Francis Marion Crawford kimdir? Crawford İstanbul'a olan hayranlığını nasıl dile getirdi?

İstanbul, bilinmeyeni keşfetme ve ufkunu yeni yerlerle genişletme amacındaki seyyahların ilgi odağıydı. Seyyahların çoğu, karşılaştıkları İstanbul'un etkisi altında kalarak gördüklerini kaleme aldı. Her seyyah şehri, seyahat süresine, ilgi alanına, altyapısına göre değerlendirdi. Yerleşim tarihi 3000 yılı bulan, ulaşım olanaklarının en zorlu olduğu devirlerden bu yana ilgi ve merak odağı olan İstanbul'a dair yazılmış seyahatnameler, tarihi vesikaların yanında şehrin zaman içinde yaşadığı değişiklikleri öğrenmek isteyenler için de eşsiz bir kaynaktır. Seyyahların yazdığı bu seyahatnameler, her dönem muhtelif etkenlerde dolayı bir öncekine ve bir sonrakine nazaran farklılık arz eder, kendine has çeşitliliğiyle şehir tarihinde yerini alırdı. İstanbul'u ziyaret eden seyyahlardan biri de Francis Marion Crawford idi. O, dönemindeki diğer seyyahların aksine kenti benimseyerek köşesiyle bucağıyla, sokaktaki insanlarıyla bambaşka bir İstanbul'u anlattı. Francis Marion Crawford, Bostonlu zengin bir ailenin çocuğu olarak 1854 yılında İtalya'da doğdu. ABD'deki öğreniminin ardından 1869 yılında Roma'ya geri döndü. Yabancı dillere ve kültürlere ilgi duyan Crawford, aralarında Türkçenin de bulunduğu yirmiye yakın dili konuşup yazdı. Sanskritçe çalışmalarını ilerletmek için Hindistan'a gitti. Geçimini sağlamak için gazete editörlüğü yapmak zorunda kaldı. Ancak bu süre içinde dinlediği hikâyelerden, tanıdığı insanlardan yola çıkarak yazdığı romanı, kariyerinde bir dönüm noktası oldu. ABD'de kısa sürede tanındı ve herkes tarafından okunmaya başlandı. 1884'te geldiği İstanbul'da, ileride hazırlayacağı kitabına çizimler yapacak ressam Edwin Lord Weeks ile tanıştı. Her iki isim de İstanbul'dan gelip geçerken izlenimlerini anlatan seyyahlar değildi. Birinin edebi anlatımı diğerinin çizimlerindeki ahenk, Crawford'un hatıratını daha da zenginleştirdi. Crawford'un İstanbul'a olan sevgisi gelip geçici değildi. Bu şehirde evlendi, daha sonraki ziyaretlerinde tam bir yıl kaldı. 1890'ların ortasına kadar da şehri pek çok kez ziyaret etti. Crawford yazdığı dört romanla Sicilyalı aileleri ve mafyayı edebiyata taşıdı. Kırka yakın romanının yanı sora tarih ve gezi kitapları yazarak kendine küçük bir servet yaptı. Francis Marion Crawford, 1890'larda İstanbul adıyla Türkçeye çevrilen hatıratına Old Constantinople adını verdi. İşte Francis Marion Crawford'un eserinde İstanbul'a dair gözlemleri... Edward L. Weeks'in, Crawford'un '1890'larda İstanbul' eserinde yer alan çizimi İtalya'dan gelince insan yiyecek ve içecek satan bütün bu seyyar satıcıların aşırı temizliğine ve sattıkları şeylerin gerçekten iştah kabartan görüntüsüne hayran kalıyor. Bunların yanı sıra çarşıda çeşitli aşevleri ve lokantalar da var. Özellikle şişman ve pembe yanaklı bir Türk var ki dünyanın en güzel kebabını yapıyor. Edward L. Weeks'in, Crawford'un '1890'larda İstanbul' eserinde yer alan çizimi Yeri ana caddelerden birine yakın meydanların birinde. Pencerenin eşiğini oluşturan temiz mermer tezgâhta sıra sıra tahta şişler hazır bekler. Büyük tabaklarda tepeleme pilav, gürül gürül yanan ocağın yanında demlenir ve birkaç temiz ve becerikli oğlan mutfağın arkasındaki küçük masada yahut dışardaki sessiz meydancıkta oturan müşterilere hizmet eder. Edward L. Weeks'in, Crawford'un '1890'larda İstanbul' eserinde yer alan çizimi Çok sevilen bu yemeğin hazırlanışı Avrupalı kulaklara galip gelebilir. Pide yani mayası ekmek kare parçalara kesilerek çorba tabağına konur; üstüne de iki parmak kalınlığında yoğurt; onun da üstüne ateşte pişmiş sıcak et parçaları. Ve hepsi tuz, biber, kakule ve sumakla çeşnilendirilir. Çok lezzetlidir ve üstelik Rusya'da her şeyle birlikte ekşi krema yemeye alışmış seyyahların bildiği gibi hazmı da çok kolaydır. Edward L. Weeks'in, Crawford'un '1890'larda İstanbul' eserinde yer alan çizimi At pazarıyla bağlantılı olarak İstanbul'un ana caddelerinden Divanyolu'na bitişik, başlı başına bir semt olan Saraçhane'yi hatırladım. Eyer ve koşum takımları yapımı ve genel olarak deri işleme sanatı, eskiden tek nakliye aracı at, deve ve diğer yük hayvanlarından ibret olan bir ülkede çok revaçtaydı. Edward L. Weeks'in, Crawford'un '1890'larda İstanbul' eserinde yer alan çizimi Zenginler kullandıkları hayvanların donanımına büyük özen gösterirlerdi ve bunları üretenlerin özel loncası vardı. Son yıllarda bu sanat Türkiye'deki bütün diğerleri gibi büyük ölçüde değerini yitirdi ama bazı belirli şeyler hala başka yerlere kıyasla daha iyi yapılıyor. Saraçhane'de sanırım 150 kadar dükkan var. Zanaatkârların sokak seviyesinden biraz yüksekte tahtadan yapılmış platformlarda oturduğu bu salaşların önünde, bitmiş malların satılmak üzere gündüzleri asıldığı dar verandalar bulunur.