Osmanlı'nın İstanbul'unu tuvale yansıtan ressamlar

Flaman ressam, 9 Ocak 1671'de Valenciennes'te doğmuş, 1699'da İstanbul'a Fransız elçisi Charles de Ferriol'un maiyetinde gelmişti. Vanmour, 1699'da geldiği İstanbul'da ölümüne kadar yaşamayı tercih etti. 1737'de ölen ressam için bu, hayatının neredeyse 40 yıllık bir dönemine tekabül eder. Üstelik maiyetinde geldiği Ferriol, 1711'de Fransa'ya döndü. Ressamın İstanbul'daki yaşamı boyunca hem İstanbul'da yaşayan Avrupalılarla hem de yerli halkla iyi ilişkiler içinde olduğu biliniyor. Vanmour, Lale Devri'nin en önemli tanıklarından birisiydi. İstanbul'a geldiği 1699 senesi Osmanlı Devleti'nin Batı'ya açılış sürecinde bir dönüm noktasıdır. Ressam İstanbul'a geldiği tarihte Fransa, Hollanda, İngiltere, Venedik ve Avusturya elçilikleri artık kurulmuş durumdadır. Vanmour'un tanıklığını biricik kılan, yaptığı resimlerle tarihe Lale Devri'nin en önemli görsel belgelerini kazandırmış olmasıydı. Vanmour, çok sayıda elçi kabul törenleri, İstanbul görünümleri, portreler, Patrona Halil isyanı gibi siyasi ve toplumsal olaylar ve gündelik yaşam sahneleri resmetmişti. Vanmour, resimlerini gerçekçi bir üslupla ele almış ve ayrıntıcı çalışmıştı; dolayısıyla resimlerin belgesel niteliği çok yüksek. Batı'dan gelmiş bir sanatçı olarak Osmanlı'daki çeşitli tarikatlar, özellikle de Mevlevi dervişleri ve semazenler Vanmour'un ilgisini çekti. İstanbul'da çok uzun bir süre kalmış olması ve resimlerindeki gerçekçilik, Vanmour'un bu mekânları çok büyük ihtimalle ziyaret etmiş olduğunu düşündürür. Buna en iyi örneklerden biri, bugün hâlâ İstanbul'da varlığını sürdüren Galata Mevlevihanesi'nde geçen 'Dönen Dervişler' (1720–1737) resmidir. Galata Mevlevihanesi'nde semazenleri konu edinen resimde kubbeli dairesel yapı ve dönen semazenler sanatçı tarafından aslına uygun olarak resmedilmiştir. Fransız akademik, oryantalist Ressam Antoine de Favray 1706'da Bagnolet'de doğdu. İlk sanat eğitimini Roma'da Fransız Akademisi'nde almıştır. Uzun bir süre Malta'da yaşayan ve burada şövalye portreleri, Maltalı kadınlar ve kilise resimleriyle ün kazanan sanatçıya şövalyelik unvanı verildi. 1762 yılında İstanbul'a gelmiş, önce Fransız ve daha sonra Rus elçiliği himayesinde yabancı elçilerin portreleri, günlük yaşam konulu resimler, törensel sahneler ve panoramik İstanbul manzaraları yapmıştı. Dokuz yıl kaldığı İstanbul'dan ayrıldıktan sonra Malta'ya dönen sanatçının özellikle panoramik İstanbul görünümleri, sanatsal değerlerinin yanı sıra belge değeri taşır. Pera'dan bakılarak yapılmış olan bu İstanbul görünümü, kentin topografyası ve mimari anıtlarıyla son derece gerçekçidir. 29 Temmuz 1817 Feodosya'da, (Kırım'da bir liman şehri) Ayvazyan soyadını taşıyan yoksul bir Ermeni ailesinde dünyaya geldi. Simferopol Lisesi'nde eğitimini sürdürürken 16 yaşında Çar I. Nikolay'ın talimatıyla St. Petersburg Akademisi'ne geçirildi. Akadamiden mezun olduktan sonra devlet desteğiyle Avrupa'ya gönderildi. 1844 yılında Rusya'ya döndüğünde, Rus Donanması'nın ressamlığı görevine atandı. Bu dolayısıyla yaşamı boyunca yarattığı tablolarında deniz ve gemilerin ağırlığı görüldü. 1845 yılında ilk defa geldiği İstanbul'da, aynı zamanda kendisi de bir ressam olan Sultan Abdülmecit tarafından Beylerbeyi Sarayı'nda kabul edildi. 1845-1890 yılları arasında İstanbul'da toplamda dört defa geldi. 1874'te yaptığı ziyarette Mimarbaşı Sarkis Balyan'ın Kuruçeşme Adası'nda (Galatasaray Adası) misafir olarak kaldı. Sultan Abdülaziz'in Dolmabahçe Sarayı için sipariş ettiği tabloları burada hazırladı. 