Tanzimat edebiyatının ilk eserleri

İlk çeviri roman: Yusuf Kâmil Paşa'nın Fenelon'dan çevirdiği 'Telemak' adlı eserdir. Fenelon'un Fransa'nın gelecekteki kralının eğitimi için yazdığı ve 1699'da yayınlandıktan sonra ünü bütün Avrupa'yı saran eseri Telemakhos'un Serüvenleri, Yunan mitolojisinden alınma bir hikayeye dayanarak ideal devletin ve devlet adamının nasıl olacağını anlatır.Telemakhos'un Serüvenleri, Yusuf Kamil Paşa tarafından 1859 yılında çevirilir ve Tercüme-i Telemak adıyla 1862 yılında yayınlanır. Eser, Batı edebiyatından Türkçeye ilk roman çevirisidir. İlk yerli roman: Şemsettin Sami'nin 'Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat' adlı eseridir. 19. yüzyılın en seçkin aydınlarından Şemsettin Sami'nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adlı eserinin yayımlanışını, 18 Kasım 1872 tarihli Basiret gazetesi şöyle duyurur: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adıyla, bir zatın düzenlediği hikâye, çok güzel ve eğlenceli olduğu gibi, evlenme ve ahlâka ait pek çok ibret ve öğüdü de içinde bulundurmaktadır.' Talat ve Fitnat'ın aşklarının hikâyesi, aynı zamanda dönemin edebiyat anlayışına, konuşma diline, kadın-erkek ilişkilerine ve toplumsal yaşamına dair değerli ipuçları elde etmemize imkân sağlar. İlk tarihi roman: Namık Kemal'in 'Cezmi' adlı eseridir. Türk Edebiyatının ilk tarihi romanı olma özelliği taşıyan Cezmi, 1880'de ilk kez basılmıştır. Kitap iki cilt olarak düşünülse de ikinci cildi yazılmamıştır. Kitapta, II. Selim döneminde İranlılarla yapılan savaşta yer alan vatansever asker Cezmi'nin başından geçen olaylar anlatılmaktadır. Cezmi yiğit bir sipahi olduğu kadar, aynı zamanda bilgin bir şairdir. Ciritte, atlı sporda ustadır. Namık Kemal Cezmi'yi genç, cesur, vatanını ve milletini her şeyden çok seven bir karakter olarak öne çıkarırken, topluma 'herkes vatanı için elinden gelen her şeyi yapmalı, hatta canını bile seve seve vermeli' mesajı vermek ister. TveK'dan satın almak için tıklayın… İlk edebi roman: Namık Kemal'in 'İntibah' adlı eseridir. Heyecanlı kişiliği, akıcı, parlak üslubu nedeniyle, devrinin diğer yazarlarından daha çok tanındı. 'Vatan Şairi ' ve 'Hürriyet Şairi ' olarak anılan Namık Kemal, şiirin yanı sıra eleştiri, biyografi, tiyatro, roman, tarih ve makale türlerinde eserler verdi. Özellikle ' İntibah ' adlı romanı ve ' Vatan Yahut Silistre ' adlı tiyatro oyunu ünlüdür. Tiyatroyu 'eğlencelerin en yararlısı olarak' nitelemiş, halkın eğitilmesinde okul gibi görmüş, sahne dili ve tekniği yönünden başarılı yapıtlar vermiştir. TveK'dan satın almak için tıklayın… İlk realist roman: Recaizade Mahmut Ekrem'in 'Araba Sevdası' adlı eseridir. Araba Sevdası, Türk Edebiyatı tarihinin en önemli olaylarındandır. Bir çağ kapatıp bir çağ açar. Tanzimat'la Servet-i Fünün'un kesiştiği noktada, bir anıtsal roman olarak karşımıza çıkar. TveK'dan satın almak için tıklayın… İlk köy