Kadim şehre adanmış abidevi eser: İstanbul Ansiklopedisi

📌 Reşad Ekrem, 1905 yılında İstanbul'da dünyaya geldi. Çocukluğunu yalılarda geçirse de babasının işi nedeniyle Konya'ya gitti ve ilkokulu burada tamamladı. 📌 Savaş sebebiyle ortaokul ve lise kapandığından dolayı annesiyle birlikte İstanbul'a döndü. Liseyi yatılı olarak Bursa Erkek Lisesi'nde okudu. 1931'de İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü'nden mezun olunca, kürsü başkanı Ahmed Refik'in (Altınay) asistanı oldu. 📌 Burada 'Osmanlı Muâhedeleri ve Kapitülasyonlar 1300-1920 ve Lozan Muâhedesi' adlı çalışmasını hazırladı. Örnek aldığı hocası Ahmed Refik, 1933'te yapılan üniversite reformunda görevinden uzaklaştırılınca Reşat Ekrem de yeni kurulan üniversiteden istifa etti. Ayaklı ansiklopedi 📌 Kuleli Askerî Lisesi, Vefa Lisesi ve Pertevniyal Lisesi tarih öğretmenliği yanında Cumhuriyet, Yeni Sabah, Milliyet, Hergün, Yeni Tanin ve Tercüman gibi gazetelerle Hayat Tarih Mecmuası, Resimli Tarih Mecmuası, Tarih Dünyası, Hayat, Yeşilay, Büyük Doğu, Hafta, Türk Folklor Araştırmaları, İstanbul Enstitüsü Mecmuası gibi dergilerde makaleler yazarak geçimini sağladı. 📌İstanbul'a olan hayranlığını Ahmed Rasim'den alan Reşad Ekrem,'nevi şahsına mahsus' bir tarihçiydi. En önemli eseri ise İstanbul'un 'muazzam kütüğü'nü oluşturmak için kaleme aldığı ansiklopediydi. 📌Kadim şehre olan hayranlığını, 1944 yılında fasiküller halinde neşrettiği, İstanbul Ansiklopedisi ile gösterdi. Bu eser, bir şehir üzerine ülkemizdeki ilk, dünyadaki ikinci ansiklopedi olma özelliğine sahipti. 📌İstanbul Ansiklopedisi, Reşad Ekrem Koçu'nun gayretleri neticesinde ortaya konmuş abidevi bir eserdi. Burada şehrin tarihi, kültürü, mekânları ve hayatı, pek çok farklı yönüyle işledi. Okurla sohbet edercesine yazılan ansiklopedi, oldukça zengin içeriğe sahipti. Dünyanın hafızası 'Karaviyyin Kütüphanesi' 📌1940 yılında 'İstanbul'un bir kütüğünü' meydana getirmeye karar verse de II. Dünya Savaşı'nın sıkıntılı zamanlarında gerekli parayı bulamamasından dolayı, bu isteğini ertelemek zorunda kaldı. 📌En nihayetinde Nihayet Cemal Çaltı adlı bir tüccarın maddi desteğiyle İstanbul Ansiklopedisi'nin ilk fasikülünü, 1944 yılında çıkardı. 📌Bu dönemde ansiklopedisi 32 sayfalık fasiküller halinde çıkıyordu. Sonradan fasiküllerin toplanmasıyla ciltlenerek ansiklopedi haline gelerek basıldı. 📌 Reşad Ekrem Koçu, eserinde fotoğraf kullanmak yerine ünlü ressam ve çizerlere 'tire' tekniğiyle çizimler yaptırdı. 