1890 yılında, son ziyaretinde Sultan II. Abdülhamid'e iki tablo hediye etti. İtalyan oryantalist ressam Amadeo Preziosi 1916'da Malta'da doğdu. İstanbul'u ve Osmanlı yaşamını büyük bir tutkuyla çalışan ve aristokrat bir aileye mensup olan sanatçı, ilk resim derslerini Malta'da almıştır. Daha sonra eğitimine Paris'te devam etmiştir. 1840'ların başında geldiği İstanbul'dan bir daha ayrılmayan Preziosi, ilk olarak Pera'da ve daha sonra Yeşilköy'de çalıştığı atölyesinde büyük bir üne kavuşmuş ve çok sayıda resim siparişi almıştır. Osmanlı yaşamını ve İstanbul'u sayısız portre, çeşitli din, millet ve meslekten insan tipleri, mahalle, kahve, sokak, çarşı, mezarlık ve Boğaziçi görünümleri, günlük yaşam gibi konuları çok çeşitli yönleriyle yansıttığı resimlerinde gerçekçi ve romantik bir anlayış belirgindir. İstanbul'da yaşadığı yıllar boyunca birkaç kez Osmanlı toprakları, Yakın Doğu gezilerine çıkmış, Yunanistan ve Mısır'a gitmiş ve gittiği yerlerden sayısız desen ve suluboya ile dönmüştü. Yaşamının son yıllarında Sultan II. Abdülhamid'in saray ressamı olan sanatçı, Yeşilköy'de bir av kazasında hayatını kaybetti. Alman asıllı mimar Antoine-Ignace Melling (1763-1831) sanatçı bir aileden gelir. Kendisi aynı zamanda peyzaj mimarı, dekoratör ve ressamdır. Daha 19 yaşında her yönden yetkin bir sanatçı kimliğine kavuşur. Batılılaşma dönemi Osmanlı mimarisi içinde önemli bir yere sahip olan Melling, Rus elçisi Bulgakov'un himayesinde 1784 yılında İstanbul'a gelir. Başlarda Rus elçiliği hizmet ve himayesinde olmak üzere 18 yıl süreyle İstanbul'da kalır. Diğer elçiler ve Avrupalı diplomat ve sanatçılarla kurduğu ilişkilerle kısa sürede çevresini genişletir. III. Selim'in kız kardeşi kanalıyla Osmanlı sarayına girer. Danimarka Maslahatgüzarı'nın aracılığıyla Hatice Sultan'ın Ortaköy'deki sarayının bazı inşaat faaliyetleri ile birlikte bahçe düzenlemesi ve dekorasyonunu üstlenir. Melling'in burada yaptığı düzenlemelerle birlikte, dorik sütunlar, iyon başlıklı pilastrlar, üçgen alınlıklar ve girland dizileri gibi Batılı öğeler saray mimarinse girer. Melling'in Hatice Sultan Sarayı'ndaki çalışmalarından etkilenen III. Selim onu saray mimarlığına getirir. Osmanlı mimarisindeki biline ilk yabancı saray mimarı olan Melling, sultanın Beşiktaş'taki yazlık Sarayı'nın yeniden düzenlenerek genişletilmesi için görevlendirilir. Melling'in tasarladığı Valide Sultan Dairesi iyonik başlıklı sütunları ile dikkati çeker. Melling, Fransız mühendis ve haritacı F. Kauffer'le birlikte, III. Selim'in yaptırmayı düşündüğü yeni sarayın projesini hazırlar. Plan şeması, bahçe düzeni ve dekorasyon açısından tamamen Fransız örneklerine göre tasarlanan sarayın yapımı çeşitli nedenlerle gerçekleşmez. Bunun dışında Emirgan'daki Şerifler Yalısı ve Kandilli'deki Prens Cemaleddin'in 'Mavi Sarayı'nın da Melling'e ait olduğu söylenir. Fransız asıllı barbizon ekolü ve oryantalist ressam Felix Ziem 1821'de Beaune'de doğdu. Dijon'daki Ecole des Beaux Arts'da mimarlık eğitimi aldı. 1838 yılında Okulun mimarlık yarışmasında birinci oldu ve bir süre mimar olarak çalıştı. 1847'de ilk kez İstanbul'a geldi. İlk önemli Doğu gezisine 1856 yılında çıkan Ziem, bu seyahati sırasında İstanbul'da bir buçuk ay kalarak kenti yansıtan pek çok desen yaptı ve ilk büyük boyutlu İstanbul resimleri 1857 yılında Paris Salonu'nda sergilendi. Oryantalist bir tutumla, canlı ve parlak renklerle betimlediği İstanbul manzaraları, çoğunlukla bir günlük yaşam sahnesine eşlik eder. Resimlerinde ağırlıkla, anıtsal camilerin hakim olduğu İstanbul silueti önünde, limanda yelkenliler ve bir kayık içinde kürek çeken kayıkçılar konularını betimlenmiştir. Joseph Warnia Zarzecki, Sanayi-i Nefise Mektebi'nin karakalem hocasıdır. 