Hocaların hocası Fuat Sezgin’in anısına sempozyum

Sempozyumun açılışında, Fuat Sezgin'in hayatını anlatan belgesel gösterimi gerçekleşti. Sempozyumda, İslam bilim tarihi alanında çalışan farklı ülkelerden araştırmacılar, İslam bilim ve teknoloji tarihi üzerine paha biçilemez çalışmalar yapan Prof. Dr. Fuat Sezgin'i anmak ve onun ilmi mirasının izinde, Müslüman bilim insanlarının dünya medeniyetlerine katkılarını konuşmak üzere bir araya geldi. 'Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Sempozyumu ilk gün etkinlikleri' videosunu izlemek için tıklayınız... 30 Haziran 2018'de vefat eden Prof. Dr. Fuat Sezgin'in hatırasını yaşatmak amacıyla düzenlenen sempozyumda, Sezgin'in İslam medeniyetinde gelişmiş bilimlere ait literatürü konu edinen 'Geschichte des arabischen Schrifttums (GAS)' adlı eseri başta olmak üzere çalışmalarının mahiyeti ve İslam bilimlerinin farklı medeniyetlerin bilimsel birikimlerine katkısı ele alındı. Geleneksel hale getirilmesi planlanan sempozyumda, eş zamanlı oturumlarda, İslam bilim tarihi yazıcılığı ve Fuat Sezgin'in katkıları, İslam bilimlerinin gelişimindeki siyasi, sosyal, ekonomik ve çevresel faktörler, İslam medeniyetinde geliştirilen bilimsel aletler ve teknoloji ürünleri gibi farklı temalarda Türkçe, İngilizce ve Arapça olmak üzere 100'den fazla bildiri sunuldu. 'Şerif Muhiddin Targan'a ait Uşşak saz semaisi' videosunu izlemek için tıklayınız... Naklî ve aklî/felsefî bilimler bağlamında İslam medeniyetinde ortaya konulan entelektüel ürünler yüzyıllar boyunca insanlığa yol göstermiş olsa da modern Batı medeniyetinin yükselişine paralel olarak hâkim hale gelen Avrupa merkezli ve doğrusal bir tarih anlayışı, İslam medeniyetinin, küresel ölçekte bilimlerin gelişimindeki rolünü, sadece medeniyetler arası intikal ve aktarımdaki katkısıyla ve belli bir tarihî dönemle sınırlandırılmıştır. 'Ümeyye Camisi Güneş Saati' videosunu izlemek için tıklayınız... Bu hâkim tarih anlayışına yönelik İslam dünyasında geçen yüzyılda görülen savunmacı ve tepkisel tutumlar zamanla daha bilimsel ve nesnel sorgulama ve değerlendirmelere duyulan ihtiyacı ortaya çıkarmıştır. Bilimler tarihi bağlamında bu türden bir değerlendirme yapan isimlerin başında hiç şüphesiz Prof. Dr. Fuat Sezgin gelmektedir. İslam medeniyeti tarihinin başlangıcından itibaren gelişmiş naklî ve aklî bilimlere ait literatürü konu edinen Geschichte des arabischen Schrifttums (GAS) adlı eseri başta olmak üzere ortaya koyduğu paha biçilmez çalışmalarla Prof. Dr. Fuat Sezgin, İslam bilimleri tarihindeki pek çok yaygın kabulü değiştirecek sonuçlara ulaşarak geriye önemli bir ilmî miras bırakmıştır. 