Osmanlının ilk ve tek astronomi okulu: Mekteb-i Fenn-i Nücum

OSMANLI ASTRONOMİ FAALİYETLERİ 🔹 Osmanlı İmparatorluğu, hüküm sürdüğü 1299 ve 1924 yılları arasında birbirinden kıymetli hocalarla pek çok ilmi çalışmaya imza atar. Astronomi de bu sahalardan biridir. 🔹 Bilhassa İslam fenni tarihinde, gök biliminin yeri oldukça müstesnadır. Şam ve Bağdat gibi irfan merkezlerinde rasathaneler kurulmuş, bu yerlerde çok sayıda astronom yetişmiş ve astronomiye kaynak mahiyetinde eserler kaleme alınmıştır. ↪ Meraga ve Semerkand şehirlerinde kurulan rasathaneler ile İslam dünyası gök bilimi alanında zirveyi yaşamıştır. Astronomi çalışmaları ile tanınan Müslüman alim: Merraküşi OSMANLININ İLK VE TEK ASTRONOMİ OKULU 🔹 19. yüzyıl Osmanlısında, Tanzimat Fermanı'ndan yaklaşık bir sene sonra kurulan Mekteb-i Fenni Nücum, imparatorluğun ilk ve tek astronomi okulu olduğundan oldukça ehemmiyet teşkil etmektedir. 🔹 Astronomi okulu arşivlerde; Mekteb-i Fenn-i Nücum, Mekteb-i Müneccimin, Müneccimhane ve Tencimhane gibi isimlerle de anılmaktadır. Tanzimat Fermanı ne zaman ilan edildi? Ferman, Türk tarihinde Batılılaşmanın ilk somut adımı olarak kabul edilir. 3 Kasım 1839'da Sultan Abdülmecid döneminde, Gülhane Parkı'nda Hariciye Nazırı Koca Mustafa Reşid Paşa tarafından okunmuştur. MEKTEB-İ FENNİ NÜCUM 🔹 Tanzimat Fermanı'ndan sonra açılan Müneccimhane'nin beraberinde Tıbbiye gibi Avrupa tarzı okullar da ortaya çıkar. Bu mektebin tesisinde, batılı Fransa Astronomi Cemiyeti'nin etkileri vardır. 🔹 'Astronomi ve fen ile ilgili okul' manasına gelen Mekteb-i Fenni Nücum'un kurucusu ve ilk müdürü, Hüseyin Hüsnü Efendi'dir. Okul arşiv kayıtlarından anlaşıldığı üzere buraya, klasik medrese mezunu ve astronomiye ilgi duyan kimseler alınmaktadır. Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane ne zaman açıldı? Osmanlı padişahlarından II. Mahmud 14 Mart 1827 senesinde, Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane'yi açar. Bugünkü İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi ve İstanbul Tıp Fakültesinin Osmanlının son dönemlerindeki ismidir. Astronomi tarihinin en popüler aleti: Usturlap MEKTEBİN KURUCUSU HÜSEYİN HÜSNÜ EFENDİ 🔸 Müneccimbaşı Hüseyin Hüsnü Efendi, yine kendisi gibi Müneccimbaşı olan Abdullah Efendi'nin biraderidir. Tahsilini İstanbul'da tamamlayan Hüsnü Efendi, ilim alanında eğitim almak üzere Arabistan topraklarına gider. 🔸 Doğduğu beldeye geri dönen Hüseyin Efendi, II. Mahmud döneminde Selanik kadısı ve müneccimbaşı olur. Yaklaşık on sene müneccimbaşı olarak mektepte görev yapan isim, 1840 yılında hayata gözlerini yumar. Vefatından sonra vazifeyi, Sadullah Efendi devralır. ASTRONOMİ İLGİLİ ÇALIŞMALARI 🔸 Hüseyin Hüsnü Efendi, klasik astronomi eserlerine vakıftır ve Avrupa'da gök bilimi sahasında yapılan çalışmaları yakından takip etmektedir. 🔸 Mekteb-i Fenni Nücum'u açmasında müneccim-i Sani Sadullah Efendi'nin yardımları çoktur. Aynı zamanda Müneccimbaşı Hüseyin Hüsnü Efendi'nin Fransızcaya hakim olması, okuldaki faaliyetleri yürütmesi anlamında katkılar sağlamıştır. 