1883'te İstanbul'a gelmiştir. İtalyan sanatçı 1880'lerde İstanbul'a geldi. 1883'ten 1913'e kadar Sanayi-i Nefise Mektebi'nde hocalık yaptı. Halife Abdülmecid Efendi'ye özel resim dersi verdi. Tek tek figürler çizdiği gibi manzarada çizmiştir. II. Abdülhamit'in oğullarına resim dersi verdi. Padişah tarafından 'Şehzadelerin Öğretmeni' unvanı verildi. Çağdaşı Avrupalı sanatçılar gibi dönemin seyahat tutkusu ve Doğu merakıyla 1874 yılında gittiği Suriye'de Beyrut'a yerleşen ve uzun yıllar burada kalan sanatçı daha sonra Mısır ve Trablus'u gezdi. 1883 yılında İstanbul'a geldi ve bu kenti gördükten sonra İstanbul hayranı oldu ve yaşamının sonuna kadar burada kaldı. İstanbul'da oryantalist bir üslupla yaptığı Haliç, Adalar ve Boğaziçi gibi kentin çeşitli yerlerinden resmettiği manzaralar ve pitoresk görünümlü günlük yaşam sahneleriyle ün kazanan sanatçı, İstanbul Salon sergilerine de katılmıştır. İngiliz Mimar ve Ressam Thomas Allom Kraliyet Akademisi'ni bitirdikten sonra bir süre mimar Francis Goodwin'in yanında çalıştı. Fransa'da Kral Louis-Philippe'in (1773-1850) Dreux Şatosu için resimler yaptı. Mimar olarak da Highburg Kilisesi (1850), Kingston Askeri Hastanesi (1852), Notting Hill'deki Saint-Peter Kilisesi'ni (1856) inşa etti. 1827-1871 arasında Royal Academy'de projelerini sergileyen Allom, Britanya Mimarlar Enstitüsü'nün (Royal Institute of British Architects, RIBA) kurucularındandır. Thomas Allom, Avrupa'nın çeşitli ülkelerini resimledi. 1834-1836 arasında mimarlık bilgi ve görgüsünü artırmak amacıyla uzun bir yolculuğa çıktı. Bu yolculuk kapsamında, II. Mahmud döneminde İstanbul'dan başlayıp Anadolu, Suriye ve Filistin'i gezdiği, buralarda resimler yaptığı bilinmektedir. İstanbul'da İngiliz Elçisi Lord Strangford'un 1820'den itibaren özel papazı olan Robert Walsh, Osmanlı topraklarında gördüklerine dair 1836'da yayımlanan bir eserinden başka A Journey from Constantinople başlıklı bir kitap daha hazırladı ve bu metin İstanbul ile Batı Anadolu'daki başlıca antik merkezlere dair büyük kitapta kullanıldı. İtalyan Ressam Luigi Acquarone 1800'de Genoa'da (Cenova) doğdu. Eserlerini Cenova, Roma ve Torino'da sergilemiştir. Ağırlıklı olarak manzara, portre ve dini konular üzerinde çalıştı. II. Abdülhamit döneminde İstanbul'da sarayda ressam olarak çalıştığı ve İstanbul'da öldüğü bilinmektedir. Özgeçmişi hakkında yeterli bilgi yoktur. Ancak bilgiler arasında, İtalyan ressama II. Abdülhamid'in Ressam-ı Hazret-i Şehriyari unvanı verdiği yer alıyor. Sanatçı 1854 yılında Viyana'da doğdu. Resme olan ilgisi klasik İtalyan ressamların eserlerinden etkilenmesiyle başladı. Ernst'in Fransa'daki stüdyolarında yer alan en tanınmış oryantalist konuları arasında, geleneksel mesleklerinin renkli tasvirleri ve Osmanlı geleneklerinden; kadınların günlük ev hayatı ve harem sahneleri, cami iç mekânları yer alır. Her ne kadar oryantalist ressamların tamamı bu sahnelere dikkati çekmiş görünse de, bu tarza halkın dikkatini ilk çeken Ernst ve arkadaşı Ludwig Deutsch oldu. 1900'de Rudolph Ernst, Paris'ten Fontenay-aux-Roses'e taşındı ve 1932'de ölümüne kadar sessiz ve sakin bir hayat yaşadı. İtalyan oryantalist ressam Fausto Zonaro 1854'te Padova'da doğdu. Gençliğinde babasının yanında duvar ve bina yapımı işlerinde çalıştı. 