Kadim el sanatı: Çömlekçilik

◼ Türkiye'nin somut olmayan kültürel miraslarından olan ve el sanatları geleneğinde önemli bir yere sahip olan çömlekçilik, oldukça uzun bir geçmişe dayanır. ◼ Zaman içinde gelişen tekniklere sahip olan bu sanata dair örnekler eşyanın yapıldığı dönemi, dönemin kültürel değişimlerini, günlük hayatını, ticari hayatını ve teknolojik düzeyini yansıtır. Böylelikle sanat tarihçi, arkeolog vb. araştırmacılar için önemli veriler oluşturur. İnce bir sanat: Minyatür ◼ Çamur haline dönüştürülen killi toprağın elle veya çömlekçi çarkında biçimlendirilmesiyle üretilen testi, kase, küp ve vazo vb. eşyalara çömlek denir. ◼ Çömlek yaparken kilin içindeki taşlar ayıklanır. Ardından kil suyla karıştırılır ve hamur haline getirilir. Elde ya da çömlekçi çarkında şekillendirilir, sırlanır ve fırına verilir. ◼ Çömlekçiliğin göçebe toplulukların yerleşik yaşama geçişiyle başladığı yapılan araştırmalardan anlaşılır. Anadolu'da rastlanan ilk çömlekler, neolitik döneme M.Ö 8000'li yıllara tarihlendirilir. ◼ Çömleklerin ilk örneklerinin sargı-dolama usulüyle elde şekillendirildiği düşünülürken pişirme işleminin de ateşte yapıldığı anlaşılır. ◼ M.Ö. 3000'lerde çömlek çarkının ortaya çıkmasıyla çark ile biçimlendirme de başlar. Anadolu'da ilk çarklı çömleğe ait bulgular, yaklaşık beş bin yıl önce ilk kez Kayseri civarlarında, Alişar'da, Boğazköy'de ve Truva'da karşımıza çıkar. Kalemin iz düşümü: Hüsn-ü hat ◼ Sonraki süreçte çömlekçilik hızla gelişerek günlük hayatın her alanında kullanılmaya başlanır. Tarihi süreç içerisinde bu sanatın teknikleri gelişir ve çömleklerin üzerine pişmiş topraktan figürler işlenir. Sonraki dönemlerde üzerlerine boya ile resim yapmaya başlanır. ◼ Antik Yunan aracılığıyla Roma'da yayılım gösteren çömlek kültürü, Roma ve Bizans üzerinden günümüze kadar gelir. Türklerin Anadolu'ya gelişiyle çini sanatıyla eş zamanlı olarak çömlek sanatı da gelişim gösterir. ÇÖMLEK SANATININ ÇEŞİTLERİ Geleneksel çömlekçilik ◼ Genellikle dünyanın her yerinde kullanılan bu yöntemde kil çamuru elde şekillendirilerek güneş ya da fırında pişirilir. Basit bir tasarıma sahip olan bu tür çömlekler genellikle günlük kullanım için tasarlanmıştır. Seramik ◼ Kilin pişirilmesiyle oluşturulan sert bir malzeme olan seramik, günlük ve dekoratif amaçlı kullanılır. İslam sanatının zirve unsuru: Geometri Rakugaki ◼ Japon geleneksel çömlek sanatının bir çeşitidir. Bu yöntemde çömlek hamuru fırın ya da güneşte pişirilebilir. Basit ama bir o kadar da estetik bir tasarıma sahip olan bu çömlekler, günlük kullanıma yönelik tasarlanmışlardır. Majolika ◼ İtalyan geleneksel çömlek sanatının çeşitlerindendir. Bu yöntemde elde şekillendirilen kil pişirildikten sonra üzerine renkli glazer uygulanarak tekrar fırına verilir. Bu çömlekler genelde canlı renklidir ve üzerlerinde desen ve süslemeler bulunur. ◼ Bu sanatın merkez noktası ülkemizde başta Konya iken Osmanlı döneminde İznik'e kayar. Köklü bir maziye sahip olan fritli seramik geleneği, İznik'te ortaya çıkar ve kendine özgü bir üslup kazanır. *Frit nedir? Kaynaşmış, söndürülerek granül haline getirilmiş seramik bir bileşimdir. ◼ İznik'teki çömlekler, Osmanlı Devleti'nin gerileme dönemine girmesiyle bozulmaya başlar ve üretim 18. yy'da tamamıyla son bulur. Sonrasında Kütahya'ya geçen bu sanat, Türk seramik sanatındaki son orijinal üslup sayılır. Osmanlı'nın son dönemlerinde porselen kullanımının artmasıyla çanak-çömlek üretimi düşmeye başlar. Camın ışık ve renk ile dansı: Vitray ◼ Çömlek yapımında el yapımı, seri üretim, kalıp ve döküm gibi teknikler kullanılır. Tamamen el işçiliği kullanılarak yapılan çömleklerin her biri diğeriyle aynı olmaz. Seri üretilen çömlekler ise fabrikalarda üretilir ve genellikle el yapımı çömleklere göre daha uygun fiyatlıdır. ◼ Çömleklerin ilk kez nerede kullanıldıkları bilinmese de insanoğlunun ihtiyacı doğrultusunda ortaya çıkmıştır. Su ve yemek taşımak, yemek pişirmek için çömlekleri yapıp kullanmaya başlamışlardır. ◼ Cumhuriyet döneminde birçok alanda olduğu gibi çömlek sanatının geliştirilmesine yönelik de atılım yapılarak bu konuda da gelişim sağlanır. ◼ Günümüzde çömlekçiliğin az sayıda usta aracılığıyla Afyonkarahisar, Artvin, Aydın, Bilecik, Bitlis, Denizli, Diyarbakır, Elazığ, Eskişehir, Gümüşhane, İzmir, Manisa, Nevşehir, Niğde, Sakarya, Tokat ve Van'da devam ettirildiği bilinir. Yazıyla resim yapma sanatı: Kaligrafi ◼ Çömlekçilik, geleneksel olarak sürdürüldüğü çeşitli bölgelerde bardakçılık, çanak, çömlek, gudu-gudi, kotik, testicilik, küpçülük gibi farklı isimlerle de bilinir. Bu sanat geleneği ile günümüzde vazo, dekoratif eşya, tencere, testi, kase ve güveç gibi ürünler de imal edilir. ◼ Genellikle usta-çırak ilişkisiyle öğretilen bu sanat, çırak yetişememesinden dolayı unutulmaya yüz tutmaktadır. Bu sanatın unutulmaması, gelecek nesillere aktarılması için sanatçıların desteklenmesi ve çömlekçiliğin halka, özellikle de genç nesile tanıtılması gereklidir.