İslam uygarlığında coğrafya hakkında az bilinen 25 bilgi

🔸 İslam uygarlığı sırasında yapılan haritalar, genellikle güneyi üstte kuzeyi ise altta olarak şekilde yani günümüzdeki Batılı görümüne göre baş aşağı biçiminde göstermekteydi. Ölçülere dayanan ilk dünya haritası 🔸 9. yüzyılda İslam uygarlığındaki Müslüman gökbilimciler, dünyanın çevresini o kadar doğru hesapladılar ki, bugün 40.068 olarak kabul edilen ölçüyü sadece 201 km. farkla buldular. 🔸 1073 yılında Kaşgarlı Mahmud, farklı dillerin nerelerde konuşulduğunu gösteren, dairesel bir dünya haritası hazırladı. Prof. Dr. Fuat Sezgin'in kaleminden 'İslam Uygarlığında Coğrafya' 🔸 1154 yılında Müslüman coğrafyacı İdrisî, Kuzey Afrika, Asya ve Avrupa'nın büyük bir bölümünü gösteren ilk atlası çizdi. Bu Marco Polo'nun Çin'e olan yolculukları ile ilgili anılarını yazmadan yüzyıl önceydi. 🔸İdrîsî, 15 yılını Sicilya Norman Kralı II. Roger için 70 tane dünya haritasını hazırlamakla geçirmiştir. Dünya haritasını ilk çizen alim 🔸 Kristof Kolomb, Amerika'ya ulaşabilmek için, Müslüman coğrafyacılar tarafından oluşturulan haritalar üzerinde incelemeler yaptı. Amerika'yı Müslümanlar mı keşfetti? 🔸 15. yüzyılda Arabistanlı usta denizci İbn Mecid, Portekizli kâşif Vasko da Gama'ya, Afrika'nın Cape burnundan dolaşarak Hindistan'a varmasında rehberlik etti. 🔸16. yüzyılın en önemli denizcilerinden olan Piri Reis, Kitab-i Bahriye adlı bir seyir harita-kılavuz kitabı yazdı. Dünya tarihine yön vermiş Müslüman bilim insanları 🔸 200'den fazla şekil ve harita içeren bu kitap, denizcilere Akdeniz'in kıyılarını, adaları, boğazları, körfezleri ve limanları gösteren bir rehberdi. Orijinal olarak 1521 yılında basılmış olan Kitab-ı Bahriye, yüzyıl süresince denizciler için mutlaka okunması gereken bir kitap olmuştur. Piri Reis'in eseri Kitab-ı Bahriye hangi bilgileri içeriyordu? 🔸 Piri Reis, 1513 yılında çizmiş olduğu en iyi ve inanılmaz derecede doğru olan 'Amerika haritası' ile bilinir. 'Amerika haritası' Kolomb'un Amerika'ya üçüncü yolculuğunda onun tarafından yapılan, Arap ve Portekiz de dâhil olmak üzere çok sayıda başka haritalar da kullanılarak derlendi. O döneme ait tek harita Piri Reis'in haritasıdır. 🔸 Piri Reis'in yapmış olduğu haritadan 14 yıl sonra 'Amerika haritası' İspanyol kâşiflerin 1527 yılında ilk kendilerinin bulduklarını iddia ettikleri Güney Amerika Dağlarını (günümüzde And Dağları) gösterir. Piri Reis, 'Amerika haritası' Afrika antilobu olan ceylan derisi üzerine çizmiştir. 20 maddede Piri Reis hakkında bilmeniz gerekenler 🔸 Piri Reis, Atlantik Okyanusunun kuzeybatısıyla Kanada'nın kuzeydoğu kıyısındaki New Foundland'ı da içeren ikinci bir harita daha çizmiştir. 🔸 Bilinen en eski mıknatıslı pusula ile ilgili açıklama 1233 Acem Muhammed Avfi tarafından yazılmış 'Hikâyeler' adlı eserde bulunmaktadır. 