Gelenekten geleceğe: Gaziantep el sanatları

EL SANATLARI ◼ İnsanlar, dünyada varlığını sürdürmeye başladığı andan itibaren tabiat şartlarına bağlı olarak çeşitli araç gereçlere ihtiyaç duymuştur. Bunun üzerine örtünme, korunma, yaşamını idame ettirme için el sanatları ortaya çıkmıştır. ◼ Çevre şartlarının değişim göstermesiyle gelişen el sanatları, meydana geldiği toplumun kültürünü, duygularını ve sanatsal bakış açısını yansıtmasıyla 'geleneksel' sıfatını alır. Deprem bölgesinde zarar gören tarihi yapılar ◼ Kişinin ecdadından edindiği birikim, yaşantı, inanç ve kültürünün meyvesi olan el sanatları, gelenekten geleceğe taşıyan bir sanat ve zanaattır. ◼ Üretildikleri dönemden izler taşıyan tarihi belge niteliğindeki eserler, toplumların sahip çıkması ve muhafaza etmesi gereken kültür varlıklarıdır. Bu bağlamda ülkemizdeki Gaziantep'teki el sanatları önemli bir konumdadır. GELENEKSEL GAZİANTEP EL SANATLARI ◼ Ticari hayatın merkezi olan ve Gaziantep'in tarihi alışveriş noktası Zincirli Bedesten, 400 yıllık geçmişe sahip olan bakır işçiliğinin geleneksel yöntemlerle yapıldığı ve çekiç seslerinin yankılandığı Bakırcılar Çarşısı, şehrin el sanatlarının yaşatıldığı mekanlardır. ◼ Sanatkârlar, kültürel varlığımızı devam ettirerek Anadolu'nun binlerce yıllık tarihinden gelen Gaziantep el sanatlarını geçmiş dönemlerden bugünümüze taşımaktadır. ◼ Geleneksel Gaziantep el sanatlarını sedefçilik, bakırcılık, kutnuculuk, aba dokumacılığı, yemenicilik, Antep işi el işlemeciliği, gümüş işlemeciliği, Antep kilim ve halı dokumacılığı, küpçülük, kuyumculuk, semercilik şeklinde sıralamak mümkündür. Depremde yıkılan tarihi Gaziantep Kalesi BAKIRCILIK ◼ Bakırcılık, usta tarafından çırağına öğretilerek nesiller boyu idame ettirilen bir meslektir. Yapım şekli bakımından dört tekniği bulunur. Bunlar dövme, dökme, sıvama ve işleme şeklindedir. ◼ Dövme, bakır işleme teknikleri arasında ilk yapım tekniği olarak kullanılır. Özellikle Osmanlı zamanında tercih edilen bu teknik, genel olarak çekiçlemek suretiyle yapılır. İşçiliği çok zahmetli ve meşakkatlidir. Bu nedenle günümüzde özel sipariş üzerine yapılan üretimlerde uygulanır. Dövme tekniğinin en iyi ustaları Gazianteplidir. ◼ İşleme tekniği ise daha çok turistik ürünler için kullanılır. İnsan gücü ve emeğinin en fazla olduğu, günümüzdeki bakırcıların çoğunun kullandığı tekniktir. Daha çok bakırın estetik yönünü ortaya çıkaran bu teknikte ustalar kalem, çekiç ve mengene kullanır. İşlemelerde genellikle bitkisel motifler ve geometrik şekiller kullanılır. ↪ Bakır işleme ürünlerinden bazılarını sahan, tas, kazan, tarak kabı, cezve, seferiye tası, maşrapa şeklinde sıralayabiliriz. Dünyada aydınlatılan ilk cadde OSMANLI'DA BAKIRCILIK SANATI ◼ Bakır, maden devriyle beraber insanların hayatına girmiştir. Doğada bulunmasının kolay olması ve zahmetsizce şekil alması bakımından kullanımı yaygındır. ◼ Bakırcılığın tarihi kesin olarak bilinmez ancak insanlık tarihi kadar eski olduğu düşünülür. Türklerde bakır, geçmişte atların alınlıklarında, üzengilerinde, ok uçlarında, yay ve ok kuburlarında, kalkan ve kılıç kınlarında süsleme ögesi olarak kullanılmıştır. Yakın zamana kadar ise evimizin mutfaklarında araç gereç olarak yer almıştır. ◼ Bakırcılık, Selçuklular zamanında en parlak dönemini yaşamış, ardından Osmanlı döneminde de devam ettirmiştir. Anadolu ve Balkanlarda birçok bakırcı ustası mevcuttu. Özellikle Antep ustaları, bakırcılık alanında söz sahibi isimlerdi. Osmanlı döneminde başta Antep olmak üzere Maraş, Mardin, Diyarbakır, Konya, Malatya, Elazığ, Kayseri, Amasya, Bursa ve İstanbul'da da atölyeler vardı. SEDEF KAKMACILIK ◼ Sedef, çeşitli deniz hayvanlarının kabuğunda bulunan sert, beyaz ve gökkuşağı pırıltılı, fosforik özelliteki bir maddedir. Bu madde ile sedefçilik yapılır ve işleyen kişiye sedefkar adı verilir. ◼ Sedefkarlığın ilk örnekleri, MÖ 4000 yılında Sümerlilerin mezar taşlarında görülür. Doğu ülkelerinde yaygın olan sedefkarlık, Osmanlı Devleti zamanında zirveye ulaşır. ◼ Türk-İslam sanatının klasik örnekleri, sedef süsleme tekniği ile yapılır. Özellikle 15. yüzyıldan itibaren inşa edilen camiler, saraylar ve konakların kapı, pencere süslemelerinde ve aksesuarlarda sıkça görülür. ◼ Sedefkarlık sanatının Gaziantep'e gelmesi 1963 yıllarına uzanır. İlk sedef atölyesini açan kişinin Arif Demir isimli bir usta olduğu bilinir. Sedefkarlık konusunda en usta isimler özellikle Kalealtı ve Karşıyaka bölgelerinde bulunur. ◼ Ülkemizde sedef kakma üzerine tasarlanan ürünü satan dükkan ve atölyelerin çoğu Gaziantep'tedir. Bu atölyede çıkan ürünler genellikle turist amaçlıdır. Sedef işlemeciliği, ustaların mahareti ve ürünlerin yer aldığı dükkanları ile zaman içerisinde Gaziantep şehri ile anılmaya başlar. Kültür mirasımız: tesbih YEMENİCİLİK KUTNU DOKUMA ◼ Diğer adı 'saray kumaşı' olan kutnu, Arapçada pamuk anlamına gelir. Parlak ve mat çizgilerin yan yana gelmesi veya birçok renkli çizgilerin yan yana gelmesiyle dokunur. ◼ Osmanlı döneminde bu kumaşlar daha çok Şam, Bağdat ve diğer Ortadoğu şehirlerinde dokunur, oradan Anadolu'ya geldir. Ancak Cumhuriyetin ilk yıllarında kutnunun Gaziantep'ten alındığı bilinir. ↪ Kutnu adı Gaziantep ile özdeşir ve günümüzde sadece bu kadim şehirde dokunur.