Osman Hamdi Bey’in en ünlü tabloları

1904 tarihli bu tabloda kompozisyonun merkezinde, ayakta kitap okuyan erkek figürü bir Osmanlı yapısının iç mekânında tasvir edilmiştir. Resimde sol üst köşede yarısı görünen hat levha, yerdeki halı ve maşrapa, figürün dayandığı ayaklı bir sehpa üzerindeki sedef kakmalı dolap, figürün giysileri ve mimarinin ayrıntıları belgeci bir yaklaşımla, gerçekçi bir üslupla resmedilmiştir. Tablodaki figür, Osman Hamdi Bey'in kendisidir. Sanatçı resimlerindeki birçok erkek figüründe kendisini model olarak kullanmıştır. Osman Hamdi Bey'in bu fotoğrafları çektirirken giydiği ya da modellerine giydirdiği giysiler kendi yaşadığı dönemden önce devirlere aitti. Fotoğrafın yardımcı malzeme olarak kullanılması eserlerde gerçeği yakalamada yardımcı oluyordu. Bu keskin gerçekçilik Osman Hamdi Bey'in Türk kültürünü belgeleme ve ona sahip çıkma isteğini ortaya koyuyordu. Osman Hamdi Bey'in 'Cami Önünde Konuşan Hocalar' adlı tablosundaki üç figürün de aslında ressamın kendisi olduğunu ve arka planda Karaman Hatuniye Medresesi ana eyvanı bitişiğindeki türbenin giriş kapısının resmedildiğini biliyor muydunuz? Cami Kapısı Önünde Konuşan Hocalar eseri tarihsizdir. Osman Hamdi Bey bitmediğini düşündüğü yapıtları imzalamazdı. Bir yapının dış cephesi önünde tartışmakta olan üç erkek figürü resmin konusunu oluşturmaktadır. Burada görülen yapı, Karaman Hatuniye Medresesi'nin kışlık dershanesidir. Resimde görülen kapı kanadı ve tepede asılı kandil ise başka yerlerden gelen ve bugün Türk İslam Eserleri Müzesi'nde bulunan eserlerdir. Ön düzlemde, sağda sol elinde kitap, sağ elini karşısındaki figürlere doğru yukarıya kaldırmış sarıklı bir figür, onun karşısında biri profilden verilmiş oturan, diğeri yüzü seyirciye dönük iki figür yer almaktadır. Osman Hamdi Bey'in figürleri teatral pozlarda resmedilmiş, dimdik duran, kendinden emin insanları betimleyen figürlerdir. Osmanlı insanının aydın, kendinden emin, onurlu imgesini belleklere yerleştirmek amacıyla figürleri bu şekilde resmettiği söylenir. Osman Hamdi Bey eseri, Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Şahane'yi bugünkü adıyla Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi'ni kurduğu yıl da yani 1882'de tamamlar. Cami Önü adlı eserinde Osmanlı mimarisinin ince işçiliği ve süslemelerdeki detaycılığını tuvale yerleştirdiği 16 insan figürü ile zenginleştiren Osman Hamdi Bey, eski Osmanlı günlük yaşamının ruhunu etkileyici bir kompozisyonla anlatır. Bursa Yeşil Cami'nin taç kapısını ve önünü tasvir etmiştir. Benzer eserlerinde olduğu gibi bu tuvalde de Osman Hamdi Bey caminin önüne gerçekte bulunmayan basamakları ustalıkla koyarak figürlerine hareketli bir sahne oluşturmuştur. Osman Hamdi Bey'in yağlı boya tablosudur. Cami önünde duran arzuhalciye arzuhal yazdıran feraceli iki kadın tasvir edilir. Bu tabloda, insanların hemen yanında iki sokak köpeği resmedilmiştir. Eserde resmedilmiş biri