🔸 Endülüslü Müslüman alimler, günümüzde de hala karaları incelemek için kullanılan nirengi metodunu buldular. Geliştirdikleri seyir çizimi aletleri ile usta Müslüman denizciler, denizde kaybolmazlardı. Dünya tarihine yön veren Endülüs alimlerinin buluşları 🔸 İslam dünyasında usturlabı ilk keşfeden kişi, Abbasi devri astronomi âlimlerinden Ebu İshak el-Fezari'dir. Kendisi hem usturlabı ilk kullanan hem de hakkında ilk kitap yazan kişidir. İslamiyet'in farklı coğrafyalara yayılmasıyla birlikte namaz, oruç, kurban, hac gibi ibadetlerin zamanının ve kıble yönünün belirlenmesinde usturlaplar kullanılmaya başlanmıştır. 🔸 Usturlap, Müslüman gökbilimcilerin dünyaya sunduğu dehasının nadide bir ürünüdür. Usturlap günümüzün navigasyonu, saati, takvimi ve dünyanın teknolojide geldiği son seviyenin başlangıç noktasıdır. Astronomi tarihinin en popüler aleti: Usturlap 🔸 Dokuzuncu yüzyılda Abbasi hükümdarı Al-Ma'mun, dünyanın çevresini hesaplamak için bir grup Müslüman gök bilimciyi işe aldı. Bilime karşı aşırı ilgili olan Halife Memun saltanatı zamanında, coğrafyacılar ve astronomlardan oluşan büyük bir grubu kapsamlı bir coğrafya eseri ve yeni bir dünya haritası yapmakla görevlendirdi. Karasal derece uzunluğu ölçülerek 56,666 Arap mili ya da 111,812 kilometre olarak bulundu ve buna göre Dünya'nın çevresi 40, 253,4 kilometre olarak hesaplandı. 🔸 Bîrûni, Dünya'nın kendi ekseni etrafında döndüğünü dahi Galileo'dan 6 yüzyıl önce dile getirdi. Enlem ve boylamları ölçen Bîrûnî, antipotları ve Dünya'nın yuvarlak olduğunu belirlemişti. Biruni kimdir, neyi bulmuştur? 🔸 Biruni de dâhil olmak üzere 10. yüzyılda birçok Müslüman alim için Dünya'nın yuvarlak olduğu bilgisi sıradan sayılabilecek bir bilgiydi. 🔸 10'uncu yüzyılın sonunda, Müslüman alim Hocendî, Dünya ekseninin Güneş'e göre eğikliğini yüksek kesinlikle hesapladı. 🔸 Endülüslü Müslüman alim Câbir bin Eflah, tarihte göksel koordinatları ölçebilen taşınabilir bir gök küresini (torketum) ilk kez tasarlayan kişidir. 🔸 Abdurrahman es- Sûfî'nin çalışmasında kullandığı Arapça terimler, uzun yıllar hem Doğu hem de Batı'daki astronomi çalışmalarında kullanıldı. Sufi'nin kullandığı doksan dört terim modern gökbilim literatürüne girdi. Abdurrahman el-Sufi'nin oluşturduğu yıldız cetvelinin başlangıcı Hicri 20 Ramazan 353, Miladi 30 Eylül 964 İskender takvimine göre 1276 yılının ilk günüdür. Batı bilimine yön veren Müslüman alim 🔸 Abdurrahman es-Sûfî, 'küçük bulut' olarak tanımladığı Andromeda Galaksisi'nden ilk kez bahseden bilim adamıdır. Yemen'de görünen, Macellan'ın 16. yüzyıldaki yolculuğuna kadar Batılılar tarafından bilinmeyen Büyük Macellan Bulutu'nu da tanımladı. Bunlar, Samanyolu Galaksisi haricinde yeryüzünden gözlemlenen ilk galaksilerdi. Çıplak gözle Küçükayı'nın parlaklığını doğru olarak saptadı ve bazı yıldızların çift olduğunu belirleyen ilk bilim adamı oldu. 🔸 Ebû Ca'fer el-Hâzin'in 10. yüzyılın ilk yarısında gezegenlerin dönmelerinin görünüşte simetrik olmayışına yeni bir açıklama getirdi. 🔸 Uluğ Bey, bir yılın 365 gün, 6 saat, 10 dakika ve 8 saniye (günümüzde kabul edilenden 62 saniye daha fazla) olduğunu hesaplamıştır.