30 Haziran 2018'de aramızdan ayrılan Prof. Dr. Fuat Sezgin'in hem hatırasını yaşatmak hem de ortaya koyduğu göz kamaştırıcı ilmî mirasın gelecek nesiller için güçlü bir ilham kaynağı olmasını sağlamak amacıyla, Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Araştırmaları Vakfı, İstanbul Üniversitesi ve Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi'nin iş birliğiyle 13-15 Haziran 2019'da İstanbul'da Uluslararası Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Sempozyumu düzenlendi. Sempozyumun öncelikli konusunu 'Prof. Dr. Fuat Sezgin'in ilmî mirası' oluşturdu. Ahmet Ağırakça Fikriyat'ın kıymetli yazarlarından Prof. Dr. Ahmet Ağırakça, Fuat Sezgin'in tıp tarihine katkılarından bahsetti. Fuat Sezgin, İslam medeniyeti tarihine önemli katkılarda bulunan çağdaş düşünür ilim adamlarından biridir. İslam ilimleri ve medeniyeti tarihi üzerine araştırmalar yaparak bilim tarihimizde muazzam bir dönem açtı. İnsanlık medeniyet tarihinin gelişimi İslam âlimlerinin çalışmaları ile gerçekleştiğini hayatı boyunca anlattı ve yazdı. Avrupalı bilim adamlarının duygusal ve ideolojik yaklaşımları hem İslam dünyasında hem de Batı dünyasında yanlış bir İslam medeniyeti algısına yol açmıştır. Böylece Batı medeniyeti karşısında yetersiz bir konuma ve insanlık tarihine çok az katkı yapan İslam medeniyeti algısı ortaya çıkmıştır. Ancak İslam medeniyeti tarihi, insanlık tarihinin en önemli dönüm noktalarından biri olduğunu sürekli dile getiren allâme Fuat Sezgin bunu tam aksini ortaya koymuştur. Onun çalışmaları İslam medeniyeti tarihinde geliştirilen bilim ve teknoloji, hem İslam dünyasında hem de bütün dünyada insanlık için yeni yaklaşımların oluşmasını sağlamıştır. İslam ilimler tarihi ve teknoloji tarihindeki çalışmalar ve İslam âlimlerinin ortaya koyduğu veriler yaptıkları keşif ve icatlar insanlığın günümüz bilim ve teknolojisine erişimine önemli katkılar sağladığını hep dile getirmiştir. Batılı ilim adamları gözüyle İslam medeniyeti hakkında yapılan çalışmalar hem yetersiz hem de kasdî ideolojik ve duygusal çalışmalar olduğunu anlatıp yazan Fuat Sezgin olmuştur. Bilim tarihine yeni bir bakış açısı kazandıran ve bilinmeyeni, hep saklı bırakılmış gerçekleri ortaya çıkarmak için ilim hayatımıza önemli katkılar sağladı. İslam bilim ve teknoloji tarihi hakkındaki düşünceleriyle İslam'a farklı gözle bakan araştırmacı ve ilim adamlarının içine düştükleri hataları açıkça ve cesurca dile getiren öncü bir ilim adamıdır. Ahmet Ağırakça'nın Fikriyat'ta yer alan yazılarına buradan ulaşabilirsiniz. 24 Ekim 1924'te Bitlis'te dünyaya gelen Fuat Sezgin, ortaokulu ve liseyi Erzurum'da bitirip 1943'te İstanbul'a geldi. İstanbul Üniversitesi Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü'nde alanında en tanınmış uzmanlardan Alman şarkiyatçı Helmut Ritter'in (ö. 1971) öğrencisi olan Sezgin, Ritter'in tavsiyesi üzerine İslâm bilimlerine yöneldi. Gayretimin bir kısmı bilim dünyasına hizmet, ama diğer çok mühim bir gayesi ise; koskoca bir İslâm âleminin yitirmiş olduğu kendine hürmeti, güveni ve insanlık tarihindeki yerini hatırlatmak, kaybettiklerini iade etmek içindir. Prof. Dr. Fuat Sezgin Sezgin, 1951'de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'ni bitirdikten sonra Arap Dili ve Edebiyatı alanında 'Buhârî'nin Kaynakları' başlıklı teziyle doktorasını tamamladı ve 1954'te doçent oldu. Sezgin, bu çalışmasıyla hadis kaynağı olarak İslâm kültüründe önemli bir yere sahip olan Buhârî'nin, bilinenin aksine sözlü kaynaklara değil yazılı kaynaklara dayandığı