İslam sanatında zirve: Selçuklu çinileri

📌 İç ve dış mimarimizin en renkli kolu olan çini, porseleni dünyaya tanıtan Çinlilere ithafen bu şekilde adlandırılır. Kelime, 'Çin işi, Çin'e ait' anlamına gelmekte oysa zihinlerimizdeki çini görüntüleri, anlamıyla hiç uyuşmuyor. 🔹 Cami, saray, medrese ve birçok yapıda karşımıza çıkan çininin, kültürümüzün önemli bir parçası olduğunu düşünürüz. Bu düşüncemizde de yanılmış sayılmayız zira sanat tarihçileri çininin Türklere özgü bir sanat olduğunda hem fikir. Büyük Selçuklu Devleti nasıl kuruldu? 📌 Mimari hayatımızda çini sanatının kullanımı oldukça eski tarihlere uzanıyor. Çini, her dönem teknik anlamda üstünlükler göstererek günümüze kadar varlığını sürdürmeyi başarmış bir sanat. 🔹 Dini yapılarda görmeye alışkın olduğumuz çini, asıl hüviyetini İslam'la beraber kazanır. Uygurlar, Karahanlılar, Gazneliler, Harzemşahlılar ve Büyük Seçuklular mimarisinde kullanıldığı bilinse de çini, asıl gelişimini Anadolu Selçuklusu'nda gösterir. Mimariye bağlı olarak bir ilerleme kaydeden çini, hiç kuşkusuz renkli atmosferiyle mekanlara ruh katmaya devam ediyor. Selçuklu döneminden miras kalan 3 şifahane 📌 Çininin Anadolu Selçuklusu'nda gelişim göstermesinde kültürel bir etkileşim de söz konusudur. Bizans medeniyetiyle tanışan Türkler, bu medeniyetin sanatından da türlü şekillerde etkilendiler. 🔹 Türkler, Bizans mimarisinde çok kullanılan mozaik ve freskonun yerine mimari süsleme öğesi olarak İslami incelikle yoğrulan çiniyi tercih ederler. 📌 Selçuklular'ın kullandığı çini sanatı teknikleri şöyledir: 1- Mozaik çini tekniği: 13.yüzyıl Anadolu Selçuklusu'nda ortaya çıkan ve Osmanlı döneminde varlığını 15. yüzyıl sonuna kadar sürdüren bir tekniktir. Bu teknikle firuze, mor, yeşil, lacivert renkte sırlanmış çinilerden istenen örneğe göre kesilmiş parçalar alçı zemin üzerinde bir araya getiriliyor ve yepyeni ahenkli bir görüntü ortaya çıkar. 2- Sır altı boyama tekniği: Pişmiş toprağın üstüne çekilen ince astar tabakasına süslemeler yapılır, süslerin üstüne sır sürüldükten sonra parça yeniden fırınlanır. Selçuklu ve Osmanlılarda en çok görülen yöntemdir. 3- Perdah tekniği: Bir sır üstü tekniğidir. Beyaz astarlı renksiz saydam sırlı levhalar üzerinde altın ve gümüş tozları ile süsleme yapılmakta ve fırınlanmaktadır. 📌 Çiniyi diğer sanat türlerinden ayıran husus kullanılan teknikler olarak görülmektedir. Bunun farkında olan Selçuklular, ortaya koydukları yeni tekniklerle sanattaki başarılarını tescillemiş oldular. 🔹 Anadolu Selçukluları'ndaki çini sanatına baktığımızda gözümüze ilk çarpan husus; kullanılan bu tekniklerin kalitesidir. İlk dönem çini örneklerinde sırlı tuğla, levha çini ve mozak çini teknikleri kullanılmış, en çok tercih edilen ise firuze renkli çiniler olmuştur. 📌 Selçuklular döneminde dini ve sivil yapılarda kullanılan teknikler genellikle farklılık göstermiş. Köşk ve saray gibi sivil yapılarda yıldız, altıgen, kare, dikdörtgen gibi geometrik çini levhalar tercih edilmiş. 🔹 Saray duvarlarında, insan, hayvan, burç ve takvim hayvanları, mitolojik ve efsanevi yaratıkların kullanılmasıyla zengin figüratif gelenek oluşturulmuş. Av hayvanları, çeşitli kuşlar, ejder, sfenks ve elbette Selçuklular'da hakimiyetin sembolü olarak görülen çift başlı kartal kullanılan çini motifleri arasında… Selçuklu'nun kadim başkenti Konya'daki tarihi eserler 📌 Selçuklu dönemi saray ve köşkleri günümüze kadar sağlam bir şekilde gelemese de yapılan kazılar sonucunda Selçukluların zengin bir süslemeye sahip oldukları görülmüş. 