Osmanlı'nın ilim yuvası: İstanbul Darülfünun

Beyazıt Meydanı ◾ İstanbul'un fethinin akabinde, Osmanlı saray medeniyetinin temellerinin atıldığı yer Beyazıt Meydanı'dır. Burası, Roma ve Osmanlı dönemindeki kültürel ve sosyal hayatın merkez noktalarından biri kabul edilir. ◾ Osmanlı'nın ilk sarayı kültürel değere sahip olan bu semte inşa edilir. Tarihi Topkapı Sarayı'ndan daha eski olan yapı, Fatih Sultan Mehmed ve ordusu İstanbul'u fethettikten sonra yapılır. ◾ Topkapı Sarayı'nın yapılmasıyla buraya 'eski saray' anlamına gelen Saray-ı Atik, Topkapı Sarayı'na ise 'yeni saray' anlamında Saray-ı Cedid adı verilir. Turgut Cansever'in en önemli projesi: Beyazıt Meydanı Beyazıt'ın simgesi 'İstanbul Üniversitesi' ◾ Osmanlı medeniyetinde eğitimin temelleri, İstanbul Darülfünunu ile atılır. Eğitim tarihinin sembolik yapısı, Osmanlı'nın da ilk imar örneği olarak karşımıza çıkar. ◾ İstanbul Üniversitesi, Türkiye'nin uzun yıllar ilk üniversitesi ve tek üniversitesi olarak varlığını sürdürürken, Türkiye'de pek çok üniversite ve eğitim kurumunun doğmasına da sebep olur. Medeniyet tarihinin eğitim noktasında önemli bir görevi üstlenir. Osmanlı'nın bilime açılan kapısı ◾ Üniversitenin en önemli yapılarından biri olan anıtsal taç kapısı ise 1865 tarihinde Harbiye Nezareti'nin bir parçası olarak inşa edilir. Kapının sağında ve solunda yer alan saat kulelerinin mimarı, Mustafa Şem'i Pek'tir. ◾ Vav Tv'de yayınlanan 'Şehrin Ruhu' programında sunucu Süleyman Faruk Göncüoğlu şu ifadelerde bulunur: 'Dönemin Osmanlı mimarisi zevkine göre inşa edilen ve bu anıtsal kapı bugün eğitime, bilime, entelektüalizme açılan bir kapı oldu. Eski Türk filmlerinde bilimden ve üniversiteden bahsedildiğinde hep bu kapı önünde bir kare geçer hep ellerinde t cetveli ile beraber ifade edilirdi.' Mustafa Şem'i Pek kimdir? Osmanlı Dönemi'nin en ünlü saat yapım ustalarından biridir. Beyazıt Devlet Kütüphanesi tarihçesi Osmanlı'nın eğitim sistemi ◾ Osmanlı döneminde, İstanbul merkezli eğitimin ilk temelleri Ayasofya Medresesi'nde atılır. Ali Kuşçu gibi önemli bilim insanları ile beraber yeni bir boyut kazanır. ◾ 1470 yılında Fatih Külliyesi'nin hayata geçirilmesi, Sahn-ı Seman Medreselerinde eğitimin başlaması ile beraber Osmanlı dönemi eğitim sistemi daha da gelişir. Zeynep Sultan Konağı ◾ Darülfünun-u Şahane, Darülfünun-u Osmaniyye olarak da bilinen eğitim kurumunun temelleri, günümüzde İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nin olduğu yerde atılır. Fakültenin bulunduğu yerde eskiden Zeynep Sultan Konağı vardır. ◾ İstanbul'da yaşanan yangınlardan birinde bu tarihi konak yanar ve kül olur. Yerine de bugün Fen - Edebiyat Fakültesi'nin bulunduğu bina yapılır. Bir eğitim yuvasının hazin öyküsü Ser-askerlik Kulesi/ Kasr-ı Harik ◾ İstanbul Üniversite merkez kampüsünün hem de semtin simgelerinden biri 'Beyazıt Yangın Kulesi'dir.' Sunucu Süleyman Faruk Göncüoğlu şu ifadelerde bulunur: '19. yüzyıldan itibaren İstanbul'un hem siluetini hem de İstanbul'daki yangın afetlerini haber veren önemli bir yangın kulesidir.' ◾ Ser-askerlik Kulesi, Kasr-ı Harik gibi adlarla da anılan kulenin tarihi 1756'ya kadar uzanır. Ahşap olarak inşa edilen bu yapı, İstanbul'un meşhur yangınlarından nasibini alır ve yanar. Son olarak Sultan II. Mahmud döneminde Balyan Ailesi'ndeki bir mimara, kagir yani taş olarak inşa ettirilir. Balyan Ailesi kimdir? 