tezini ortaya attı. Fuat Sezgin'le İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Sergisi'nden... Sezgin, Türkiye'de 1960'ta askerî darbenin iktidara getirdiği hükümet tarafından hazırlanan ve 147 akademisyenin üniversitelerden men edildiği listede kendi adının da bulunması üzerine Türkiye'den ayrılarak Frankfurt Üniversitesi'nde çalışmalarına devam etti. Câbir b. Hayyân konusunda 1965'te hazırladığı ikinci doktora tezini Frankfurt Üniversitesi Institut für Geschichte der Naturwissenschaften'a sunan ve bir yıl sonra profesör unvanını kazanan Sezgin, aynı yıl kendisi gibi şarkiyatçı olan Ursula Sezgin ile evlendi ve 1970'te kızları Hilal dünyaya geldi. Fuat Sezgin'le İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Sergisi'nden... Sahasında şimdiye kadar yazılan en kapsamlı eser olan (17 cilt) Geschichte des arabischen Schrifttums'un (GAS) (Arap-İslâm Bilimler Tarihi) ilk cildini 1967'de yayımlayan Sezgin, 1978 yılında Kral Faysal İslamî İlimler Ödülü'ne lâyık görüldü ve bu ödül vesilesiyle kendisine takdim edilen maddî desteği değerlendirerek 1982 yılında, Johann Wolfgang Goethe Üniversitesi'ne bağlı olan Institut für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften'ı kurdu. Fuat Sezgin'le İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Sergisi'nden... Hayatı boyunca Kahire Arap Dili Akademisi, Şam Arap Dili Akademisi, Fas Rabat Kraliyet Akademisi, Bağdat Arap Dili Akademisi, Türkiye Bilimler Akademisi şeref üyeliği de dâhil olmak üzere çok sayıda önemli ödül ve nişana layık görülen Sezgin'e, Erzurum Atatürk Üniversitesi, Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi, Kayseri Erciyes Üniversitesi ve İstanbul Üniversitesi tarafından fahri doktora unvanları verildi. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Geleneksel Türk Sanatları Karma Sergisi'nden... Bunlar yanında Frankfurt am Main Goethe Plaketi, Almanya Birinci Derece Federal Hizmet Madalyası, Almanya Üstün Hizmet Madalyası, İran İslâmi Bilimler Kitap Ödülü, Hessen Kültür Ödülü ve Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü sahibi olan Sezgin'in öncülüğünde kurulan İstanbul İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi üstün nitelikli bir eser oluşu ve ortaya konan özgün çalışmalarından dolayı kurum statüsünde Kültür ve Turizm Bakanlığı 2016 Özel Ödülü'ne layık görüldü. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Geleneksel Türk Sanatları Karma Sergisi'nden... Arapça, Süryanice, İbranice, Latince ve Almanca başta olmak üzere 27 dili çok iyi derecede bilen Fuat Sezgin 30 Haziran 2018'de İstanbul'da vefat etti ve Gülhane Parkı'ndaki İstanbul İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi'nin bahçesine defnedildi. