Mimari eserlerin dayanıklılığını ve aydınlığını sağlayan tonozlar

Müslümanlar daha ince olan rafine tonozlar inşa ediyordu ki, bu suretle içeriye daha fazla ışık girebiliyordu. 11. yüzyıla kadar Avrupa'da kullanılan kalın Roma tonozları için sağlam ve kısa duvarlara ihtiyaç duyuluyordu. Kurtuba'daki Müslüman tonozlarını gören Avrupalılar bunlarda uygulanan tasarım ve teknikleri taklit edeceklerdi. Böylece bu tonozlar Avrupa'da 10. ve 12. yüzyıl arası Romanesk döneminin tipik özelliği haline geldiler ve ilk olarak İngiltere'deki Durham gibi büyük katedrallerde belirdiler. Bu camide kullanılan polikrom (çok renkli) at nalı ve kesişen kemerlerin, kaburgalı tonozların ve kubbelerin tamamı Avrupa'nın kuzey bölümlerinde taklit edildi. Bunun yanı sıra kaburgalı tonoza Leon bölgesindekiler gibi Kurtuba Ulu Camii'nden önce inşa edilen kiliselerde rastlanmıyordu. Böylece tonozun yarattığı itkinin büyük bir bölümü bu kaburgalar üzerinde toplanarak duvarlar üzerindeki baskı azaltılıyor ve duvarların daha ince ve yüksek yapılması mümkün oluyordu. Müslüman mimarlar, eski moloz karışımı ya da Romalılar gibi iri kaya parçaları kullanmak yerine kaburgalar arasında küçük taş veya tuğla kullanmayı tercih ettiler. Bunları yeni başlanmış bina duvarına benzer şekilde düzenlediler. İslam uygarlığında mimari eserlerin ağırlığını taşıyan kemerler Bu kaburga sistemi 821-822 yıllarında inşa edilen Suse Ribatı'nın birçok tünel tonozunda da görülür. Bu sistem, 11. yüzyılın sonunda Tournous'ta inşa edilen St. Philibert'in orta sahnındaki, Vezelay, St. Mary la Madeleine'deki ve Fontenay Abbey'deki çapraz tonozlara ilham kaynağı olmuştur. Bu tür tonozlar inşa etme fikri Kuzey Afrika'yla özellikle de Tunus'taki Suse kasabasıyla kurulan temaslar sonucunda doğmuştur. Benzer bir tonoz da Tunus'un Suse şehrindeki Banu Fatata Camii'nde ve Ulu Cami'de inşa edilmiştir. Bu tonozun aynısı 12. yüzyılda Fransa'nın Auvergne şehrindeki Puy de Dome'da inşa edilen Notre Dame d'Orcival Katedrali'nde karşımıza çıkar. Avrupa'da Gotik kaburga olarak bilinen ikinci bir kaburga türü, ilkinden daha karmaşık olup ilk kez Müslüman Toledo ve Kurtuba'nın büyük camilerinde kullanılmıştır. Kurtuba Camii'nin kaburgalarından ilham alan Avrupalı mimarlar ve onların hamileri bu formu uygulayarak Romanesk ve Gotik hareketleri başlattılar. Gerçekten de Gotik mimarinin tarihini anlayabilmek için kaburgalı tonoz ve payanda kemerin tarihine bakmak yeterlidir. İslam uygarlığı ile mükemmel forma ulaşan kubbe mimarisi Köşegen şeklinde kesişen kemerlerden oluşan destek kaburgalarına sahip bu tonoz, Gotik stilinin başlangıcı olarak kabul edilir. Toledo'daki bu cami Musa bin Ali ve Sa'da isimli Müslüman mimarlar tarafından 998 ve 1000 yılları arasında inşa edilmiştir. Dokuz bölmeli kare şekilli olup üzeri dokuz farklı kaburgalı kupol ya da kubbe ile örtülmüştür. Her kubbe, kesişen kaburgalara benzeyen kesişen kemerlerle desteklenmiş küçük birer tonozdur. Orta tonozda ağırlıklı olarak kullanılan kaburgaları birleştirmek