📌 Ansiklopedinin içerdiği konular cami, mescid, tekke, türbe, kilise, ayazma, çeşme, sebil, saray, yalı, konak, köşk, han, hamam, tiyatro, kahvehane gibi yapılar; devlet adamı, âlim, şair, sanatkâr, iş adamı, hekim, muallim, hoca, derviş, papaz, keşiş, meczup, hânende, sâzende, çengi, köçek, derbeder, pehlivan, tulumbacı, kabadayı, hırsız, serseri, dilenci gibi şöhretler; şehrin dağı, bayırı, suyu, havası, mesire yerleri, bahçeleri, bostanları vb. tabiat güzellikleri ve coğrafyası; sokakları, mahalleleri ve semtleri; yangınları, salgınları, zelzeleleri, ihtilâlleri, cinayetleri ve dillere destan olan aşk maceraları; halkının âdet, an'ane, giyim ve kuşamı; İstanbul argosu; İstanbul'a ait resimler, şiirler, kitaplar, romanlar, seyahatnameler; İstanbul'a gelmiş yabancı şöhretler şeklinde sıralandı. 📌 Bu konu listesi, ansiklopedide yer alacak maddelerin ne kadar teferruatlı olduğunu da gösteriyordu. Şairlerin kaleminden İstanbul için yazılmış 15 şiir 📌Reşad Ekrem'in ansiklopedinin yayın sürecinde kendine yardım eden bir yazı kadrosu bulunsa da birçok maddeyi, yıllardır taradığı vekayinâmeler ile eski gazete koleksiyonlarından faydalanarak kendi yazdı. 📌Semavi Eyrice'nin belirttiğine göre, Reşad Ekrem Koçu'nun yıllardır İstanbul ile ilgili biriktirdiği 'zarflar içerisinde taşınan maddeler, gazete kesikleri, fotoğraf ve resim koleksiyonu, kayıp defterler, dosyalar ve hatta tuhaf İstanbul cinayetleri' gibi çok geniş bir arşivi vardı. 📌 Basımı, her ay planlasa da maddi sıkıntılar nedeniyle gecikmeler yaşandı. O kadar ki beş yıllık zaman diliminde ancak otuz dört fasikül çıkarılabildi. 📌 Bir süre sonra maddi sıkıntılar içerisinde boğuşan Reşad Ekrem, ansiklopedinin ihtiyaç duyduğu desteği 30. fasikülün arka kapak yazısında şöyle dile getirdi: 'Kalem: Bir akşam falan gazinoyu veya filan okuyucu bayanı veya yeni bir Frenk gömleğini veya üç kilo eti bu büyük şehir kütüğüne destek olmak için feda ediniz diye yazmak istiyor. Fakat hayır aziz okuyucular. Sizi hissiz ve ruhsuz olmaktan tenzih ederiz. Bağrınızdaki taş değil kalptir. Sizi, şimdiye kadar sadece tarafımızdan ikaz edilmemiş farz ediyoruz. Ve bu nüshamızla bu ikazı yapıyoruz. Bundan sonrası sizindir. Öyle kuvvetle inanıyoruz ki, dördüncü cilt başlarken, 31'inci fasikülümüzün kapakları yeni abonelerimizin isimleriyle dolacaktır. Aksi takdirde, bu eser, 20 milyonluk bir memleketin vatandaşı olarak müellifine: 'Sen bir beyâbanda, bir çöldesin!' diye bağıracaktır.' Fakat gelen yardımlar da ihtiyacı karşılamayınca 34 fasikül olarak çıkardıktan sonra 1951 yılında İstanbul Ansiklopedisi'nin basımı durdu. 📌 Aradan yedi yıl geçtikten sonra Mehmet Ali Akbay'ın desteğiyle tekrar neşredilmeye başlandı. Yayın formatında değişikliğe giderek on beş günde bir çıkarılmasına karar verdi. Üç formalık fasiküller halinde basılan ansiklopedinin tamamı on beş cilt olacaktı. 📌 İlk yedi cildi düzenli bir şekilde yayımlandıktan sonra Mehmet Ali Akbay'ın desteğini çekmesinin üzerine ansiklopedinin basımı yavaşladı. 