İstanbul'un fethinden sonra inşa edilen ilk hamam

İslam'da temizliğin önemi 🔸 İslam'ın getirdiği prensipler arasına temizliğin özel bir yeri vardır. Nitekim Peygamber Efendimiz (SAV) de 'Temizlik, imandandır' buyurmuştur. Yüce dinimizde suyla arınıp temiz kıyafetler giyilmeden Allah'ın (CC) huzuruna çıkılmaz. 🔸 İbadetlerden önce zorunlu olan beden temizliği, hamamların yaygınlaşmasını sağlar. Böylece İslam'ın önemli merkezlerinden Anadolu'da hamam mimarisi gelişir ve oldukça etkileyici örnekler verilir. ↪ Bunlardan biri de Eyüpsultan'da yer alan Fatih Sultan Mehmed'in inşa ettirdiği Türbeler Hamamı'dır. Mimar Sinan'ın İstanbul'da inşa ettiği hamamlar Hamam kelimesinin kökeni 🔸 Arapçada 'ısıtmak' anlamına gelen 'hamm' kelimesinin türetilmesiyle oluşan hamam, 'ısıtan yer, yıkanma yeri' manasına gelir. Anadolu'da ise 'sıcak, ısıcak, çimek, yıkak' gibi kelimeleri karşılar. 🔸 Göçebe Türkler, 'çerge' ismindeki çadır hamamlarda yıkanırlar. Anadolu'da yerleşik hayata geçtikten sonra ise Roma hamamlarını, İslami anlayışa göre yeniden düzenler ve kullanırlar. Osmanlı'da hamam 🔸 Selçuklu döneminde inşa edilen hamamlar, Osmanlı'da daha çok yaygın ve kullanılır hale gelir. 17. yüzyıl ortasına gelindiğinde Evliya Çelebi'nin aktardığına göre sadece İstanbul'da 200'e yakın hamam vardır. 🔸 O dönemler, hamamların bu kadar yaygın olmasının çeşitli nedenleri vardır. Öncelikle hijyen, ahali içi büyük önem arz ederken diğer yandan vakıflar için ciddi gelir kaynağıdır. İstanbul'un 5 tarihi hamamı Osmanlı'da hamam mimarisi 🔸 Osmanlı döneminde hamamlar, ısıtma sistemleri bakımından Roma ile büyük benzerlik gösterse de mimarisinin sade ve işlevsel olması bakımında ayrışır. 🔸 Devlet-i Aliyye'de hamamlar, toplumun mahramiyetine verilen önem ekseninde gelişir. Örneğin erkekler hamamlarının girişi ana caddeye kadınlar kısmı yan sokağa açılmaktadır. Hamamlara su nasıl getirilir? 🔸 Bentlerde toplanan su, su kemerleri aracılığıyla kente getirilerek hamamlarda kullanılır. 🔸 Lağım veya kanavat ismi verilen yeraltı şebekeleri üzerinden künk ya da kurşun borularla getirilen su, tesisat bulunmayan yerlerde baston kuyularından, hayvanlarla çevrilen su dolapları sayesinde taşınmaktadır. *Kanavat ne demek? Hamamlarda ısıtma sistemi 🔸 Antik dönemden itibaren hamamlar, yapı zemininin altından ya da suyun dolaşımını sağlayan bir sistem sayesinde ısıtılır. 🔸 Kesme veya moloz taşla inşa edildikten sonra duvar içlerine ya da zemin altına döşenen borular, hamam yapılarının ısıtılmasını sağlamaktadır. Batılı seyyahların gözüyle Osmanlı'da temizlik Hamamların bölümleri 🔸 Soyunmalık, aralık, soğukluk, sıcaklık, külhan (ocak) ve depo bölümleri bulunan Türk hamamları, 'çifte hamam' ya da 'tek hamam' olarak inşa edilir. 🔸 Eyüpsultan'da yer alan Türbeler Hamamı, en güzel örneklerinden biridir. Eyüp Camii'nin hemen yanında bulunan bu yapı, Hz. Eyüp (AS) vakfiyesinde yer almaktadır. ↪ Osmanlı döneminde her merkezi caminin yanına mutlaka bir tane hamam inşa edilmekteydi. Ilıklık (Soğukluk) 🔸 Hamamlarda bir geçiş mekanı olan ılıklık; sıcaklık ve soyunmalık arasında yer alır. Soğukluk diye de anılan bu mekan, Roma hamamlarında 'tepidarium' olarak bilinir. 🔸 Ilıklık, genellikle enine uzanan dikdörtgen biçiminde bir mekandır. Bu kısımda dinlenmek için mermer setler, traşlık (usturalık) adı verilen temizlik hücreleri ile bir kenarda bazen dehliz gibi geçişi olan tuvaletler bulunmaktadır. Temizlik hakkında merak edilen 20 dini soru Sıcaklık bölümü 🔸 Hamamda yıkanma işleminin gerçekleştiği mekana, sıcaklık adı verilir. Bu bölüme ılıklık mekanından geçiş sağlanır. Genelde bir merkezi kubbe ve etrafında simetrik olarak düzenlenir, halvet veya eyvanlardan oluşan küçük yıkanma mekanları bulunur. *Halvet hücreleri/odaları Cehennemlik 🔸 Antik dönem hamamlarından gelen cehennemlik bölümü, her devirde yapının zeminden ısıtılması için kullanılan bir sistemdir. Sıcak havanın binada dolaşımı için döşemenin altına kanallar yapılır. 