🔹 Konya'da Alaeddin Köşkü olarak bilinen sarayda kare, yıldız ve baklava biçiminde çok özel çiniler bulunur. Yalnız bu yapıda kullanılan 'minai' tekniğindeki çinilerde Selçuklu dönemi saray hayatını yansıtan önemli sahneler karşımıza çıkar. Bu çinilerin bir kısmı İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi'ndedir. Konya Alâeddin Köşkü'nün mînâî tekniğinde yapılmış çinilerine bir örnek (İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi) 📌 Kesme mozaik tekniğinin uygulandığı dini yapılarda ise rumi tarzda soyut bitkisel motifler ve dallar, sülüs yazılarla yapılmış süslemeler yerini almış. 🔹 İslam inancında ibadet edilen yerlerde insan ve hayvan figürlerinin bulunması yasak olduğundan Selçuklular'da ibadethanelerde bu tarz motiflere rastlanmıyor. SELÇUKLU HANI KEYKAVUS'UN TÜRBESİ 📌 Çini sanatının Anadolu'daki ilk önemli yapılarından biri geometrik desenlerin hakim olduğu Sivas Keykâvus Dârüşşifâsı'ndaki türbedir. 📌 Selçuklu Sultanı I. İzzeddin Keykâvus'un medfun olduğu bu türbe, mozaik çini süslemelerindeki görkemiyle görenleri kendisine hayran bırakıyor. 📌 Konya, Anadolu Selçuklular için seçkin bir çini merkezi olmuş. Konya'daki yapıları süsleyen çinilere Selçuklu mimarisinin tamamlayıcı unsuru demek mümkün. Keykâvus Dârüşşifâsı'nın türbe cephesi çinilerinden bir detay – Sivas 📍Nasıl gidilir? ALAEDDİN CAMİ 📌 Mozaik çini tekniğinin kullanılması Selçuklular'ın bu sanattaki başarısını ve üstün bir düzeye taşımış. Selçuklular'ın bu sanattaki ortaya koyduğu en büyük yenilik; dini yapıdaki mozaik çini mihraplar olarak görülüyor. 📌Mor, lacivert ve firuze çini parçaları geometik ve bitkisel desenlerle süslenmiş. Konya'daki Alaaddin Camii'nin mihrabında bulunan Çiniler, sanatın en güzel örnekleri arasında sayılıyor. Konya Alaeddin Cami mihrabı 📍 Nasıl gidilir? KONYA KARATAY MEDRESESİ 📌 Konya Karatay Medresesi, Selçuklu çini sanatının ulaştığı üstün düzeyi göstermesi bakımından ayrıca bir öneme sahip. Yapının bütün bölümlerini kaplayan çinilerin büyük bir sanatın mahsulü olduğu anlaşılmakta. Medresenin avluya bakan cephesinde, avlu kubbesinde ve ana eyvanda çini ve mozaik süslemeler bulunuyor. Medresedeki birçok bölüm bitkisel geometrik yazı örneklerinden oluşan süslemelerle yapılmış. Karatay Medresesi'nin kubbe ve pandantifindeki çini süsleme – Konya 📍 Nasıl gidilir? SİVAS GÖK MEDRESE 📌 Mihrap ve kubbe geçişlerindeki çinilerle dikkat çeken Gök Medrese, mozaik çini tekniğiyle oluşturulmuş. Medrese, 13. yüzyıl sanatının vardığı en son noktayı gözler önüne seriyor. Gök Medrese Mescidi'nin mihrap ve kubbe geçişlerindeki çiniler – Sivas 📍 Nasıl gidilir? BEYŞEHİR KUBADABAD SARAYI 📌 Beyşehir Kudabad Sarayı, Selçuklular'ın sanat tarihi yönünden en önemli yapılarından biridir. Alaeddin Keykubat tarafından yaptırılan Kubadabad Sarayı'nda da çeşitli insan ve hayvan çini figürlerine rastlanıyor. 📌 Bu figürlerde Selçuklular'ın sembolik olarak zenginleştirdikleri tasvirlerini yakından gözlemlemek mümkün. Kubadabad Sarayı, Karatay Medresesi'nde sergilenen çinileriyle de ünlü. 📍 Nasıl gidilir? KAYSERİ KEYKUBADİYE SARAYI 📌 Ayrıca Alaeddin Keykubat tarafından yaptırılan Kayseri'deki Keykubadiye Sarayı'nın sekiz köşeli yıldız ve madeni parıltı veren perdah tekniğiyle hazırlanmış çinileri de göz dolduruyor. İç mekanda ve lahitlerde kullanılan tek renk çiniler turkuaz, mor ve kobalt mavisiyken en yaygın teknik olarak sır altıya rastlanıyor. Beyşehir Kubâdâbâd Sarayı çinilerinden insan figürlü bir örnek (Konya Çini Eserleri Müzesi, Teşhir, nr. 1143) 📍 Nasıl gidilir? 📌 Tarihi asırlar öncesine uzanan çiniye son dönemlerde rağbet arttı. Bu durumun elbette popüler kültür ile bağlantısı var, Selçuklu tarihiyle ilgili dizilerin yaygınlığı bu medeniyetin birçok unsuruna ilgiyi arttırdı. 📌 Bunun neticesinde pek çok ziyaretçi İslam sanatının zirve eserlerinden olan Selçuklu çinilerini yerinde incelemek ve fotoğraflamak için uzun mesafeler kat ediyor.

İslam sanatında zirve: Selçuklu çinileri

Çini ne anlama gelir?