Orta oyununun son temsilcisi İsmail Hakkı Dümbüllü kimdir?

Sahne, perde ve dekor kullanılmadan halkın arasında oynanan çok aktörlü, çalgılı, geleneksel Türk tiyatrosu anlamına gelen orta oyunu; kol oyunu, meydan oyunu, meydân-ı sühan, zuhûrî, zuhûrî kolu olarak da adlandırılır. Çeşitli öğelerden oluşan orta oyununda, Türk toplumundaki çeşitli tipler konuşma ve tavırlarıyla taklit edilir. İlk öğe 'temsil; ikinci öğe musiki ve üçüncü öğe rakstır. Oyunun ikinci öğesi musikiye zurna ve çifte nağra gibi nefesli ve vurmalı sazlarla söylenen şarkı ve türküler eşlik eder. Başlıca rakkaslar ise çengi, köçek, curcunabazlardır. Orta oyununda diğer önemli öğeler muhavere (iki kişi arasındaki konuşma, karşılıklı konuşma) ve taklittir. Tiyatroya dair bilinmesi gereken terimler Oyun yuvarlak bir meydan alanında oynanır. Oyunda yer alan sandık odası, oyuncuların giysilerinin bulunduğu yer; kapı ise oyun alanına girdikleri yerdir. Orta oyununun iki önemli kahramanı Pişekâr ile Kavuklu'dur. Pîşekâr hem oyuncu hem sahneye koyucu, hem yazar gibi davranır. Kavuklu ise oyunun baş komiğidir. Kavuklu'nun iş yeri dükkân diye adlandırılan küçük bir paravanadır. Bir orta oyunu giriş, muhavere, fasıl ve bitiş bölümlerinden oluşur. Muhavere bölümü 'arazbar' ve 'tekerleme' olarak iki kısımdır. Oyun alanında ayrıca yeni dünya adı verilen, 1,5 m. yüksekliğinde iki veya daha fazla kanatlı, kafesli bir paravana yer alır. Burası daha çok ev veya hamam kabul edilir. Osmanlı'nın ilk tiyatro mektebi: Darülbedayi Bir tuluat oyunu olan orta oyununun yazılı metni yoktur; ustadan çırağa intikal ederek gelen konular tekrarlanır. Kavuklu Sepetçi Ali Rızâ, Cüce Vasil, Pîşekâr Âsım, Kavuklu Hamdi Efendi, Pîşekâr Küçük İsmâil Efendi, Kavuklu Naşit, Kavuklu Ali gibi isimlerin oynadığı orta oyunu İsmail Dümbüllü'nün 1973'te ölümüyle son temsilcisini de kaybetmiştir. Geleneksel Türk tiyatrosunun son temsilcisi, orta oyunu ve tuluat ustası İsmail Hakkı Dümbüllü, 1897'de Üsküdar'da doğdu. Babası II. Abdülhamid'in silahtarlarından Zeynel Abidin Efendi'ydi. 30 yaşına kadar Kel Hasan'ın yanında çalıştı, ardından Şehzadebaşı Tiyatrosu'na geçti. Geleneksel kavuğu, Kel Hasan'dan aldı. Kendisi de takkesini Münir Özkul'a devretti. Münir Özkul'un bilinmeyen röportajı... Yoğurtçuluk yaparken tiyatro ile tanışan ve kavuğuyla sahnede 'İbiş' karakterini oynayan Hasan Efendi, bir geleneğin başlamasını sağlamıştı. İbiş, doğaçlama tiyatrosunda ana roldeki komik uşak tiplemesiydi. Türk tiyatro dünyasında ilk olarak giyim ve davranış ekseninde Abdürrezzak Abdi Efendi tarafından kişileştirildi. İbiş tiplemesinde Kel Hasan Efendi, önden bir gaz tenekesi fırlatılıp sesli bir şekilde seyirci önüne çıkma ögesini de ekledi. Dümbüllü 1946'dan sonra, film çekmeye başladı. İlk kez 1947'de 'Memiş', 1948'de 'Dümbüllü Macera Peşinde' ve 'Keloğlan' filmlerinde başrol oynadı. Bir geleneksel Türk gölge oyunu 76 yaşında hayata veda eden İsmail Dümbüllü, 30 Ekim 1973 tarihinde açılan Boğaziçi Köprüsü üzerinden geçirilen ilk kişi oldu. Geleneksel Türk Tiyatrosunun son temsilcisi, Dümbüllü'nün mezarı Karacaahmet Mezarlığı'ndadır. Dümbüllü'nün takkesi yıllar boyunca Türk tiyatro oyuncuları arasında geleneksel bir törende devredildi. Türk tiyatro oyunculuğu mirasını temsil eden bu gelenekte Dümbüllü kavuğunu, ustası Kel Hasan'dan devraldı. 1968' de ise takkesini ilk olarak 'Kanlı Nigar' piyesinde Kavuklu' rolünde izlediği Münir Özkul'a devretti. Münir Özkul da 1989'da Ortaoyuncular Tiyatro Topluluğu'nun kurucusu Ferhan Şensoy'a devretti. İsmail Dümbüllü'nün Münir Özkul'a devrettiği Hasan Efendi'nin takkesini Ferhan Şensoy, Rasim Öztekin'e devretti. Bu zamana kadar devredilenin takke değil kavuk olduğu söylenegeldi ancak Dümbüllü'nün kızı İpek Çıngay bu konuda Sabah'a bazı açıklamalar yapmıştı. Çıngay, babasının kavuğunun bir banka kasasında olduğunu belirtti. Babası İsmail Dümbüllü'nün 'Kanlı Nigar' oyunundan sonra Münir Özkul'a kavuğunu değil takkesini verdiğini ve şu anda takkenin Ferhan Şensoy'da olduğunu söyledi. Kavuk geleneğini başlatan Kel Hasan Efendi'den İsmail Hakkı Dümbüllü'ye geçen kavuğun hiçbir tiyatrocuya verilmediğini belirten Çıngay, babasının kavuğunun komik ceketi ile birlikte bir bankanın kasasında sakladığını açıklayarak şöyle der: 'Kavuk, Dümbüllü'nün hatırası olarak ailesindedir ve bugüne kadar hiçbir sanatçıya verilmemiştir. Aksini iddia edenlere en büyük kanıtım 1973 yılında babamın cenazesi sırasında kendi vasiyeti üzerine tabutunun üstüne konan kavuğudur. Babam 1968 yılında Arena Tiyatrosu'nda yapılan 'Kanlı Nigar' oyununun prömiyerinde Münir Özkul'a çıraklığın nişanı anlamında takkesini hediye etti, kavuğunu değil.'

Orta oyununun son temsilcisi İsmail Hakkı Dümbüllü kimdir?

Orta oyunu nedir?