mavi, diğeri siyah feraceli kadınlar, diğer tüm renkli sahnelerin arasında en halk tipi olanıdır. Osman Hamdi çeşitli ferace tiplerini sınıf farklılıklarını belirtmek için kullanmıştır. Bu tabloda görülen, ama bugün yerinde olmayan çini pano, Léon Parvillée'nin Architecture et decoration turques au XVe siècle adlı eserinde (1874) yayınlanmıştır. Anılan pano, Bursa'da Muradiye Külliyesi'nde Şehzade Mustafa Türbesi dış pencere alınlığındaki parçadır. Osman Hamdi Bey'in 1887 tarihli tablosudur. Eserde 9 kadın bir cami avlusunun dış tarafında iki ayrı grup hâlinde gezinti yapmaktadır. Giysileri, dönemin Avrupa'sının giyim modasını andırır. Kadınlar, güneşten korunmak amacıyla şemsiye kullanır. Bu durum, yaz mevsimi olduğunun göstergesidir. Kadınlar bu eserde hem neşeli hem de adeta ressama poz verir gibi bakarlar. Bu yönüyle Osman Hamdi Bey'in, o dönem Paris'te yaşadığı için Fransız ve İngiliz ressamlardan etkilendiğinin göstergesidir. Bu tabloda mekanın ayrıntıları ve giysilerin sergilenmesiyle konu önemli görülmektedir. Çini kaplı bir duvar önünde biri tabure üstüne oturmuş seyirciye bakan, diğeri ayakta, ikisi ise yerde oturmakta olan giyimli dört kadın figürü betimlenmiştir. Duvarın sol tarafında asılı olan, 19. yüzyıl tasvir sanatı özellikleri taşıyan bir duvar halısı, yerde seramik ibrik ve leğen ile pirinç bir su tası ve tablonun sağ tarafında, duvarda asılı peştamaller dikkati çeken unsurlardır. Mekan ön plandadır ve figürlere baskındır. Bütün bu unsurlar Türk sanatının ve günlük yaşamının belgelenmesine yöneliktir. Osman Hamdi Bey'in 1880 yılında tamamladığı tablosudur. Eser şu anda İstanbul'daki Pera Müzesi'nde sergilenmektedir. Eserde, iki genç Osmanlı kadını geleneksel Türk müzik aletleri çalarken resimlenmiştir. Tablo ilk olarak 1880 yılında düzenlenen Paris Salonu'nda sergilendi. Tabloda yer alan mekân, Bursa Yeşil Camii'deki namazgâh bölümüdür. Bu bölümün girişinde tambur ve def çalan iki genç kız durmaktadır. Tambur çalan kız ayakta durmakta, def çalan ise oturmaktadır. Ayakta duran kızın üzerinde krem rengi üzerine altın sarısı desenler olan bir entari ve aynı kumaştan bir şalvar vardır. Saçlarına ise mavi bir yemeni bağlanmıştır. Oturan kızın üzerinde ise mavi üzerine altın sarısı renginde şeritler olan bir üç etek vardır. Bu kızın saçlarında gene altın sarısı renginde bir yemeni görülür. Eserde camide bulunan halılar, kakmalı ahşap eserler, taş oymacılığı ürünü mermerler ve çini gibi Osmanlı motifleri yer alır. Osman Hamdi Bey'in 1881 tarihli, bir kadını resmettiği tablosudur. Eserde altın sarısı bir atlas kumaşının önünde genç bir kadın durmaktadır. Kadın, o dönemin Paris modasına uygun bir kıyafet giymiştir. Kıyafeti aynı zamanda Osmanlı kadınının giyim tarzıyla da uyuşmakta ve bu yönüyle oryantalist bir eğilime işaret etmektedir. Genç kadın, yüzünü yarı-saydam bir peçe ile gizlemektedir. Ayrıca kadının sol eli de siyah elbisenin içinde