Osmanlı'nın ilk tiyatro mektebi: Darülbedayi

Dârülbedâyi'in, ilk okuma kurulu üyeleri. Oturanlar (soldan sağa): Emin Bülent, Mehmed Rauf, Abdullah Cevdet, Ahmed Hâşim, Tahsin Nâhid, Andre Antoine, Abdülhak Hâmid, Rıza Tevfik, Yahya Kemal, Yakup Kadri; ayaktakiler: Âsım Bey ve mütercim Bedî Bey Dârülbedâyi'in açılış programı Osmanlı Maârifi'nin teşkilatlanma sürecinde açılan okullar içerisinde bulunan mûsikî mektepleri mûsikî tarihimiz açısından önemli bir yere sahip. Başta İstanbul olmak üzere ülkenin çeşitli yerlerinde pek çok mûsikî okulu kuruldu. Başlangıçta bazı dernek ve cemiyetlerin bünyesinde bulunan küçük çaptaki topluluklar zamanla yerlerini profesyonel mûsikî eğitimi veren mekteplere bıraktı. İşte bu noktada Osmanlı'da kurulan konservatuvar niteliğindeki ilk musiki okulundan yani 'Dârü'l-bedâyi Tiyatro ve Mûsikî Mektebi'nden bahsetmek mümkün. Osmanlı'da kurulan konservatuvar niteliğindeki ilk mûsikî okulu Darülbedayi. İstanbul Belediye Başkanı Cemil Paşa'nın (Topuzlu) desteği ile açılan okul, resmi olarak 1914 yılında kurulur. Okul kurulurken deneyim ve görüşlerinden faydalanmak için Paris'ten ünlü tiyatro eleştirmeni Andre Antoine davet edilir. Bir tiyatro okulu olarak açılması düşünülen konservatuvara sonradan Batı ve Türk Mûsikîsi eğitimi veren bölümler açılır. Okulun ismi ilk başta 'konservatuvar' olarak düşünülmüş ise de Namık Kemal'in oğlu Ali Ekrem'in (Bolayır) önerisiyle 'Dârü'l-bedâyi Osmani' adını alır. Darülbedâyi, Şehzadebaşı'nda bulunan vilayete ait Letafet apartmanında eğitime başlar. Mûsikî hocaları arasında Ali Rıfat Bey (Çağatay), Zekâizade Ahmet Efendi (Irsoy), Leon Hancıyan, Abdülkadir Töre, Zeki Üngör, Zati Arca ve Tanbûrî Cemîl Bey bulunuyordu. Okulun ilk 'müzikli temsili' 12 Ocak 1916'da verildi. Oyun öncesi rast makamında eserler çalınmış oyunun sonunda verilen konserin giriş taksimini ise Tanbûrî Cemîl Bey yapmıştır. Birinci Dünya Savaşı'nın olumsuz atmosferinde Batı mûsikîsi şubesi kapanır. Batı mûsikîsi şubesinin kapanmasından sonra iki yıl kadar Türk mûsikîsi eğitim ve icraları devam eder ancak maddi sıkıntılar yüzünden 1916 yılında bu bölümün de kapısına kilit vurulur. Kapatılmadan önce Türk mûsikîsi eserlerinin notaya alınmasına karar verilir. Ancak bu hizmet daha sonra kurulacak olan Darülelhan'da gerçekleşebilir. Şehzadebaşı'nda kiralanan Letafet Apartmanı'nda 'Tatbikat Sahnesi' adı altında yapılan çalışmalar daha sonra, 1970 yılında teknik nedenlerden ötürü Tepebaşı Tiyatrosu'nda devam etti. Tepebaşı Tiyatrosu uzun yıllar yönetim merkezi olarak da hizmet verdi. Birçok oyun yazarının ilk çalışması, ilk kez Şehir Tiyatroları'nda sahnelendi. Türk tiyatrosuna yeni oyun yazarları kazandırıldı. Şehir Tiyatroları Türk tiyatrosuna çok yönlü katkının yanı sıra, Türk sineması başta olmak üzere, sanatın farklı alanlarında önemli çalışmalar yapan isimlere de ev sahipliği yaptı. 