Tarihin akışını değiştiren keşif; Göbeklitepe

Dünyanın bilinen en eski dini yapılar topluluğu Göbeklitepe, 12 bin yıllık geçmişiyle insanlık tarihini değiştirdi. Henüz küçük bir bölümü çıkarılan Göbeklitepe, M.Ö. 10 bin yıl önce insanların henüz yerleşik hayata geçmediği, avcı olarak yaşadığı bir dönemde inşa edildi. 2018 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne girmesinin ardından, Türkiye'de '2019 Göbeklitepe Yılı' ilan edildi. Göbeklitepe'nin üzeri daha sonra bilinmeyen bir nedenle kapatıldı. Yabani hayvan figürlü yontulmuş taşlar, tonlarca ağırlıktaki T biçimli sütunlar bulunan Göbeklitepe, gizemini hala koruyor. İnsanlık tarihini yeniden yazdırabilecek öneme sahip olan Göbeklitepe, Şanlıurfa'nın merkez Haliliye ilçesinin, kent merkezine 18 kilometre mesafedeki Örencik Mahallesi yakınlarında bulundu. İlk kez 1963'te İstanbul ve Chicago üniversitelerinden araştırmacıların yüzey çalışmaları sırasında fark edilen ören yerindeki kazılar 50 yılı aşkın süredir devam ediyor. Alman Arkeoloji Enstitüsü ve Şanlıurfa Müzesince 1995'ten beri ortaklaşa yürütülen çalışmalarda, Neolitik döneme ait boyları 3-6 metre, ağırlıkları da 40-60 ton olan, yabani hayvan figürlü 'T' biçimli dikili taşlar bulundu. Kazılarda aynı zamanda, 8-30 metre çapında dairesel ve dikdörtgen şekilli dünyanın en eski dini yapı kalıntıları ve yaklaşık 12 bin yıl öncesine ait olduğu belirtilen 65 santimetre uzunluğunda insan heykeli gibi çeşitli tarihi eserler de gün yüzüne çıkarıldı. 1980'li yılların sonlarında Şanlıurfalı iki kişi, tepelik bir arazide, topraklarını sürerken bir heykel buldu. Bulunan oymalı taşın tarihi önemi olabileceği şüphesiyle Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi'ne teslim edildi. Böylece 12 bin yıllık Göbeklitepe'nin ortaya çıkarılmasını sağlandı. 1990'lı yıllarda Şanlıurfa'da Nevali Cori kazısını yapan Prof. Harald Hauptmann ile onun ekibinden öğrencisi Klaus Schmidt bu kazıdan çıkarılan eserleri teslim etmek için müzeye gittiğinde getirilen heykeli inceledi. Heykelin çıktığı araziyi de inceledikten sonra yıllar içerisinde kazı çalışmaları başladı. Araştırmalar günümüzde hala devam ediyor. M.Ö. 10 bin yıl önce inşa edilen Göbeklitepe, insanların avcılıkla uğraştığı yerleşik hayata henüz geçilmediği bir dönemde inşa edildi. Tarihi bilgilere göre böyle bir yapının inşa edilebilmesi için ilk önce insanların barınak yapmayı öğrenmesi, ardından tarımla uğraşmaya başlayarak yerleşik hayata geçmesi gerekiyordu. Yerleşik hayata geçmemiş ilkel avcı toplumlarında inancın yerinin olmadığı düşünülüyordu. Fakat Göbeklitepe, bu ezberi bozdu. Yapılan araştırmalarla henüz yerleşik hayata geçmeyen insanların ileri düzeyde mühendislik zekâsına sahip olduğu ve heykelleri işleyebilecek nitelikle bir estetik anlayışı olduğu anlaşıldı. 'Medeniyetin doğduğu yer' olarak adlandırılan Göbeklitepe'nin inşa sürecinde kullanılabilecek alet ve edevatın olmadığı bir dönemde inşasına dair gizemini koruyor. Yapıyı oluşturan taşların taşınabilmesi için çok sayıda insanın ve yük hayvanının gücünden yararlanıldığı düşünülüyor. Tarih öncesi dönemlerden biri olan ve Cilalıtaş Çağı olarak da bilinen Neolitik Çağ'dan kalma olan Göbeklitepe, Malta'daki M.