18. ve 19. yüzyıllarda hassa mimarı olarak Osmanlı padişahları ve hanedanı tarafından yaptırılan birçok mimari esere imza atan mimar bir ailedir. Beyazıt Yangın Kulesi ◾ Yangınları gözetlemek ve müdehaleyi hızlandırmak için inşa edilen kulede yangın gündüz olmuşsa sepet ile gece olmuşsa balonlarla yerler işaret edilir. ◾ İlerleyen yıllarda hava tahminleri de bu kule aracılığı ile halka duyrulur ve ışıklandırma sistemi ile hava tahmin raporu gerçekleştirilir. ➡ Mavi ışık: Yarınki havanın güneşli olduğunu, ➡ Sarı ışık: Ertesi günkü havanın sisli olduğunu, ➡ Yeşil ışık: Havanın yağmurlu olduğunu ➡ Kırmızı ışık: Havanın karlı olduğunu gösterir. ◾ Beyazıt Kulesi uzun yıllar yangınların gözlem yeri hem de gelecek günlerdeki havanın İstanbullulara işaret edildiği bir yapı olur. Bugün İstanbul Üniversitesi merkez kampüsünün içinde yer almaktadır. Asırlık tarihin şahidi: Beyazıt Yangın Kulesi Fatih Sultan Mehmed ve eğitim ◾ Programa konuk olan arşiv uzmanı- yazar Necati Gültepe, İstanbul Üniversitesi üzerine izlenen metodu şu cümleler ile anlatır: '1453 İstanbul'un fethine müteakip Fatih Sultan Mehmed burayı bir bilim merkezi yapmayı hem düşünmüş hem de daha önceden kafasına koymuş. Çünkü Fatih Sultan Mehmed'in iki muhteşem hocası var. Molla Gürani ve Molla Hüsrev. İstanbul çok önemli bir yer bir de yani kuzeyden güneye deniz yolu, doğudan batıya karayolu ile kesişiyor. Bunun merkezinde yer alan İstanbul tarihin bütün dönemlerinde hiç öneminden ve değerinden kaybetmemiş. Böyle bir yerin 15. yüzyıl ortalarında Batı'da aktif bilim ışıkları yanmaya başlamış. Fatih bunlardan haberdar olduğu için İstanbul'u bilim merkezi yapmaya karar vermiş. Bunun için İstanbul'u fetheder etmez hemen şimdiki Ayasofya'nın kullanılmayan odalarında bir medrese açmış bir de Zeyrek Camii'nin bulunduğu yerde manastır var. Bu manastırı medrese haline getirmiş ve Zeyrek Mehmed Efendi'yi de buraya müderris olarak tayin etmiş. Ayasofya'ya ise Molla Hüsrev'i tayin etmiştir.' Fatih Sultan Mehmed ve medreseler ◾ Osmanlı döneminde eğitim oldukça önemli bir yer tutar. Fatih Sultan Mehmed, döneminde birçok ülkeden getirttiği bilim adamlarıyla eğitimi hep bir adım öne taşımayı hedefler. Getirtilen bilim adamları arasında Ali Kuşçu ve Ali Tusi de vardır. ◾ II. Mehmed Ali Kuşçu'yu Ayasofya'ya, Ali Tusi'yi ise Zeyrek Medresesi'ne tayin eder. Daha sonra 1470 yılında Fatih Külliyesi'nin yapılmasıyla iki büyük hocayı Fatih Külliyesi'ne celbedilir. Celbetmek ne demek? Arapça kökenli celb kökünden türeyen bu kelime, ikinci anlamına uygun olarak 'çağırtmak, davet etmek getirtmek' anlamlarına gelmektedir. Fatih Medresesi ◾ Fatih Medresesi; 1 cami, 8 medrese, hazırlık medresesi, kütüphane, darüşşifa, tabhane, hamam ve aşhaneden meydana gelir. ◾ Sahn-ı Seman olarak da bilinen bu ilim yuvasında okutulan dersler; ilahiyat, hukuk, edebiyat, matematik, astronomi ve bir de yanında tıp dersleri vardır. ◾ Necati Gültepe, Fatih Medreseleri ile alakalı