeriyordu. İvan bu koleksiyonu Kremlin'in bodrumunda depolamıştı. Kâtipler bütün eserleri Rusçaya çevirmekle görevlendirilmişlerdi ama birçoğu Çar'ın kara büyü yapmasından korktuğu için reddetmişti. İvan öldükten sonra bütün koleksiyon yok oldu. Bu kütüphane hakkında yangında yok olduğu ya da var olsa da Korkunç İvan tarafından lanetlendiği yönünde çeşitli iddialar var. Vatikan Gizli Arşivleri dünyanın en gizemli kütüphanelerinden biridir. 1612'de kurulan arşiv, 1881'e kadar umuma kapalıydı. Papa XIII. Leo ise yalnızca Katolik araştırmacıların arşive girmesine izin verdi. O zamandan beri bu kısıtlama çok az gevşetildi ama gazeteci, öğrenci ya da amatör tarihçilerin içeri girmesi hâlâ kesinlikle yasak. Yalnızca Vatikan'ın sıkı şartlarını karşılayabilen resmi araştırmacılar içeri girebiliyor. Bu durumda bile günde en fazla üç eser alabiliyorlar. Vatikan 2012'de 100 parçanın arşivden çıkarılmasına izin verdi. Koleksiyonunu seksen kilometre uzunluğunda olduğu düşünülse de arşivlerin gizemi hakkında neredeyse hiçbir ipucu veremiyor. Çıkarılan belgeler Papa X. Leo'nun Martin Luther King'i aforoz etmesinden Tapınak Şövalyelerinin duruşmalarının yazılı hallerine ve Galileo'ya, İngiliz bir din adamının VIII. Henry'nin evliliğinin iptalini istediği bir dilekçeden Yeni Dünya topraklarını Portekiz ve İspanya arasında paylaştıran Inter Caetera belgesine kadar birçok şeyi kapsıyor. Araştırmacı-yazar Rinaldo Marmara'ya göre Vatikan'ın Arşiv Kütüphanesi'nde Türk tarihine ışık tutacak nitelikte çok değerli evraklar bulunup 500'e yakın Osmanlıca el yazması eserin, Vatikan Kütüphanesi'nin 5 ayrı bölümünde muhafaza ediliyor.

Dünyanın en gizemli kütüphaneleri

GELECEK KÜTÜPHANESİ