amacıyla 9 adet kaburgalı kubbe kullanılan bu bina, polikrom at nalı ve üç dilimli kemerlerin de kullanılmasıyla oldukça etkileyici görünüme sahip bir eve dönüşmüştü. Benzer kaburgalı kubbelere çok sayıda İspanyol binasında, özellikle de Müstaribler tarafından inşa edilen yapılarda rastlanır. Compostella olarak da bilinen St. Jacques'a giden hac yolu üzerine inşa edilen kiliselerde de görülen bu kaburgalar Kastilya'daki Almazan Kilisesi, Navarre'deki Torres del Rio, Pireneler'deki Saint Croix d'Oloron ve Saint Blaise Hastanesi gibi yapıların kubbelerini süsler. Kaburgalara Segonia'daki Tapınak Kilisesi'nde ve Salamanca'daki 12. yüzyıla ait bir dini binada da rastlanmaktadır. Bu barış ve hoşgörü döneminde sanat gelişmiştir. Bu kadar sakin olmayan başka dönemlerde, Bab-ı Merdum dâhil olmak üzere Toledo camilerinin ele geçirilmesi sayesinde Avrupalı sanatçılar ve mimarlar çok şey öğrenmiştir. Özellikle İspanya Hristiyanlarının eline geçmesi sonrasında, bu şehirle yakın ilişkiler içerisinde olan Fransızlar şehirdeki mimariden fazlasıyla istifade etmiştir. İslam uygarlığında mimarlık hakkında bilinmesi gereken gerçekler 10. yüzyılda İran'da geliştirilen bu fikir, 1038 ve 1327 yılları arasında İran ve Türkiye'de hüküm süren Selçuklular tarafından geniş bir alana yayıldı. 11. yüzyılın sonuna gelindiğinde, mukarnas İslam dünyası genelinde kullanılan bir mimari unsur haline gelmişti. Abencerages Salonu'ndaki bu petek mukarnas, birbirine kenetlenmiş eşkenar dörtgen şekilli çok sayıda küçük tromptan oluşan sekiz uçlu yıldız şeklinde düzenlenmiş olup peteğe benzeyen hücreler şeklinde duvarlarda çıkıntı oluşturur. Bu mukarnaslar, müminlere cennette vaat edilen balı sembolize eder. Ayrıca yıldızın her bir tarafı için iki tane olmak üzere toplam 16 pencereli olarak tasarlandığından içeriye muazzam miktarda ışık girer. Bütün unsurlar sayesinde Elhamra Sarayı'nda ona ulaşmak için çaba gösterenlere vaat edilen cennet ve onun sonsuzluğu ile ilgili bir vizyon yaratılmıştır. Medrese, kervansaray ve türbelerde üst örtü bağlamında fazlaca bir değişim görülmezken köklü değişme temel ibadet yapıları olan camilerde ortaya çıkmaktadır. Selçuklu ve Beylikler dönemleri boyunca enlemesine gelişen ibadet mekânlarında bölünmüş uzun hacimler tonozla örtülmüştür. İslam uygarlığının 'altın çağı'na dair 15 ilginç bilgi Tonozlar daha çok ana binanın dışındaki uzun mekânlara, son cemaat yerine ya da avlu revaklarına doğru kenara çekilmiştir. Osmanlı mimarisinde yaygın biçimde arasta ve kapalı çarşıları örten tonoz, sokak işlevi gören alt geçitlerle bunun üzerine inşa edilen çeşitli hacimleri taşıdığından en akılcı çözümlerle uygulanmıştır. İstanbul'da klasik Osmanlı eserlerinin son örneklerinden sayılan Eminönü Yenicami Külliyesi'nde hünkâr kasrı altındaki tonozlu geçişle Hekimoğlu Ali Paşa Külliyesi'ndeki kütüphane altındaki tonozlu geçiş dikkat çekici örneklerdir.

Mimari eserlerin dayanıklılığını ve aydınlığını sağlayan tonozlar

MÜSLÜMANLAR BÜYÜK VE YÜKSEK HALE GETİRDİLER