Sanatın hayata yansıması: Ebru, puşide ve şile bezi nasıl yapılır?

🔹 En eski Orta Asya sanatlarından biri olan ebru, yoğunlaştırılmış sıvı üzerine çeşitli renklerin birbiri ile kaynaşması, farklı şekiller oluşturmasıdır. 🔹 Türkçede 'ebru' kelimesi bulut ya da bulutlu, 'abru' kelimesi ise su yüzü ya da sulu yüz anlamına gelir. 🔹 Eski Orta Asya dillerinden birinden gelen 'ebre' kelimesi, 'damarlı kumaş ya da kâğıt' anlamına gelir. Kökenleri Çin'e kadar ulaşması muhtemel olan ebru, İpek Yolu'yla ilk kez İran'a gelip buradan Anadolu'ya geçmiş ve burada ebru ismini almış olabilir. Ebru sanatı 'renklerin ahenkli bir şekilde suyla dans etmesi' olarak tanımlanır. El yazması kitaplara nakşedilen geleneksel sanatlar 🔹 Kağıt bezeme sanatının en önemlilerinden biri olan ebrunun hangi tarihte ortaya çıktığını söylemek mümkün değildir. 🔹 Osmanlı döneminde yaygınlık kazandıktan sonra ebru kağıtları, devlet belgeleri ve resmî yazışmalarda zemin olarak kullanıldı. Bunun nedeni estetiğin yanı sıra tahrifatı engellemekti. Bugünkü çek ve senetlerdeki karmaşık desenlerin mantığı buna dayanır. 🔎Biliyor muydunuz? 🔹 Anadolu'dan gelen tüccarlar, diplomatlar ve gezginler tarafından 1550'lerden sonra Avrupa'ya getirilen ebru sanatı, Avrupalı kitap âşıklarının kalbinde taht kurmuş, 'Türk kâğıdı' ya da 'Türk ebru kâğıdı yapımı' adlarıyla tanınır. Bunun sonrasında Avrupa'da yaygın olarak kullanılmıştır. 🔹 17. yüzyılda Roma'da yaşayan Alman Athanasius Kircher tarafından 1664 yılında kaleme alınan 'Türk Usulü Kâğıt Süsleme Üzerine Söylem' gibi, ebru hakkındaki metinler de bu sanatın daha çok tanınmasına katkıda bulunmuştur. İslam uygarlığında hat sanatının temelleri 🔹 Ebru, kendine has teknikler ile hazırlanan özel suyun üzerinde boyalarla yapılan şekillerin kâğıda aktarılmasıdır. Bu geleneksel sanat, kitap ve ciltlerin yan kâğıdında ve ayrı olarak kullanıldı. 🔹 Ebru sanatını bu kadar ilgi çekici yapan özelliği, sürekli dinamik olması, değişime ve yeni teknikleri denemeye açık olmasıdır. 🔹 Uygulamada kâğıt, toprak boyalar, atkuyruğu kılından yapılan fırçalar, kitre, öd, neft malzemeleri kullanılır. 🔹 Kitre gibi kıvam arttırıcı madde ile suyun yoğunluğu arttırılır. Ezilmiş toprak boyalar, sığır ödü ile hazırlanır ve fırça ile kitreli suyun yüzeyine serpilir. 🔹 Su üzerinde işlenen desen sonrasında kâğıda geçirilir. Asırlar boyunca kitapları süsleyen ebru kâğıtları canlılığını koruyarak günümüze kadar ulaşmışlardır. Kitre: Geven denilen otun gövdesinden elde edilen ve beyaz renkli bir tür zamktır. 🔹 Her ebru, emsalsizdir. Çünkü sanatçının duyguları ve su üzerine aksettirilen renklerin birleşmesinden oluştuğu için ikinci kez aynısı üretilemez. 🔹 Ebru sanatının uygulandığı su, ab-ı hayat yani hayatın kaynağı olarak görülür. 🔹 Allah, Lale ve Hilal isimleri 'elif', 'he' ve iki tane 'lam' harfinden oluşan aynı harflerle yazılır. Bunun ebced hesabına bakıldığında toplamı 66 eder. Bundan dolayı tasavvufta lâlenin, Allah'ı, O'nun birliğini ve güzelliğini simgelediği düşünülür. 🔹Gül, Peygamber Efendimiz (sav) temsil eden bir çiçektir. Halk arasında gelen misafire gül suyu ikram edildiğinde salavat getirilmesi de güle verilen önemin ve benimsemenin göstergesidir. 🔹Çiçek açmış bahar ağaçları cennetin tasviri, selvi ağaçları ise tasavvuftaki sabrın timsalidir. İstanbul tarihinde iz bırakmış 10 motif 🔹Farsça asıllı bir kelime olan puşide, örtü anlamına gelir. Sandukaların üzerine serilen büyük örtülere bu isim verilir. 🔹 Puşideler işlenirken dival, maraş, basturma işi gibi çeşitli teknikler uygulanır. Dival işi, Anadolu'nun en eski işlemelerinden biridir. Kökeni Anadolu Selçuklu döneminde kadar uzar. Saray çevrelerinde nakkaşlar tarafından oldukça sıklıkla kullanıldı. ➡ Türbelerdeki sandukaların üzerine serilen puşidelerin her biri ayrı bir sanat eseridir. 