gizlenmiştir. Klasik Osmanlı ve Selçuklu halılarına özgü geometrik motifler, eserde belirgin bir şekilde çizilmiştir. Osman Hamdi Bey'in 1879 tarihinde çizdiği, natüralist ve oryantalist izler taşıyan tablosudur. Pencerenin önündeki sedirde bir çeşit nargile sayılabilecek bir tütünü uzun bir çubuk ile içen bir adam ile ona Türk kahvesi getiren bir kadın resmedilmiştir. Bu iki kişinin yanında, mekânın betimlemesine de ağırlık verilmiştir. Bu yönüyle oryantalist bir eserdir. Kadın sarı renkli bir bindallı elbise; adam ise kırmızı bir kaftan ve kavuk giymiştir. Adamın oturduğu sedirin yan tarafında ise tahta kabartma işlemeler yer alır. Geleneksel Türk evi ve çinilerle süslenmiş ocak tasvir edilmiştir. Zeminin bir bölümünde altıgen kaplamalar, diğer bölümünde şerit şerit uzanan üçgen kaplamalar vardır. Osman Hamdi Bey'in 1906 ve 1907 yıllarında iki farklı versiyonunu çizdiği tablosudur. Osmanlı Ressamlar Cemiyeti tarafından çıkartılan gazetenin on yedinci sayısında tablonun adı Kaplumbağalar ve Adam olarak geçer, ancak tabloya daha sonra yaygın olarak bilinen Kaplumbağa Terbiyecisi adı verilmiştir. Belinde sıkı bir kemerle bağlanmış kırmızı uzun bir giysi giyen sakallı bir adam, mavi çinilerle kaplı eşyasız ve bakımsız bir odada, izleyiciye arkası yarı dönük biçimde dikilmektedir. Başına, etrafına gelişigüzel bir yemeni sarılmış arakiye takmıştır. Adamın ayaklarının dibinde, yerdeki yaprakları yemekte olan kaplumbağalar vardır. Bursa'daki Yeşil Camii'nin üst katındaki odanın duvarlarındaki sıvalar ve çiniler yer yer dökülmüştür. Tablonun tek ışık kaynağı adamın önündeki alçak penceredir. Ellerini arkasında kavuşturmuş olan adam bir ney tutmaktadır. Sırtında bir nakkare asılıdır ve buna bağlı bir mızrap boynundan aşağıya sarkar. Bazılarına göre adamın sırtında asılı olan şey, eskiden dervişler ve dilenciler tarafından kullanılan, hindistan cevizinden ya da abanozdan yapılma dilenci çanağı olan keşkülüfukaradır. Osman Hamdi Bey'in bu tablosu, özellikle ilham kaynağına dair net bilgilerin olmadığı dönemde, geri kalmış bir toplumu çağdaşlaştırmaya çalışan bir aydının yorgun hâlini anlattığı şeklinde yorumlanmıştır. Osman Hamdi Bey'in, eşi Marie'yi (sonraki adıyla Naile Hanım) resmettiği 1906 tarihli tablosudur. Osman Hamdi Bey, bu eserini diğer tablolarının aksine oryantalist bir şekilde değil, Avrupa'da görülen akımlara uygun olarak çizmiştir. Fona herhangi bir ayrıntı ve desen yerleştirmemiş, fonu sadece fon işlevi görmesi için kullanmıştır. Fransız olan eşinin giysileri yine tamamen Fransız modasına uygundur. Elinde sarı renkli bir demet mimoza çiçeği tutmaktadır. Osman Hamdi Bey sanat yaşamı boyunca figürlü kompozisyonlar, portre ve peyzaj türünde resimler yapmıştır. Bu yapıt türlerini farklı üsluplarda boyamıştır. Yapıtlarında Osmanlı yaşantısına, Türk insanına ve Türk sanatına yer vermiştir. Resimlerindeki konuları titiz, ayrıntıcı bir işçiliğe, gözleme ve belgeye