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Geleneksel Türk Sanatları Karma Sergisi'nden... Prof. Dr. Fuat Sezgin'in öğrenciliği döneminde İstanbul Üniversitesi'nde bilim tarihi yoktu. Sezgin, hocası Ritter'in 'Matematiği bırakma' tavsiyesi üzerine matematik bölümüne giderek ders aldı. Ritter'in Harizmî, Ebu'l-Vefa Buzcanî, İbn Heysem, Birunî gibi ünlü âlimlerin isimlerini sayması üzerine Fuat Sezgin oldukça etkilenmiş ve bir mülakatta o anda düşündüklerini şu sözlerle dile getirmişti: 'Bu isimler benim hiç bilmediğim, hatta duymadığım isimlerdi. Dehşete düştüm. Hocam halimi görünce: 'Bunlar ve daha pek çok isim büyük âlimlerdi ve daha sonraki Avrupalı âlimlerle aynı seviyedeydiler; hatta yer yer onlardan da üstündüler' diye açıkladı. Bu konuşmadan sonra da bilim tarihi yapmaya karar verdim. Hocam Ritter, tabiî ki matematik ilimlerinden anlamıyordu. Ancak benden çok süratli bir şekilde Arapça öğrenmemi istedi.' Fuat Sezgin, Arap-İslam Bilim Tarihi'ne dair kaleme aldığı 17 cildin ardından 18'inci cildi yazarken hayata veda etti. Onun bu kapsamlı eserinde ışık tuttuğu konulardan bazıları şu şekilde sıralanabilir: Kur'an ilimleri, hadis ilimleri, tarih, fıkıh, kelam, tasavvuf, şiir, tıp, farmakoloji, zooloji, veterinerlik, simya, kimya, botanik, ziraat, matematik, astronomi, astroloji, meteoroloji ve ilgili alanlar, dilbilgisi, matematiksel coğrafya, İslâm'da kartografya, İslam felsefe tarihi. Ülke ülke gezerek 300 bin yazma eseri yerinde inceleyen Fuat Sezgin, Almanya'da 2017 yılının Mayıs ayından bu yana, oldukça olumsuz bir tartışmanın merkezinde yer alıyordu. Frankfurt'ta kurduğu Arap-İslam Bilimleri Tarihi Enstitüsünün maddi altyapısını Kuveyt hükümetinin desteği ile oluşturmuş; 30 yıl boyunca kendi çabasıyla bu enstitüyü ve kütüphaneyi geliştirilmişti. İstanbul'da İslam Bilim Tarihine yönelik ilginin ve kurumların artması üzerine Sezgin, Gülhane'de kurulacak yeni kütüphaneye kitaplarını getirme kararı almıştı. Frankfurt'ta bu alana ilginin azalması, bu kararında oldukça etkili olmuştu. Fuat Sezgin satın aldığı, kopyaladığı, biriktirdiği bütün kitaplarını 1980'den beri çok titiz bir şekilde (kitapların faturalarını muhafaza ederek) sarı ve beyaz etiketlerle işaretlemişti. Sarı etiketler, enstitünün parasıyla alınan kitaplar, beyaz etiket de kendi parasıyla alınan kitaplardı. Sezgin'in kendi kütüphanesinde, beyaz etiketli, yani kendi parasıyla alınan kitapların sayısı 45 bin civarında. Sarı etiketli kitaplar, yani enstitüye ait olan kitaplar ise 15-20 bin civarındadır. Fuat Sezgin, kendisine ait olan 45 bin civarındaki kitabı Gülhane'deki kütüphaneye taşımak istedi. Bu muazzam kütüphaneye ek olarak Sezgin'in tamamen kendi parasıyla, 60'tan fazla ülke gezerek, dünya kütüphanelerinde nadir bulunan eserleri özel makinelerle çekip kaydettiği, yaklaşık 30 bin eserin bulunduğu 1.500-2.000 civarında da mikrofilmi bulunuyor. Osmanlı Devleti'nin astronomi bilimine sağladığı katkıları kaleme alan Prof. Dr. Fuat Sezgin, İstanbul Rasathanesi'nde bulunan aletlerle ilgili şu bilgilere değinmişti: İstanbul Rasathanesi'nin aletleri hakkındaki kitapta Halkalı Küre (zât el-halak), ilk sırada bulunmaktadır. Diğer sıralarda ise Güneş'in ve gezegenlerin enlem çizgisine varış yüksekliklerini bulmak için meridyen yönüne doğru bir duvar kadranı, yıldızların yüksekliklerini ve azimutlarını belirlemeye yarayan düzenek, çift bacaklı alet yer alır. İslam astronomi biliminin temellerine dair