romanı: Nabizade Nazım'ın 'Karabibik' adlı eseridir. Karabibik, Nabizade Nazım'ın 1890'da yayınladığı gerçekçi köy romanıdır. İlk Türkçe köy romanı olarak kabul edildiği için Türk edebiyatının önemli bir yeri vardır. Eser, roman değil, uzun öykü olarak da değerlendirilebilir. Antalya'nın bir köyünde yaşayan Karabibik adlı köylünün yaşam mücadelesini konu edinir. TveK'dan satın almak için tıklayın… İlk natüralist roman: Nabizade Nazım'ın 'Zehra' adlı eseridir. Realizm ve natüralizm akımlarının etkisiyle eserler yazan Nabizâde Nâzım'ın Zehra romanı ilk defa Servet-i Fünun dergisinde tefrika edilerek yayımlanmıştır. Zengin bir tüccar olan Şevket Efendi; sinirli, kıskanç ve geçimsiz biri olan kızı Zehra'yı kâtibi Suphi ile evlendirir. Suphi'nin annesi, gelinine yardımcı olsun diye eve Sırrıcemal adında cariye alır. Bunun üzerine kıskançlık krizine giren Zehra, hem kendisinin hem de çevresindekilerin felaketine sebep olan kararlar alır. TveK'dan satın almak için tıklayın… İlk köy şiiri: Muallim Naci'nin 'Köylü Kızların Şarkısı' adlı şiiridir. I Tepeden iniyor bakın Şu kızın nişanlısı şanlıdır Yaradan nazardan esirgesin Koca dağ delikanlıdır II Fese bak fese ne güzel de al Ne de hoş belindeki morlu şal Demedim ya ben sana bak da al O kadar da bakma ziyanlıdır III Ne kadar da kızardın aman aman Neden öyle başına çıktı kan Beri gel bayılma a kız heman Yüreğin de pek helecanlıdır IV Yakışıklıdır seviyor cihan Onu ben de pek severim inan Benim olsa bâri şu kahraman Olamaz ne çare nişanlıdır V Ne darıldın Ahmed'in oynaşı Darılır mı âdeme kardaşı Sana benziyor şu dağın başı Ne zaman bakılsa dumanlıdır VI Somurtup oturma darıl da git Bizi ihtiyara şikayet et Beni istemekte olan yiğit Daha şanlıdır daha anlıdır. İlk pastoral şiir: Abdülhak Hamit'in 'Sahra' adlı şiiridir. Sahra Bir zamanlar karargâhım idi Bedeviler gibi beyâbanlar; Buna mucib de iştibâhım idi; Nasıl imrar-ı vakt eder anlar. Belde halkında görmedin hayfa Gördüğün ünsü ehl-i vahşette! Bedevîler sukûn u rahatte; Sürdüğü daima ganemle sefâ. Beledî muttasıl esir-i cefâ; İntiâş aleminde zulmetde! Biri endişeden aman bulmaz; Biri endişeye zaman bulmaz Kafiyesiz şiirin ilk yazarı: Abdülhak Hamit'in 'Validem' adlı şiiridir. Validem Validem ümmiyeydi, ümmiyenin Aruz ölçüsüyle yazılan ilk tiyatro eseri: Abdülhak Hamit Tarhan'ın 'Eşber' adlı eseridir. Eşber, Hindistan'da Keşmir hükümdarıdır. Büyük İskender, Hindistan'ı zaptı esnasında, Eşber kendi askerinin azlığına bakmadan karşı koymak ister. Kız kardeşi ve hükümdarlıkta ortağı olan Sumru, İskender'i sevdiği için, kardeşini bu fikirden caydırmağa çalışır. Eserin yüksek kahramanlık fikirlerinden ve vatanına hıyanet etmiş görünen kız kardeşini öldürmesi gibi olay örgüsü nedeniyle bu eserle Fransız şairi Coneille'in Horace piyesi arasında benzerlik noktaları vardır. Hece ölçüsüyle yazılan ilk tiyatro eseri: Abdülhak Hamit Tarhan'ın 'Nesteren' adlı