1931 yılında resmen İstanbul Belediyesi'ne bağlanan kurum, 1934 yılından sonra İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatroları adını aldı. Yine aynı dönem Şehir Tiyatroları'nın çocuk oyunlarının düzenli ve sürekli sahnelenmeye başladığı yıllar oldu. Darülbedayi, ardından Şehir Tiyatroları, ülkemizdeki tiyatro dergisi geleneğini başlatmıştır. 1918-1920 yılları arasında Temaşa adlı tiyatro dergisini 25 sayı yayınlayan Şehir Tiyatroları, dünyanın en uzun süreli tiyatro dergilerinden olan ve 1930'dan bugüne Darülbedayi, Türk Tiyatrosu ve Şehir Tiyatrosu adlarını alan derginin yayımını bugün de sürdürmektedir. Son yıllarda Türk tiyatrosundaki değişim ve seyirci yönelişini göz önüne alan Şehir Tiyatroları, yerli ve yabancı yazarlardan oluşan geniş bir repertuarla İstanbul seyircisine ve turneler yoluyla da diğer kentlerdeki tiyatroseverlere perdelerini açmakta. Ayrıca, yabancı yönetmenleri ve tiyatro adamlarını davet ederek, sahneye koydukları oyunları Türk seyircisine ulaştırmaktadır. Bugün on sahnesi olan Şehir Tiyatroları, her gün 3000 civarında İstanbul seyircisine perdelerini açıyor. Bu sahneler: Harbiye Muhsin Ertuğrul Sahnesi, Kadıköy Haldun Taner Sahnesi, Fatih Reşat Nuri Sahnesi, Gaziosmanpaşa Sahnesi, Gaziosmanpaşa Ferih Egemen Çocuk Sahnesi, Üsküdar Musahipzade Celal Sahnesi, Üsküdar Kerem Yılmazer Sahnesi, Kağıthane Sadabad Sahnesi, Kağıthane Küçük Kemal Çocuk Sahnesi, Ümraniye Sahnesi'dir. Mûsikî şubelerinin kapanmasının ardından tiyatro faaliyetlerine devam edildi. Çeşitli sıkıntılar yüzünden dönem dönem kapanma noktasına gelen kurum 1931 yılında İstanbul Belediyesine bağlı olarak İstanbul Şehir Tiyatrosu adını aldı (Muhsin Ertuğrul İstanbul Şehir Tiyatrosu). Darülbedayi eğitim kadrosuna baktığımızda ise dönemin en önemli mûsikî adamlarını görmek mümkündü. Türk Mûsikîsi nazariyatında Abdülkadir Töre, Batı mûsikîsinde Zati Arca, Zeki Üngör, Türk mûsikîsi icrasında Tanburi Cemil Bey, Leon Hancıyan ve Ali Rıfat Bey alanlarındaki en yetkin isimler arasındaydı. Dârü'l-elhan Mûsikî Mektebi Nağmeler evi anlamına gelen Darülelhan ise Osmanlı'da kurulan ilk sistemli konservatuvardı. Darülbedayi'deki mûsikî şubelerinin kapatılmasının ardından kurulmasına karar verilen okulun ilk amaçlarından biri Klasik Türk Mûsikîsi repertuarını notaya almak ve gerekli tashihatları yapmaktı. Bu görev Darülbedayi'de düşünülmüş ancak yerine getirilememişti. Bir nevi konservatuvar eğitim modelinin benimsendiği bu okulda dönemin Batı konservatuvarlarından ayrı olarak üç mûsikî türünde müfredat uygulandığı görülüyordu. Halk mûsikîsi icra anlamında uygulanmasa da nazari olarak işlenmekteydi. Ayrıca ilk türkü derleme çalışmaları yine bu okulun çatısı altında başladı. Tarihteki ilk konservatuvar on sekizinci asırda Napoli'de kimsesiz çocukların sanatla ilgilenmeleri amacıyla kurulmuştu. Bu nedenle ne Darülbedayi ne de Darülelhan'a konservatuvar adı verilmedi. Bu isim daha çok Cumhuriyet'ten sonra benimsenerek mûsikî okullarında kullanılmaya başlandı. Derlenen kaynaklar: TDV İslamansiklopedisi,