📌 1973 yılı sonunda 173. fasikülün 'Gökçınar' maddesiyle birlikte yayın bir defa daha durdu. Yarım kalan hayatların yarım bırakılmış eserleri 📌 Bu tarihten sonra Reşad Ekrem, İstanbul Ansiklopedisi'ni tekrar çıkartmak için teşebbüste bulunmadı ve iki yıl sonra da vefat etti. 📌 Bu geniş çaplı ansiklopedinin 1949 yılında dağıtılan bir el ilanında amacı 'İstanbul Ansiklopedisi her şeyden evvel bu büyük beldenin üzerindeki Türk damgasını belirtir' şeklinde belirtiliyor ve 24 ciltte tamamlanacağı söyleniyordu. 📌 İstanbul Ansiklopedisi'ne yapılan eleştirilerden biri, tarih açısından önemli olmayan olayların oldukça teferruatlı şekilde anlatılması, etraflıca söz edilmesi gereken konulardan ise kısaca bahsedilmesiydi. Ayrıca bazı hikâye ve romanlardan yapılan uzun özetler sayfaları dolduruyordu. Bu ansiklopedinin dergi gibi okunmasına yardımcı olsa da işin ciddiyetini gölgeliyordu. 📌 Reşad Ekrem, oluşturmak istediği bu dev külliyenin bitişi için İstanbul'un fethinin beş yüzüncü yılını hedefledi. 'İstanbul Ansiklopedisi'ni beş kuşaktan beri hemşerisi olmakla öğündüğüm büyük şehrin Türkler tarafından fethinin beş yüzüncü yılına hediye etmeğe and içtim.' sözleriyle de bu amacını açıkladı. 📌 Reşad Ekrem Koçu, İstanbul'u seven herkesin bu eseri alması gerektiğini belirtirdi. Ona göre bu eser, şehrin tarihi hazinesiydi. İstanbul'un en eski açık hava müzesi 📌11 ciltlik ve 173 fasiküllük İstanbul Ansiklopedisi, toplamda 6176 sayfadan oluşur. G harfine kadar gelebilen ansiklopedinin 20 bine yakın maddesi mevcuttur. 📌 İstanbul Ansiklopedisi'nin yazar kadrosunda yer alan bazı isimler şunlardır: Semavi Eyice, Ekrem Hakkı Ayverdi, Celâlettin Germiyanoğlu, Yılmaz Öztuna, Süheyl Ünver, Pertev Nailî Boratav, Nihat Sami Banarlı, Aykut Karpat, İbrahim Hakkı Konyalı, Rüştü Dağlaroğlu, Mümtaz Zeki Taşkın. 📌Reşad Ekrem, İstanbul Ansiklopedisi'nde de maddeleri kendine has üslubuyla kaleme aldı. Tarihi kuru anlatımda çıkararak akıcı bir şekilde zevkle okunan bir eser haline getirdi. 📌 İstanbul Ansiklopesi'nde biyografi maddelerinin yazarları, bilgi verilecek kişinin bir yakınıydı. Örneğin Ziya Gökalp maddesini damadı Ali Nüzhet Göksel yazdı. Yenişehirli Avni Bey maddesinde yazar hakkında bilgiyi, torunu Avni Aktuç verdi. Bu yöntem ansiklopedinin içeriğinin daha zenginleşmesini sağladı. 📌 Barındırdığı maddeler ile ansiklopedi kavramının dışına çıktı. Kabadayılardan padişahlara kadar şehirle alakalı her insandan, vakadan ve eserden bahsedildi. 📌 Hakkında başka yerde bilgili bulunamayacak kişilerden bahseden Reşad Ekrem, ansiklopedilerin asık suratlı ciddiyetinden uzak, okurların yüzünde tebessüm oluşturacak tarzda kaleme aldı. İstanbul'u her yönüyle sayfalara sığdırmayı planlanan usta tarihçi, ne yazık ki bu abidevi eseri tamamlayamadı.

Kadim şehre adanmış abidevi eser: İstanbul Ansiklopedisi

REŞAD EKREM KOÇU KİMDİR?