eseridir. İlk yerli tiyatro eseri: Şinasi'nin 'Şair Evlenmesi' adlı yapıtıdır. İbrahim Şinasi (1826-1871) ilk Türk gazetecisi olduğu kadar, Tanzimat dönemi Türk edebiyatının da önemli şair ve yazarlarındandır. Şinasi, şiir ve düz yazı alanında Batı edebiyatı yolunda eserler veren ilk sanatçıdır. Bu yönden, O, Batı uygarlığı etkisinde gelişen Türk edebiyatının kurucusu sayılır. Batılı yazar Mr. Gibb, onun için şöyle der: Şinasi ulemalar elinde bir oyuncak gibi olan edebiyatı, ulusun töresi ve davranış eğitimini bir araç durumuna getirdi. Bunu Batı'dan aldığı örnekle, yapmacığın yerine doğallığı koymak ve söylemek yolunu, söylenecek olanın buyruğunu vermekle yaptı. Toplumsal yapıya ve ortaoyununa bağlılığı açıkça görülen oyun, canlı, yalın bir dille bize devrini verir. TveK'dan satın almak için tıklayın… İlk uyarlama tiyatro eserinin yazarı: Ahmet Vefik Paşa'dır. (Fransız komedi sanatçısı Moliere'den çeviri ve uyarlamalar yapmıştır.) Sahnelenen ilk tiyatro eseri: Namık Kemal'in 'Vatan Yahut Silistre' adlı eseridir. Vatan aşkından başka gözü hiçbir şeyi görmeyen İslam Bey, canı pahasına savaşa gider. Onu bir daha görememe korkusu duyan Zekiye, sevdiği adamı yalnız bırakmamak için asker kılığına girip Silistre'ye gider. İki gencin aşkı, vatan aşkıyla birleştiğinde, tüm zorluklara rağmen zafer kaçınılmaz olur. TveK'dan satın almak için tıklayın… İlk resmi Türkçe gazete: Takvim-i Vakayi'dir. İstanbul'da önceleri haftalık, daha sonra düzensiz aralıklarla yayımlanan ilk Türkçe resmi gazetedir. Umur-u dahiliye, umur-u hariciye, mevad-ı askeriye, fünun, tevcihat-ı ilmiye, ticaret ve es'ar olarak altı bölümden oluşan gazete Fransızca, Arapça, Rumca ve Ermanice dillerine çevriliyordu. Halkı eğitmek ve devlet kararlarını duyurmak amacıyla çıkarılmıştır (1 Kasım 1831 - 4 Kasım 1922). 1808 yılında Sultan II. Mahmud'un emriyle, Beyazıt'ta bugünkü İstanbul Üniversitesi'nin merkez binasında (Bab-ı Seraskeri) askasındaki bir konakta kurulan Takvim-i Amire'de basılmaya başlandı. Gazete, Vakanüvis Esad Efendi'nin yönetiminde, Babıali'den çeşitli kamu görevlilerinin yazar kadrosunu oluşturmasıyla çalışmalarına başladı. 26 Ekim 1831'de gazeteyi tanımak amacıyla yayımlanan iki sayfalık bir broşüre göre Takvim-i Vekayi habercilik yapacak, halkı eğitecek ve devletin uygulamalarını duyurarak bunlara uyulmasını sağlayacaktı. Önceleri haftada bir yayınlanması öngörülen Takvim-i Vekayi ilk aylarda düzenli olarak, daha sonraları ise uzun bir süre düzensiz olarak çıktı. Osmanlı Devleti'nin çokuluslu olması nedeniyle Fransızca, Arapça, Farsça, Rumca ve Ermenice olarak çıkan gazete Umur-ı Dahiliye (iç haberler), umur-ı hariciye (dış haberler), mevad-ı askeriye (askeri işler), fünun (bilimler), tevcihat-ı ilmiye (din adamlarının atanmaları) ile ticaret ve es'ar (ticaret ve fiyatlar) olmak üzere altı bölümden oluşmaktaydı. 