Ecdadımızın hayır niyetini barındıran Gaznevi Vakfiyesi

Bugün şairlerimiz bir tarafa, sınırlı bilgimizin olduğu hattatlarımız bile mevcut. Bir zamanlar tezhip, minyatür, ebru, hakk, cilt, kağıt, âharlama, mürekkep yapma gibi sanatları hakkıyla icra edip bizleri adeta bir dünya bahşeden dâhi sanatkarlarımızın değil hayatını ismini bile bugün bilemiyoruz. Bu altın silsilenin gerçek temsilcilerinden biri de Özbek asıllı Mahmut Gaznevî ya da Gazneli Mahmud'dur. Gazneli Mahmud ile karıştırılmaması gereken bu kişinin, 1684'te kurduğu bir vakıf sayesinde birazda olsa kendini tanıtma imkanı da doğmuş oldu. 10 Aralık 1692'de vefatından sonra geride bıraktı eşyası ise bu imkanın biraz da talihli hale getirmektedir. Zira Mahmud Gaznevî'nin 1684'te kurduğu Sıbyan Mektebi vakfının 1880'e kadar faal olduğunu söylersek mesela daha iyi anlaşılır. Vakfiyelerimizde gelenek olduğu üzere Allah'a hamd, Fahr-i Kâinat'a salât ü selam ve uzunca dualardan sonra asıl metin kaleme alınır. Ecdadımızın hayır niyetiyle kurdukları vakıfların usullerini ve kullanım şartları gözler önüne sermesi bakımından kadim geleneğimize uygun olarak kurulup mahkemece tescil edilen Gaznevî'nin vakfiyesi şu şekilde kaleme alınmıştır: 'Bezzâz-ı Cedid Mahallesi'nde sâkin hayır hasenât sahibi erbâb-ı tahrir ve'l-kalem… Gaznevî el-Hac Mahmud Efendi… Hz. Rabb-i İzzet tarafından kendisine ulaşan ilahi bağışların ve hediyelerin şükrünün ödenmeyeceğini düşünerek bir vakıf kurmaya karar vermiş ve bu işi vekâleten yürütmesi için ne el-Hac Mustafa'yı vekil tayin etmiştir. Gaznevî'nin kendi mülkü olup Tahtakale yakınlarında ve Demirtaş Mahallesi'nde bir tarafı kutucu dükkanları arsası, bir miktarı Hekim Kutbeddin Vakfı'na ait arsaya yıllık 1230 akçe, huzuruna yıllık 720 akçe, Altıpoğaça Vakfı'na yıllık 540 akçe, Ayasofya Vakfı'na yıllık 140 akçe vererek arsalarını satın aldım. Bu arsalar üzerine mütevellilerin de izniyle 11 kargir oda, tahtanî 6 kârgir oda, zeminde 4 mahzen, yine dört tane alt katta mahzen, iki dükkan, bir su kuyusu, bir kargir mektep ve kapı yakınında bir tahtanî oda ve kapı arasında dükkan ve avlu içinde alt ve üst bir oda ve iki fevkani kenif ve iki tahtani kenif ve havlu ve üçlü kargir musluğu içine alan iş han'ımı bütün her şeyle… Sırf Allah rızası ve Resülullah'ın ruhu için ebediyen vakfettim. Ve şunları şart koştum: Adı geçen hanın odaları, mahzenleri ve dükkanları gerçek değerleri üzerinden ve peşin olarak piyasa değerinden isteyenlere kiraya verilsinler. Bunlardan hâsıl olacak gelirlerle adı geçen mektepte edepli, hünerli, akıllı, uğurlu, çok güzel tecvid bilen bir Kur'an ehli, çocuklara muallim olup cuma ve bayram günleri hariç çocuklara Kur'an-ı Kerim öğretsin. Bu hizmet karşılığı günlük on akçe verirsin. Emin ve dindar bir kişi mektep halifesi olsun. Hizmetine karşılık 5 akçe verilsin. Bu mektepte okuyan çocuklardan seçkin üç tanesi bu mektebin her köşesinde biri oturup diğer çocuklara önce öğretici, daha sonra mektep halifesi, daha sonra da bunlara muallim denilsin. Bu şekilde Kur'an-ı Kerim talim ettirilip buna mukabil bu üç kişinin her birine günlük ikişer akçeden altı akçe verilsin. Onlar ayrıca her gün sesli olarak üçer İhlas-ı Şerif bir Fatiha-i Şerif okuyup sevabını ruhuma hediye etsinler. Hoca ve halife de her gün bu çocukları bırakacakları (derslerin bittiği saatte) birer Fatiha okuyup sevabını ruhuma bağışlasınlar. Bu mektepte okuyan fakir çocuklardan mahal ve müstahak olanlar mütevellinin tasvibi ile medreseye su getirsinler. Bu hizmeti yaptıktan