🔹 Puşidelerin kullanımına dair bilgilere seyyahların eserlerinde de rastlanır. Örneğin 14. yüzyılın önemli seyyahlarından biri olan İbn-i Batuta, Anadolu'ya dair notlarında gezdiği şehirlerde bulunan türbelerde, sandukaların üzerlerinin değerli kumaşlarla örtüldüğünü yazar. İbn-i Batuta kimdir? 🔹 1405'te Semerkant'ta Timurlenk türbesinde ve Kahire'de Memlûk sultanlarının türbelerinde de puşide görülür. Osmanlı'da padişah, valide sultan, şehzade ve devlet büyüklerinin sandukaları dönemlerinin en değerli kumaşlarıyla örtülürdü. İstanbul'un manevi noktası: Eyüp Sultan Türbesi 🔹 Puşideler, Türk kumaş sanatı içeresinde bir dönemin sanat şaheseridir. Vefat eden kişiye gösterilen saygının bir ifadesi olarak İslam medeniyetinde yüzyıllardır kullanılır. 🔹 Türk süsleme sanatları içinde önemli bir yere sahip olan bu eserler, nakkaşların göz nuru ve el emeği ile oluşturulur. 🔹 Puşideler altı levhadan oluşuyor. Bunlar; baş ve ayak levhası, iki gövde ve iki etektir. Padişaha aitse baş levhasında saltanat süresi, ölümü, doğumu ve ona ait özel bir bilgi yazılıdır. 🔹 Puşidelerde ölüm, âhiret ve cennet hayatıyla ilgili âyetlerin, besmele, lafza-i celâl ve kabir sahibinin adı künyesi işlenirdi. 🔹 İlk önce atlas, kadife, deri gibi düz yüzeyli kumaşların üzerine bir desen kalıbı oluşturulur. 🔹 Çirişli karton, deri ya da ıhlamur ağacından desen kalıpları oluşturulur. Bu desen kalıplarının üzeri sim, gümüş ya da altın gibi kıymetli tellerle sarılır. 🔹 Orta boyutlu bir puşidenin yapımı ise altı ayda yapılabiliyor. 🔹 Puşideler, bir bakıma Türklerin Kâbe örtüsünü süslerken geliştirdikleri bir teknikti. Kâbe örtüsünü uygularken kullanılan teknik, puşidelerde de uygulanır. II. Mahmut ve Sultan Abdülaziz türbesindeki puşideleri sanat tarihi, işçilik, desenlerin tezyinatı açısından oldukça üstündür. Öyle ki günümüzdeki teknolojik imkânlara rağmen bugün o tekniklerle puşide yapılamıyor. Vav TV'de yayınlanan Bizim Sanatımız programında Sanat Tarihçisi Süleyman Faruk Göncüoğlu, Beylerbeyi Sabancı Olgunlaşma Enstitüsü'ni gezerek puşidenin yapımına dair detayları aktardı👇 🔹 İstanbul'un Şile ilçesinde üretilen dünya çapında ün yapmış bir kumaş türüdür. El tezgâhlarında pamuk ipliğinden dokunur. 🔹 Rahat, hafif ve vücuttaki teri emdiği için de sağlıklı olan şile bezi, oldukça geniş bir kullanım alanına sahiptir. Şile bezinden gömlek, masa örtüsü, çay takımları, sehpa örtüleri, namaz örtüleri, işlemeli salon perdeleri, mutfak önlükleri, keseler, lavanta torbaları yapılır. 🔹 Özel üretim tekniği sayesinde en sıcak yaz günlerinde bile serin kalmanızı sağlar. Anadolu kadınının gizli iletişim aracı; dantel 🔹 Büyük iplik yumağı (kelep) alındıktan sonra bunlar, çiriş denilen hamur karışımı bakır kazanlarda kaynatılır. 🔹 Kelepler, kaynayan hamur karışımında içinde karıştırılır. Böylece pamuğun dokusuna daha iyi nüfus etmesi sağlanır. 🔹 İplikler karton, tahta, mâden veya plastikten yapılan silindirlere (masuralara) sarılır, üzerindeki hamur kalıntılarından arındırılır. Ardından dokuma işlemine geçilir. 🔹 Şile bezi, yaklaşık bir metre uzunluğundaki özel tezgâhlarda dokunur. Hatasız bir şekilde dokunması için bu özel tezgâhların kullanılması oldukça önemlidir. 🔹 Dokunan bezler, denizde yıkanıp kumlar üzerine serilerek kurutulur. Şile bezinin en karaktesitik özelliği de bu aşamada ortaya çıkar. Kumda bulunan iyot ve kuvars kumaşa özel yapısını verir. 🔹 Şile bezinin orijinal rengi bej olmakla beraber boyanan iplerin çeşitli renklerinden de olabilmektedir. Özel işleme teknikleri ile de bez motiflerle süslenir.

Sanatın hayata yansıması: Ebru, puşide ve şile bezi nasıl yapılır?

EBRU NEDİR?