1860'dan sonra yalnızca resmi belge, tüzük ve duyuruları yayımlanan, 1878'de 2119. sayısından sonra yayımına ara veren gazete, 1891-92'de yeniden yayımlanmaya başladı. Ama padişahın nişan vermesini konu alan bir resmi bildirimde 'nişan itası' ifadesi yerine 'nişan hatası' olarak dizilince kapatılmıştır. II. Meşrutiyet'in ilanından (1908) kısa bir süre sonra yeniden yayımlanmaya başladı ve Kurtuluş Savaşı (1919-1922) sonuna kadar İstanbul hükümetinin varlığı sona erinceye kadar yayımını sürdürdü. İlk yarı resmi gazete: Ceride-i Havadis'tir. Ceride-i Havadis, Türk basın tarihinin ilk yarı resmî Türkçe gazetesi olarak kabul edilir. Devletten belli bir yardım alması nedeniyle gazete yarı resmî bir yapıya sahip olmuştur. William Churchill adında bir İngiliz tarafından 1840 yılında çıkarılmaya başlanmıştır. Sadece haber içerikli olan gazete ilk yayımlandığı günlerde hiç ilgi görmemiş, ilk üç sayı bedava dağıtılmıştır. Daha sonra Batı'dan makale ve şiirler tercüme edildi. Osmanlılar Batı dünyası hakkında fikir sahibi oldu. Gazete sayısı artınca postayla gecikmeli de olsa Anadolu'ya ulaştırıldı; 1860'lardan itibaren Anadolu'da da kamuoyu oluşmaya başladı. Gazete haftalık olarak çıkarılmaya başlanmış, ardından on günde bir çıkarılması kararlaştırılmıştır. Ardından William Churchill, siyasi nüfuz kullanarak devletten ayda 2500 kuruşluk yardım almayı başarmıştır. Gazetede, dış ülkelerdeki muhabirler vasıtasıyla dış haberlere de yer verilmiştir. Bu özelliği nedeniyle gazete, seçkin zümre tarafından takip edilmiştir. Gazeteye İskenderiye'den haber gönderen bir muhabir, Türk basın tarihinin ilk muhabiri sayılmaktadır. Gazetenin diğer bir özelliği ilanlara yer vermesidir. İlk ölüm ilanları bu gazetede yer almıştır. 1854 Kırım Savaşına, gazete savaş muhabirlerini göndermiştir. Gazete 1864 yılında 1212 sayıyı geride bırakarak kapanmıştır. İlk özel Türkçe gazete: Tercüman-ı Ahval'dir. (Şinasi ve Agah Efendi tarafından çıkarılmıştır.) 22 Ekim 1860'ta Agah Efendi ve Şinasi tarafından çıkarıldı. Önceleri pazar günleri çıkan gazete 22 Nisan 1861'deki 25. sayısıyla birlikte haftada üç gün yayımlanmaya başladı. Gazete zamanla Ceride-i Havadis gazetesiyle rekabet edebilmek için yayınını beş güne çıkardı. Bahçekapı'da bir matbaada basılan gazete, matbaanın altındaki bir tütüncü dükkânından satılıyordu. Şinasi, Ahmed Vefik Paşa, Ziya Paşa, Refik Bey'in sık sık bu gazetede yazıları yer aldı. Bu yazılarda Osmanlı toplumunun geri kalma nedenleri ve ülkede olup bitenler tartışılıyordu. Ayrıca edebi eserlerin de yayımlandığı gazetede, batılı anlamda ilk Türkçe oyun olan Şinasi'nin Şair Evlenmesi de (1860) dizi olarak yayınlamıştı. Gazete, Ziya Paşa'nın kaleme aldığı sanılan ve eğitim sistemine sert eleştirilerde bulunan bir yazı yüzünden Mayıs 1861'de iki hafta süreyle kapatıldı. Bu olay Türk basınında yayın durdurmanın ilk örneği oldu. 792 sayı yayımlanan Tercüman-ı Ahval 11 Mart 1866'da yayınına son