🔸 Cedâvil-i Mikatiyye li'Arz-i Kâbe yani Mekke, Takvim-i Sâl, Velâdet-i Hümâyûna Dâir Bir Risâle-i Nücûmiye, Zâiçe-i Sâl, Küçük İlmi Hey'et, Tercüme-i Zîc-i Lalande; Hüseyin Efendi'nin astronomi sahasında verdiği eserleridir. Yeni Cami Muvakkithanesi MEKTEPTE VERİLEN EĞİTİM 🔹 Osmanlı döneminde fenni ilimleri insanlara aktarmak için kurulan Mekteb-i Fenni Nücum'un, kaç yıl eğitim verdiği bilinmemekle birlikte bu süreç kişiden kişiye göre değişmektedir. 🔹 Okulun kuruluş gayesi evvela talebelerine takvim yapmayı öğretmektedir. Bunun yanı sıra Ramazan ayında imsakiye hazırlamak ve astronomi ilimlerini aktarmak diğer öğretilerdendir. 🔹 Dönemin önde gelen münnecimbaşlarından Sadullah Sadi Efendi, gök biliminde müstesna yere sahip mektep için '...zabt-ı sinîn-i şuhûr ve ahbâr-ı evkât-ı salât için tahsîl olunmakta olan fenni nücûmun mebdei ve esası olan rakam-ı takvimi istihracı…' ifadelerinde bulunur. NAMAZ VAKİTLERİNİ BELİRLEYEN İLİM: İLM-İ MÎKAT 🔹 Okulda talebelere verilen astronomi derslerinin yanı sıra 'namaz vakitlerin belirleyen ilim' manasına gelen ilm-i mîkat da öğretilmektedir. 🔹 Böylece öğrenciler hem devlet işlerinde kullanılacak takvimleri yapıyor hem de cami ve şehirlerin muvakkit ihtiyacını karşılıyor. Mektepte beş gün eğitim verilirken salı ve cumalar izin günü olarak belirlenmiştir. Muvakkit ne demek? Gökteki cisimlere bakarak namaz vakitlerini belirleyen kişilere verilen isimdir. Muvakkithane ise bu zamanları tespit ettikleri mekanlardır. İnsanlığın uzaya ilk adımı MEKTEBİN BİNASI 🔹 Arşiv kayıtlarında Mekteb-i Fenni Nücum'a tahsis edilen özel bir bina bulunmaz, dersler okul müdürünün ve hocaların evinde işlendiği bilinmektedir. Fakat bu durumdan hocalar da talebeler de memnun değildir. 🔹 Durum II. Mahmud'un kulağına gider ve sultan, Mekteb-i Fenn-i Nücûm talebelerinin derslik ihtiyacının giderilmesi için Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye binasından bir odanın tahsis edilmesi için bir hekimbaşı ile görüşülmesini belirtmiştir. II. Mahmud kimdir? II. Mahmud,Osmanlı Devleti'nin 30. padişahıdır. Aynı zamanda 109. İslam halifesidir ve tahtta tam 31 sene kalmıştır. MEKTEBİN TALEBE SAYISI 🔹 Osmanlının ilk ve tek astronomi okulu olan Mekteb-i Fenn-i Nücum kurulduğunda çok az sayı da öğrenci rağbet gösterir. Bilhassa ilk senede 'Ahmed Eşref Efendi, Ahmed Muhsin Efendi, Hasan Efendi ve Mehmed Efendi' isimli toplam dört talebesi vardır. Sene 1842 olduğunda mektebin talebe sayısı altıya kadar çıkar. 🔹 Aynı zamanda her ay başı düzenli olarak okulda bulunan müneccimbaşıya ve öğrenim gören talebelere maaş verilmektedir. Geçmişten günümüze uzay çalışmaları ÖMRÜ KISA SÜRDÜ 🔹 Mektep yaklaşık yedi sene sonra kapanmak durumunda kalır. Buraya çok fazla rağbetin olmaması, özel binanın tahsis edilmemesi ve Müneccimbaşı Sadullah Efendinin istekleri; mektebin kapanmasında büyük rol oynamıştır. 🔹 Mekteb-i Fenn-i Nücûm'un ömrü çok kısa olsa da Osmanlı bilim ve eğitim tarihinde önemli bir yeri teşkil etmektedir. İlerleyen yıllarda okul ile ortaya çıkacak belgeler, devletin astronomi alanında geldiği noktayı çok daha iyi gösterecektir.