1880 yılında Paris'e giden sanatçı 1889 yılına kadar Paris'te kendi atölyesinde çalışmış, bu süre içinde Fransız izlenimcilerinden etkilenmiştir. Venedik, Napoli ve Padova'ya yaptığı gezilerden sonra 1891 yılında eşinin isteğiyle İstanbul'a gelmiş ve kısa sürede Saray çevresinde adını duyurmuştur. Resimlerinde İstanbul'un çeşitli köşeleri, düğün, bayram, dinî ve resmi tören gibi sosyal olaylar, savaş ve çeşitli mesleklerden insanları konu aldı. Oryantalist bir tutumla ve izlenimci bir üslupta yaptığı İstanbul resimleri pek çok kez sergilenmiş, İstanbul'da düzenlenen Birinci ve İkinci İstanbul Salonu sergilerine ve 1907 yılında II. Abdülhamid'in tahta çıkışının otuz birinci yıldönümü nedeniyle düzenlenen sergiye katılmıştır. Sultan II. Abdülhamid tarafından 1896 yılında Ressam-ı Hazret-i Şehriyarı olan, yani saray ressamlığına getirilen sanatçı, İstanbul'da kaldığı süre içerisinde binden fazla resim yaptı. Osmanlı-İtalyan ilişkilerinin bozulması nedeniyle 1911 yılında İstanbul'dan ayrıldı. Sanatçı, İstanbul'dan ayrıldıktan sonra İtalya'nın Sanremo kentine yerleşmiş ve İstanbul'u betimleyen resimler yapmayı sürdürdü. İstanbul sokak manzarası, peyzaj, harem gibi konuları tasvir etmiştir. 1860'lı yıllarda Sultan Abdülaziz'in istediği resimleri yapmak üzere İstanbul'a geldi. Bu tablo, 2013'te Londra'da müzayedede 482 bin 500 sterline satılmıştır. 19. yüzyılın ikinci yarısında Fransa sanat çevrelerinde İstanbul ressamı olarak ün yapan Germain Fabius Brest (Marsilya 1823-Marsilya 1900), İstanbul pitoreskinin başlıca yaratıcılarındandır. Fransa'nın çeşitli devlet müzelerinde eserleri bulunan sanatçının Topkapı Sarayı Müzesi'nde ve pek çok özel koleksiyonda tabloları yer alır. Brest özellikle 1980 sonrasında Türkiye'de oluşturulan özel oryantalist resim koleksiyonlarının aranılan ve sevilen ressamı oldu. İstanbul'un günümüzde tamamen kaybolmuş pitoresk köşelerini nostaljik bir özlemle onun resimlerinde yeniden bulmak mümkündür. 1840'lı yıllarda Yunanistan, Anadolu, Ortadoğu'yu kapsayan bir gezi yaptı. Bu tablo, 2013'te Londra'daki müzayedede 338 bin 500 sterline satıldı. İtalyan Oryantalist Ressam Hermann David Salomon Corrodi 1844'de Frascati'de dünyaya geldi. Hermann David Salomon Corrodi Roma'da uzun yıllar yaşadı. Resimleri için malzeme ve fikir edinebilmek için birçok yere seyahat etti. Suriye, Mısır, İstanbul, Kıbrıs gittiği yerler arasındaydı. Asıl olarak, akademik tarzda manzara ressamıdır ancak bir kısım eseri 19. yüzyıl Oryantalizm tarzındadır. 1893 yılında, profesör olduğu San Luka Akademisi'nde akademik olarak şövalye unvanını almıştır. Corrodi'ni çalışmaları Dahesh Sanat Müzesi (New York), Frye Sanat Müzesi (Seattle), Katar Ulusal Müzesi, Museo di Roma (Trastevere)'de bulunmaktadır. İtalyan asıllı ressam Giovanni Brindesi hakkında az şey bilinmekte. Çalışma yaşamına suluboya resim yaparak başlar; Sultan Abdülmecit (1831-1861) zamanında İstanbul'da yaşayıp günlük yaşam ve ordu yaşamından sahneler çizer. Resim atölyesi Beyoğlu semtindeydi, mezarı ise Feriköy'deki Katolik mezarlığındadır. Brindesi'nin tabloları Paris'teki ünlü Lemercier yayınevi tarafından taş baskı gravürüne çevrilip iki Albüm olarak 1855 ve 1860 yıllarında yayınlandı. Albümlerden biri çoğu Osmanlı sarayı rütbelisi olan insan kıyafetleri, öteki ise İstanbul'da günlük yaşam sahneleri görüntülemektedir. Brindesi'nin özgün desenleri Topkapı Sarayı müzesi ile İstanbul Üniversitesinde bulunmaktadır. (Derlenmiştir.)

Osmanlı'nın İstanbul'unu tuvale yansıtan ressamlar

JEAN-BAPTISTE VAN MOUR (1671 – 1737)