🔸 Soyunmalık ve karşılama mahali hariç sıcak hava, hamamın diğer mekanlarının döşemesi altında bırakılan boşluklarda dolaşır. Külhan ya da ocaklık 🔸 Külhan, hamamın ısıtılmasını sağlayan ateşin yakıldığı ve yakıtın depolandığı bölümdür. Burada hem sıcak hem de soğuk su deposu bulunur. 🔸 Ateşlik, cehennemlik, su deposu ve tüteklik sistemlerinin hepsi burada yer alır. Külhan ocağındaki ateş ile su arasında da 'kazgan/ nuhar kazgan' olarak isimlendirilen kazan bulunur 🔸 Hamamın arka kısmında, döşemenin alt seviyesinde sıcak su deposuyla bitişik bulunan ve sıcak su kaynağını sağlayan külhan bölümünde başlangıçta odun kullanılırken, sonradan kömür ve mazot kullanılmaya başlanır. Camegah 🔸 Hamamın ziyaretçilerini karşıladığı ilk alan camegah, Farsçada 'soyunulan yer' anlamına gelir. 🔸 Hamama gelenler, bu alanda bulunan duvar diplerine dizili, basamakla çıkılan sedirlerde (sofalarda) giyinirler. Eyüpsultan Türbeler Hamam Müzesi 🔸 Banisi Fatih Sultan Mehmet olan Türbeler Hamamı, çifte hamamın en güzel örneklerinden biri kabul edilir. Evliya Çelebi'ye göre de İstanbul'un fethinden sonra yapılan ilk hamam olma özelliğini taşımaktadır. 🔸 Küçük Kıyamet olarak bilinen 1510 yılında gerçekleşen İstanbul depreminde büyük zarar görür. 1588 yılında ise Mimar Sinan tarafından yeniden yapılır. *Bani ne demek? 🔸 Eyüpsultan'da bulunan bu müze, iki katlıdır. İlk katı odacıklardan oluşur ve hamamda giyilen takunyalar, taslar, ibrikler sergilenir. 🔸 Müzenin en dikkat çeken yerlerinden biri de aydınlatma bacalarıdır. Hamamların inşa edildiği yıllarda elektrik olmadığı için yapının ya aydınlanma bacalarından ya da kandillerle aydınlatıldığı söylenir. Eyüpsultan'da bulunan tarihi yerler 🔸 Müzede orijinal haliyle muhafaza edilen kurnalar, insanı adeta geçmişe götürür. Peştamel, ibrik ve musluklarla süslenen bu bölüm, hamamı yeniden yaşatan en özel kısım olarak hafızalarda yerini alır. 🔸 Müzeye bağışlanan bazı hamam eşyaları da bulunmaktadır. Özel bir köşede Gazi Osman Paşa'nın seyislerinden Eyüplü Hüseyin Efendi'nin oğlu Cemil Zorluer'in ailesi tarafından üç kuşak Eyüpsultan Türbe Hamamı'nda kullanılan hamam eşyaları sergilenmektedir. Eyüp Sultan kimdir? 🔸 Osmanlı döneminde Anadolu'ya birçok yabancı seyyah gelmiştir. Bu seyyahlardan biri de Fransız Jean Thevenot'tur. Thevenot'un, Tophane Hamamı için izlenimleri şu şekildedir: 'Bu salonda çepeçevre matabez denilen bir kulaç kadar genişliğinde ve yarım metre yüksekliğinde duvara dayalı olarak yapılmış beyaz taştan bir sıra yer alır, bunların üstü hasırla kaplanmıştır: İlk girdiğiniz yerde size büyük bir peştamal verilir (buna futa derler), bahsedilen sıralar üzerinde oturunuz ve soyunduktan sonra elbiselerinize ayrılmış yerlere koyunuz. Bu salonun ortasında çamaşırları yıkamak için mermerden havuzlu büyük bir çeşme vardır; çamaşırlar yıkandıktan sonra salonun üst kısmında çepeçevre yer alan sırıklar üzerine asılır ve kurumaya bırakılır. Size verilen peştamal üzerine oturduktan sonra, önünüzü bağlamak bağlamak için diğer bir peştamal verilir, çıplak görünmemek için bunu gömleğinize iliştiriniz, zira çıplak görünmek çok ayıptır. Bu sizi ön ve arkadan belinizden dizlere kadar örter. Gömleğinizi çıkartarak, onun diğer elbiseleriniz ile birlikte oturmuş olduğunuz peştamalın üzerine koyunuz, onlara kimsenin el sürmesinden korkmadan bırakınız, çünkü hamamlar kutsal oldukları gibi, serbestlik ve emniyetin bulunduğu yerlerdir; eğer herhangi bir zarar olursa hamam sahibi bunu ödemek zorundadır.' Jean de Thévenot kimdir?