olarak,'Bugünkü tıp fakültelerin temeli de işte tam olarak Fatih Medreselerinde atılır.Süleymaniye Medreselerindeki sistem Fatih Medreselerindeki sistemle neredeyse aynıdır. Bu medreselerde eğitimini tamamlayanlar kazaskerlik defterlerine kayıtları yapılır ve ihtiyaç olan yerlere tayinleri yapılır.' sözlerini zikreder. İstanbul'un ilk yükseköğretim kurumu: Sahn-ı Seman Medreseleri Meymenet Kurulu ◾ Necati Gültepe, bu medreselerden mezun olan öğrencilerin bir mülakat ile devlet kurumlarına alındıklarını şu cümleleri ile anlatır: 'Bu medreselerde eğitimini bitirenlere ve görev almak isteyenlere mülakat yapılıyor. Bu seçim şöyle yapılıyor. Müracaat eden şahıs, mülki konulara bir heyet tarafından kabul ediliyor. Ve çok detaylı bir mülakattan geçiriliyor. Bu kurula 'Meymenet Kurulu' deniyor. Bu imtihandan geçemeyenler ebediyen devlet memuru olamıyor. Geçenler ise meymenetli kabul ediliyor. Meymenet kelimesinin kullanımı da aslında buradan gelmektedir. Bu kurul 18. yüzyıla kadar varlığını korur.' Darülfünun 'un kuruluşu 'Fen Evi' ◾ 18. yüzyıla gelindiği zaman yeni eğitim kurumu arayışları ortaya çıkar. Özellikle savaş yıllarında tıbbi müdahale yapacak hekimlerin eksikliği hissedilir. Öncelik olarak bir Tıp Fakültesi açılır. Bundan sonra da yine ihtiyaçlara yönelik olarak diğer fakülteler de kurulur. ◾ 1863 yılında 'Fen Evi' olarak kurulan bu binalar, İstanbul'daki yangınlar sonucunda harabeye döner. Olay sonrası, Çemberlitaş'ta bugünkü Basın Müzesi binası yapılır ve buraya 'Darülfünun-i Osmani' adı verilir. Felsefe, edebiyat, matematik ve hukuk gibi dersler okutulur. 1873'te eğitime, öğrenci bulunamadığı için son verilmek zorunda kalınır. Bir eğitim yuvasının tarihi: Darülfünun ◾ Kısa bir süre sonra bugünkü Galatasaray Lisesi'nin olduğu yere Darülfünun-u Sultani kurulur. Bütün branşlarda eğitim verilir ancak bu üniversitenin de ömrü çok uzun olmaz. ◾ Darülfünun-ı Şahane yaşanan pek çok başarısız denemeye rağmen Sultan II. Abdülhamid tarafından 31 Ağustos 1900 tarihinde, cülusunun 25. yıl dönümünde açılır. Necati Gültepe: 'Zeynep Hanım Konağı'nda ve Merkez binanın olduğu yerde 1933'e kadar devam eder. 1933'te İstanbul Üniversitesi adı altında, Darülfünun adı değiştiriliyor ve İstanbul Üniversitesi olarak yapılanıyor.' cümleleri ile meseleye açıklık getirir. İnâs Darülfünunu ◾ 1918 tarihinde İstanbul'un işgal edilmesine direnen tek kurum İstanbul Darülfünunu'dur. Kayıtlara, gazi üniversite olarak geçer. 1914 yılında Darülfünun'un içinde 'İnâs Darülfünunu' adında kızların eğitim aldığı bir üniversite kurulur. 1917'ye kadar 18 kız öğrenci buradan mezun olur. Bu talebelerden biri de şair Şükufe Nihal'dir. Osmanlı'da eğitim terimleri Bilime öncülük eden üniversite ◾ Cumhuriyet döneminden önce de Darülfünunun'da çalışan önemli öğretim üyeleri vardır. Bunlar; Ziya Gökalp, Fuat Köprülü, Yahya Kemal, Ahmet Hamdi Tanpınar gibi isimlerdir. 1933'ten sonra da İstanbul Üniversitesi adı altında bu isimlerin öğretim üyelikleri devam eder. ◾ Darülfünun olarak başlayan bu uzun soluklu yolculuk Cumhuriyet döneminde İstanbul Üniversitesi olarak devam eder ki bu eğitim kurumu tüm bilim merkezlerinin öncüsü olur.