kaleme aldığı yazıda Prof. Dr. Fuat Sezgin, şu sözlere yer vermişti: Arapça 'ilm el-hey'e veya 'ilm el-felek diye anılan astronomi, matematiksel bilimler (el-'ulûm er-riyâdiyye) arasında yer alır ve 'ilm ahkâm en-nücûm veya sınâ'at ahkâm en-nücum (yıldızlardan hüküm çıkarma bilimi veya sanatı) diye anılan astrolojiden ayırt edilmektedir. Müslümanların bin yılı aşan bir politik hâkimiyet sırasında insanlığın ortak mirası olan bilimler tarihine ciddi bir şey veya hiçbir şey katmadıkları görüşüne karşılık Prof. Dr. Fuat Sezgin, kaleme aldığı yazıda şu sözlere yer vermişti: İşin elim olan tarafı şudur ki bu uydurma dünya görüşü, belki de ortaya çıkışından kısa bir zaman sonra Osmanlı İmparatorluğuna, çok gecikmeden bütün İslam dünyasına yayıldı. Bu sadece, hür düşünce sahibi bir insanın kabullenmek veya kabullenmemekte serbest olduğu bir bilimler tarihi görüşü değildi. Bu özellikle Müslümanlarda bin yılı geçen bir politik hâkimiyet sırasında insanlığın ortak mirası olan bilimler tarihine ciddi bir şey veya hiçbir şey katmadıkları pesimizmini aşılıyordu. Bu pesimizm, Osmanlı Türkleri arasında ve Türkiye'de diğer İslam ülkelerinden daha çok yayılma imkanı buldu. Bu inkâr kabul etmez pesimizmden, daha doğru bir tabirle aşağılık duygusundan ben kendimi ancak üniversite hayatımda İslam bilimlerini biraz tanımaya başladıktan sonra, gittikçe artan bir oranda kurtarabildim. 1259 yılında Hükümdar Hülagu'nün bilgin Nasîreddîn et-Tûsî'ye verdiği emirle kurulan Maraga Rasathanesi'ne dair bilinmeyenleri kaleme alan Prof. Dr. Fuat Sezgin, yazısında şu sözlere yer vermişti: Yaklaşık 450 yılından beri eski Abbasi Rasathanesi'nin bulunduğu Bağdat'ın, m. 1258 yılındaki fethinden sonra Hükümdar Hülagu, bilgin Nasîreddîn et-Tûsî 'ye Batı Moğol İmparatorluğu'nun başkenti Merâga'da yeni bir rasathane kurma görevi vermişti. Rasathanenin inşasına 1259 yılına başlanmış olup, ne zaman bitirildiği ise bilinmemektedir. Rasathanenin 1270 yılı civarında, yani Hülagu'nun ölümünden (1265) birkaç yıl sonra çalışmaya başladığı tahmin olunmaktadır. Rasathane, bir meridyene tam olarak paralel uzanan bir tepe üzerine inşa edilmişti. Harabelerin planını o zamanki bilgilere dayanarak çizmiş olan A. Houtum-Schindler'in bildirdiğine göre, 1880'lerde bu rasathanenin sadece 4,5 – 5 ayak (yaklaşık 1,5 m.) kalınlığındaki duvar temelleri ve birkaç dairesel moloz yığını görülebilir durumdaydı. Prof. Dr. Fuat Sezgin, kaleme aldığı bir yazısında 'Da Vinci'nin şifresi İslam biliminde saklı' diyerek, şu sözlere yer vermişti: Dikkat edilirse Avrupa'daki büyük keşiflerin çoğu hep İtalya'da oldu. Çünkü İtalya Suriye'den, Mısır'dan gümrük kapısı gibiydi. Da Vinci, akıllı bir adamdı. Birçok aletin modelini veriyordu ama hiçbirinin modelini yapamadı. Geçtiğimiz günlerde çok başarılı bir akademisyen arkadaşım bana şöyle dedi: Avrupa'nın dimağını dolduran yanlış isimler var. Bunların gerçek yerlerinin ne kadar az olduğunu gösteremediğimiz sürece İslam bilginlerinin hakları yenmiş olacaktır. Prof. Dr. Fuat Sezgin Fikriyat'ta yer alan tüm yazılarına buradan ulaşabilirsiniz.