Osmanlı'nın parmak izi: Safranbolu

Safranbolu, geleneksel Türk toplum yaşamının özelliklerini kent ölçeğinde yaşatan, tarihi ve kültürel eserlerini tüm insanlara sunan bir örnek bir kent. Sahip olduğu zengin kültürel miras ve bu mirasın korumadaki başarısı Safranbolu'yu bir dünya kenti ününe kavuşturdu ve UNESCO tarafından Dünya Miras Listesi'ne alınmasını sağladı. Daha çok eski Türk evleri ile tanınan Safranbolu, tarihi boyutuyla, doğal güzellikleriyle ve kent ölçeğinde korumacılıkta örnek oluşturmasıyla gün geçtikçe daha çok ilgi görüyor. 1200'ü koruma altında olan sayısız kültürel eseri bulunan Safranbolu, bugün kent ölçeğinde en iyi korunan yer olarak anılır. Anadolu'nun kuzeybatı kesiminde, tarihte Paphlagonia olarak adlandırılan bölgede bulunan Safranbolu'nun bilinen tarihi M.Ö. 3000 yıllarına kadar uzanır. Şehir eski çağlarda Homeros'un İlyada destanında geçen Paflagonya bölgesinde yer alır. Adını, kendi ağırlığının yüz bin katı kadar sıvıyı sarıya boyayabilen safran bitkisinden alan Safranbolu, tarih boyunca pek çok uygarlığa ev sahipliği yaptı. Bunların başlıcaları Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı İmparatorluklarıdır. Safranbolu'nun Türkler tarafından kesin olarak alınışı 1196'da olduğu bilinir. Safranbolu, tarihi geçmişinde, en üstün ekonomik ve kültürel düzeyine Osmanlı döneminde ulaştı. Kentin 17. yy da İstanbul-Sinop kervan yolu üzerinde önemli bir konaklama merkezi oluşu, bölgede ticaretin gelişimine olanak sağlayarak yöreyi hızla zenginleştirdi. Bu dönemde Osmanlı sarayından ve devlet adamlarından bazıları kente önemli eserler bıraktı. Safranbolu evlerinin Osmanlı döneminde yumurta akından yapıldığı ve çok uzun süre depreme dayandığı söylenilir. Safranbolu evleri, Türk kültürünü aile yaşantısını aktara mükemmel yapıtlardan biridir. Evler, konak tarzında hali vakti yerinde ailelerin kaldığı evlerdir. Safranbolu evleri birbirinin önünü ve güneşi kapatmaz. Sokaklar taşlarla örülüdür. Safranbolu evleri genelde 2 ya da 3 katlı binalardan oluşur. Evlerin ilk katları hayvan damı ve hayat olarak kullanılır ve alt kat taş yığma duvar kullanılır. Safranbolu Evleri, ahşap çatkılı, taş ve kerpiç örgülü duvarlar beyaz badanalıdır. Geniş ocaklar evde dikkat çeker. Ahşap Kapı ve tavan süslemeleri görülmeye değerdir. Evler haremlik selamlık tasarlandı. Evler şehrin iki bölümünde toplandı. Bunlardan ilki kışlık evlerin bulunduğu Çarşı kesimi, diğeri yazlık evlerin bulunduğu bağlardır. Kentin turistik ve tarihi eserlerinin yoğunlaştığı bölge Çarşı kesimidir. Bu bölge kuzeydeki Kale ile güneydeki Hıdırlık tepelerinden izlenebilir. Üzerinde iki anıt mezar bulunan Hıdırlık Tepesi, eski dönemlerde açık hava namazgâhı olarak kullanıldı. Bu tepeden kentin anıtsal eserlerini bir arada görmek mümkündür. Kale ve çevresi ilk yerleşim alanıdır. Bu tepede bulunan Eski Hükümet Binası, halen çalışmakta olan 200 yıllık Saat Kulesi ve artık kullanılmayan Hapishane Binası kentin görülmeye değer tarihi eserleridir. Kentte 25'in üzerinde tarihi önemi bulunan cami bulunmaktadır. Bunlardan en önemlileri Köprülü Mehmet Paşa ile Sultan III. Selim'in sadrazamı İzzet Mehmet Paşanın yaptırdıkları, kendi adları ile anılan camilerdir. Hizmete açılan Cinci Hanı ile halen kullanılmakta olan Cinci Hamamı, Sultan Deli İbrahim'in danışmanlığına kadar yükselen Safranbolulu Cinci Hoca tarafından yaptırılmış olup, kentin görülmeye değer eserlerindendir. Safranbolu'da üretim ve ticaret, Lonca sistemi ile yürütülen çeşitli çarşılarda yapılmaktaydı. Bugün halen üretimin sürdüğü Demirciler, Bakırcılar, Kalaycılar ve Semerciler Çarşıları kentteki el işçiliğinin devamını sağlar. Restore edildikten sonra el sanatları satış merkezi haline gelen tarihi Yemeniciler Arastası ve çevresindeki dükkânlarda Safranbolu'ya özgü hediyelik eşya satılır. Safranbolu Tokatlı Kanyonu çok bilinmese de dünyanın sayılı kanyonlarındandır. Kanyonun önemli bir özelliği doğal yaşamın korunması. Safranbolu Tokatlı Kanyon parkurlarında karşınıza sincap, kaz ve atlar çıkabiliyor. Safranbolu Tokatlı Kanyon girişinin paralı olması Tokatlı Kanyonun daha bir korunaklı olmasını sağlıyor. Safranbolu'ya adını veren 'Safran' çok eski çağlardan beri çiçek tepecikleri, baharat ve gıda boyası olarak kullanılan soğanlı bir bitkidir. Çok eski çağlardan beri İran ve Keşmir'de tarımı yapılan safran yalnızca baharat olarak değil, çeşitli dönemlerde hastalıkları iyileştirici koruyucu bir madde olarak da değer görmüş, hatta renginden ötürü kutsal sayıldı. Safranın tanınması ve çeşitli amaçlar için kullanılması 5000 yıl öncesine dayanır. 19.yy ortalarında Osmanlı devletinden yurt dışına satılan safranın önemli bir bölümü Safranbolu'da üretildi. Sarı boya hammaddesinin elde edildiği safran sentetik boyalar üretilinceye kadar eczacılık ve boya sanayiinde kullanılıyordu. Kendi ağırlığının 100.000 katı suyu sarıya boyayabilecek kadar kuvvetli bir boyama özelliğine sahip olan safran, halen Safranbolu'nun Davut obası, Geren ve Aşağı Güney köylerinde üretilir. Safranbolu tarihi eserleri ve evlerinin yanı sıra ilgi çekici doğal güzelliklere de sahiptir. Yoğun orman alanları, kanyonlar ve vadiler piknik yapmaya elverişli olduğu kadar yürüyüş, tırmanma ve bisiklet gibi diğer turistik etkinliklere de olanak sağlar. İncekaya Su Kemeri ve kanyonu, görkemli evlere sahip Yörük Köyü, Bulak ve Hızar Mağaraları, Hacılarobası ve Üçbölük Köyü civarındaki Kaya Mezarları, Düzce Kanyonu, Sarıçiçek Yaylası ve Uluyayla, Gürleyik Piknik Alanı kentin diğer turizm alanlarıdır.