sonra etraftaki çer çöpü de toplayıp mektebi açıp kapayarak bir de kapıcılık hizmetini de bunlar yapsınlar. Bu hizmetlere karşılık bunlara 3 akçe ödensin. Ayrıca her gün vakıf gelirlerinden üç akçe ayrılıp mütevellinin elinde hazır bulunsun. Bu biriken akçeler ile muallim haneye senelik kömür alınıp kışın bina ısıtılsın. Yine her gün iki akçe ayrılıp mütevellinin elinde bulunsun. Bu akçelerle de mektepte okuyan muhtaç çocuklardan 30 kişiye birer kapama, mest, pabuç ve fes alınarak giydirilsin. Yine her gün dört akçe ayrılıp mütevellinin elinde tutulsun. Bu para otuz çocuktan fazla olup da elbise verilmeyen çocuklara dağıtılsın. Yine her gün bir akçe ayrılıp mütevellinin elinde hazır bulunsun. Bu para ile de mektebe lazım oldukça bardak, testi, süpürge alınsın. Her gün ayrılan ikişer akçeden hasıl olan para ile mürekkep alınıp bu mürekkebi mektepte okuyan talebe kullansın. Bir kişi de bu handa odabaşı, sucu, muallim hane helâları için temizlikçi olarak çalıştırılsın. Bu saat biriken çöpleri toplayıp atsın. Bu şahıs bütün bu hizmetlerine mukabil vakıf gelirlerinden günlük sekiz akçe alsın. Bu hana gelen tüccarların alınan kilit akçesi odabaşına verilsin. Kilit akçesi 30 akçe olup daha fazla istenerek tacirler rencide edilmesin. Günlük olarak altı akçe yine mütevellinin elinin altında bulunsun. Bu parayla da kiralanan arsaların kiraları senet mütevellilerine ödensin. Günlük olarak sekiz akçe yine mütevellinin elinde bulunsun. Bu parayla da bu hanın gerek olduğu takdirde tamir ve bakımını harcamasın. İleriki bir tarihte şayet soyum tükenirse, tevliyet işi hakim kararıyla doğru ve dürüst, kanaatkâr bir kimseyi tevcih olunsun. Bu hanın kapısının yanında biri birine bitişik üç odanın kullanım hakkı hayatta oldukça halîle-i celîlem Nihalî Hanım'a ait olup vefatından sonra vakfa ilhak edilsin. Hâsıl olan gelirlerinden gündelik beş akçesini muallim hane hocası alsın. Buna karşılık her gün birer Yasin-i Şerif üçer İhlas birer Fatih-i Şerife okuyup sevabını Nihali Hanım'ın ruhuna hediye eylesin.Günlük beş akçe ise bu muallim hanenin halifesine verilsin. O da buna mukabil her gün birer Yasin-i Şerif üçer İhlas birer Fatiha-i Şerife okuyup sevabını Nihalî Hanım'ın ruhuna hediye eylesin. Bu mailim hanede meşk hocası olanlar bu vakfa Katip olsun ve yevmiye olarak ve her gün bir akçe Benden sonra ancak bu tevliyet işi evladıma, onun evladına, onun evladına… ait olsun. Benden sonra artan gelirlerden günlük on akçe Kur'an-ı Kerim talimi için ayrılsın. Tayin olunan miktar kifayet ettiği sözü ruhum için yeni yeni hayır ve hasenat yapılıp fazla paralar onlara harcasın. Günlük iki akçe karşılığı nezaret vazifesi olsun ve bu vazifeye Şeyhülislam'ın görevlendirebileceği biri baksın. Bu zat vakıf mütevellisinin hesaplarını görüp şart koşulan işlerin yerine getirilip getirilmediğini teftiş etsin. Vakfiyede şart koşulan şeylerin icrası işini bu mektepte okuyan çocukların babaları ile mahalle halkının tamamı vakfa hasbi olarak nezaret etsinler. Mektebe vakfeylediğim kitapları hayatta oldukça kendim kullanacağım. Ben öldükten sonra ise bu kitaplar bu mektepte kalsın ve burada kullanılsın. Fakat başka yerlere götürülmesin ve mektepten de çıkarılmasın. Asıl halifeden başka halife tayin olan üç çocuktan en başarılısı mütevelli ve hocanın takdiri ile hafız-ı kütüb olsun ve bu çocuğa yevmiye günlük bir akçe verilsin. 25 Eylül 1684. (Türk Edebiyatı dergisi)

Ecdadımızın hayır niyetini barındıran Gaznevi Vakfiyesi

ECDADIMIZIN HAYIR NİYETİNİ BARINDIRAN GAZNEVİ VAKFİYESİ