vermedi. İkinci özel Türk gazetesi: Tasvir-i Efkar'dır. (Şinasi tek başına çıkarmıştır.) Tasvir-i Efkar; İbrahim Şinasi`nin 28 Haziran 1862`de yayınlamaya başladığı, havadis ve maarife dair Osmanlı gazetesidir. Şinasi tarafından İstanbul'da yayımlanan (27 haziran 1862 Temmuz 1867) gazete. Şinasi Avrupa'ya gidince gazetenin yönetimini Namık Kemal üstüne aldı (1865). Namık Kemal de Avrupa'ya gidince (1867) gazete Recaizade Ekrem tarafından yönetildi. 500 Sayı çıktıktan sonra kapandı. Bunların yanı sıra; -Yurtdışında çıkarılan ilk Türk gazetesi: 'Hürriyet', -İlk şiir çevirisi yapan şair: Şinasi'dir. (Tercüme-i Manzume), -İlk makale: Şinasi'nin 'Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi', -Noktalama işaretlerini kullanan ilk yazar: Şinasi'dir. (Şair Evlenmesi) -İlk antoloji: Ziya Paşa'nın 'Harabat' adlı eseridir. -İlk röportaj örneği: Ziya Paşa'nın 'Rüya' adlı eseridir. -İlk edebi bilgiler kitabı: Recaizade Mahmut Ekrem'in 'Talim-i Edebiyat' adlı eseridir. -İlk atasözleri kitabı: Şinasi'nin 'Durub-i Emsal-ı Osmaniye' adlı sözlüğüdür. -İlk hikâye eseri: Ahmet Mithat Efendi'nin 'Letâif-i Rivayat' adlı yapıtıdır. -İlk macera romanları: Ahmet Mithat'ın 'Hasan Mellah ve Hüseyin Fellah' adlı romanlarıdır. -İlk polisiye roman: Ahmet Mithat'ın 'Esrar-ı Cinayat' adlı eseridir. Batılı anlamda ilk gezi kitabı: Ahmet Mithat'ın 'Avrupa'da Bir Cevalan' adlı eseridir. Avrupa'da Bir Cevelan, Batı'yı Doğulu bir aydının gözünden tanıma ve anlama fırsatını verecek bir eser olarak, yeni harflerle ilk kez okuyucuyla buluşuyor. Ahmet Mithat Efendi, II. Abdülhamit tarafından, 1889 yılında Stockholm'de gerçekleşen Oryan-talistler Kongresi'nde resmi olarak görevlendirilir. İstanbul'dan Stockholm'e uzanan oldukça uzun ve renkli bir seyahate çıkar. Kongre bittikten sonra Avrupa'da görmek ve tetkik etmek iste-diği şehirleri tek tek dolaşır; elde ettiği bilgileri ve izlenimlerini bu eserde okuyucuyla ayrıntılı olarak paylaşır. Avrupa seyahatnameleri içerisinde özel bir konuma sahip olan bu eserde mekânlar, olaylar ve kişiler sadece bir Batı hayranlığıyla değil, Doğu'nun değerleri ve bakış açısıyla karşılaştırmalı olarak ele alınır. Batılı anlamda ilk öykü örnekleri: Samipaşazade Sezai'nin 'Küçük Şeyler' adlı eseridir. Samipaşazâde Sezâi' nin bu eserinin konusu ' esaret ' tir. Evinden, yurdundan, annesinin sevgi dolu şefkatli kollarından, acımasızca koparılarak esir pazarında satılan ve hayatı âdeta bir zindana dönen, küçük Çerkez kızı Dilber' in acı dolu hayatını konu alır. Bunların yanı sıra; -Batılı anlamda ilk eleştiri kitabı: Namık Kemal'in yazdığı 'Tahrib-i Harabat'tır. -Batılı anlamda ilk anı kitabı: Namık Kemal'in yazdığı 'Magosa Mektupları'dır. -Batılı anlamda ilk günlük: Direktör Ali Bey'in yazdığı 'Seyahat Jurnali' -İlk mizah dergisi: Teodor Kasap'ın çıkardığı 'Diyojen' adlı dergidir. -İlk dergi örneği: Münif Paşa'nın çıkardığı 'Mecmua-ı Fünun'dur.