dayalı bir yaklaşımla ele almıştır. Bunları, gerçekçi bir resim diliyle ortaya koyarak Doğu yaşamını, kültürünü ve etnografyasını resimleriyle belgelemeye ve onlara sahip çıkmaya çalışmıştır. Kendinden emin, okuyan, tartışan, içinde bulunduğu çevrenin yaratıcısı figür tiplemeleriyle Türk insanını yüceltmiştir. Bu, onu Avrupalı oryantalistlerden ayıran en önemli noktadır. Osman Hamdi Bey'in 1908 tarihli tablosu. Ankara Resim Heykel Müzesi'nde yer almaktadır. Kendisini (iki kişi olarak) ve oğlunu bir arada daha eski bir devrin giysileri içinde resmettiği bir yapıttır. Osman Hamdi, kendisini bir sütun başlığı üstünde oturur şekilde resmetmiştir. Üzerinde oturduğu sütun başlığı ile müze kuruculuğuna gönderme yaptığı düşünülmüştür. El jesti, oğluna öğüt vermekte olduğu şeklinde yorumlanır. Oğlu ise kınından çektiği kılıcı incelerken resmedilmiştir ve gençliği temsil eder. Giydikleri farklı başlıklar ve birinin otururken diğerinin ayakta, birinin silahları bırakmışken diğerinin silahla gösterilmesinin kuşak farkını anlattığı şeklinde yorumlanır. Arka planda ise bir elinde kitap tutan yaşlı bir adam ile ona bez parçası uzatan bir bezirgan görülür. 1908 tarihli tabloda türbenin iç mekanı belli bir açıdan görülmektedir. Ön düzlemde iki sanduka ve onların gerisinde türbe kapısının önünde sağ eli göğsünde, sol eli yukarıya doğru kalkmış geleneksel giysiler içinde bir erkek figürü betimlenmiştir. Yapıt, Türk sanatından bir kesit sunan mekanı, zengin giysili anıtsal figürü ile Osman Hamdi Bey'in oryantalist çalışmalarından biridir. Osman Hamdi Bey'in 1881 tarihli tablosudur. Eserde genç bir kız leylak ağacından çiçekler toplamaktadır. Çiçeklere uzanmak için ayaklarını hafifçe kaldırmaktadır. Leylakların canlılığı, bahar mevsiminde bulunduğun izlenimini verir. Kız, altın sarısı renkli bir bindallı elbise giymiştir. Bahçeyi kapatan ahşap paravanda altıgen motifler yer alır. Osman Hamdi Bey'in eşi Naile Hanım'ı resmettiği bir yağlı boya tablodur. 52x41cm boyutlarında tuval üzerine yağlı boya çalışılmış bir eserdir. Naile Hanım'ın siyah bir elbise ile göründüğü bu portrede arka planda altın yaldız kullanılmıştır. Ressamın başka tablolarında görülmeyen altın yaldız kullanımı, bu eseri sanatçının diğer tablolarından ayırır. Bizans ikonlarında kutsal kişilerin resimlerinde görülen bu uygulamanın, sanatçının eşine, dolayısıyla da kadına verdiği değeri gösterdiği düşünülür. Eser, 2009 yılı sonunda İstanbul'da gerçekleşen bir müzayede sonucu Sakıp Sabancı Müzesi koleksiyonuna katıldı. Osman Hamdi Bey'in Aile Portreleri başlığı altında Naile Hanım'a ait çeşitli ebatlarda portreleri bulunmaktadır. Bunlardan Osman Hamdi'nin 100 yapıtı listesinde 43.sırada yer alan Eşi Naile Hanım (68 x 98) (Oval) tuval üzerine yağlı boya portresi de bulunmaktadır. Naile Hanım'ın Mimozalı Kadın (1906, 130 x 93 cm) portresi de oldukça meşhurdur.

Osman Hamdi Bey’in en ünlü tabloları

Ab-ı Hayat Çeşmesi