Ö. 3600'lerden kalma megalitik tapınaklardan, Stonehenge ve Mısır Piramitlerinden daha eskidir. Bu nedenle de dünyanın bilinen en eski yapısıdır. Bilim insanlarının yaptığı araştırmalar sonrasında buranın insanların inanç sistemi doğrultusunda oluşturduğu bir yapı olmasının yanında takas işlemlerinin de yapıldığı bir buluşma noktası olduğunu gösterdi. Şimdiye kadar 6 tapınak ortaya çıkarılsa da bu sayının 20'yi bulacağı düşünülüyor. Sayıları 10 ila 12 arasında değişen T şeklindeki sütunların insanları temsil ettiği düşünülüyor. Bunun sebebi ise T biçimindeki sütunlarda görülen kol ve el tasvirleridir. T şeklindeki bu sütunlar, taş duvarlarla örülüdür. Yapını ortasında iki büyük dikili taş, karşılıklı olarak yerleştirilmiş haldedir. T şeklindeki sütunların ağırlığı 40 ila 60 ton arasında değişiyor. Bu ağırlıktaki taşların ilkel el aletlerinden başka bir aletin olmadığı bir dönemde oraya nasıl taşındığı ise gizemini koruyor. Üzerlerinde tasvir edilen semboller ise kabartma ya da oyma teknikleri ile oluşturuldu. Bu semboller, bilinen Neolotik Çağ'dan kalan en eski resimlerdir. Buğday, buluntulara göre ilk olarak Göbeklitepe civarında yetiştirildi. Göbeklitepe, insanların avcılık ve toplayıcılıkla uğraştığı bir dönemde, beklenmedik düzeyde organizasyon yeteneği, örgütlenme kapasitesi olduğunu gösteriyor. Bu kazılarda bulunan bir dikili taşı taşımak için 50 insan gücüne ihtiyaç duyuluyor. Aynı zamanda kalıntılar arasında birçok yabani hayvan kemiğinin bulunması, insanların bu alanda yemek şölenlerinin düzenlendiğini gösteriyor. Bu durum çok sayıda topluluğun burada olduğunu ispatlıyor. Arkeologları şaşırtan konulardan biri ise Göbeklitepe'nin günümüze kadar mükemmel olarak korunarak kalmasıydı. Ayrıca Göbeklitepe içerisindeki toprak yapısının homojen olması, buranın insan eliyle bilinçli olarak kapatıldığını gösteriyor. Göbeklitepe'deki yapıları inşa edenlerin kim olduğu hâlâ kesin olarak bilinmiyor. İnsanların yerleşik hayata geçmediği bir dönemde, 12 bin yıl önce bu yapıların nasıl tasarlandığı da çözülebilmiş değil. Yapılan kazılarda en sık görülen hayvan tasvirleri boğa, yaban domuzu, tilki, turna, kelaynak ve yaban ördekleridir. Taşların üzerine işlenen bu hayvan tasvirlerinin yanında üç boyutlu kabartma şeklinde yapılan başka figürlerle de karşılaşıldı. Bunlardan en önemlisi, T biçimindeki sütunun yan tarafından aşağı doğru iner biçimde tasvir edilen aslan kabartmasıdır. UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan Göbeklitepe, Şanlıurfa il merkezinin yaklaşık olarak 22 km kuzeydoğusunda, Örencik Köyü yakınlarında bulunuyor. Havalimanına indikten sonra yaklaşık yarım saat içinde araçlarınızla direkt olarak ören yerine varabilirsiniz. Göbeklitepe'ye 100 numaralı otobüslerle de ulaşabilirsiniz. Bu otobüsler saat 10.00 ve 16.00'da gidiş ve 12.00 ve 18.00 saatlerinde de dönüş yapıyor. Otobüsler Abide durağından kalkışlı olarak hareket ediyor. Göbeklitepe ören yerine varmadan ana tesislere uğrayarak bilet almanız gerekiyor. Bilet fiyatı ise 30 TL. Biletle giriş yapacağınız ören yerinde A, B, C ve D olarak bölümlendirilen kazı alanına, yürüyüş gezi güzergahıyla çevrilmiş ve üstü kapatılmış alana ulaşacaksınız. Şanlıurfa uçak biletlerini öğrenmek için tıklayın... Göbeklitepe'yi yaz döneminde 08:00-18:30, kış döneminde ise 08:00-17:00 saatleri arasında her gün ziyaret edebilirsiniz.

Tarihin akışını değiştiren keşif; Göbeklitepe

DÜNYANIN EN ESKİ YAPISI