Türklerin gökyüzüne açılan penceresi: Şanırak

🔸 Tarih sahnesine Ötüken'den çıkış yapan Türkler zamanla geniş coğrafyalara yayılmış ve benlikleriyle en çok bağdaşan noktaları kendilerine yurt tutmuşlardır. 🔸 Göçebe bir yaşam tarzı benimsemelerinden kaynaklı olarak kendilerine ev kurmak zorunda kalmışlar. Bu evler ise keçeden yapılan otağlar olmuştur. Kırgızların Boz Üyleri 🔸 Türk otağlarının en önemli parçası ise şanırak adı verilen 'otağın tepesinde bulunan pencere'dir. Aynı zamanda çanırak ve tündük olarak da bilinen bu parçanın çok mühim anlamları vardır. 🔸 Bilhassa şanırak adı verilen pencerenin günümüzde Kazak ve Kırgızlar için ayrı bir yeri vardır. 🔸 Şanırak; otağın bütün yükünü sırtlanan ve manevi olarak da bütün yükü taşıyan en özel parçadır. Türkistan'da diğer adı tündük olan bu kısma duyulan hürmet bambaşkadır. 🔸 Elbette bunun en temel sebebi Türklerin ilk inancı olan Gök Tanrı dininden kaynaklıdır. Çünkü şanırak, otağın gökyüzüne açılan yüzüdür. Sincan değil Doğu Türkistan 🔸 Türkler için oldukça özel bir anlam atfedilen çanıraklar, otağlar kurulurken veya sökülürken yere asla konulmaz. Konargöçer Türkler şanıraklarını daima yüksek bir konumda bekletir. 🔸 Göç vakti taşınması gerektiğinde ise diğer adı tündük olan bu eşya asla başka eşyalarla taşınmaz, ayrı bir devenin hörgücünde taşınır. 🔸 Işık ve hava Türklerin eski inancına göre kutsaldır. Bu da aslında şanırak adı verilen bu parçaya neden bu kadar özel davranıldığını açıklar. Çünkü şanırağa baktıklarında havayı ve ışığı görürler. 🔸 'Hava aydınlık mı değil mi, yağmur mu yağıyor kar mı, güneş var mı yoksa gece mi olmuş' bütün bu soruların hepsini şanırak karşılar. Bu zamana kadar gördüğünüz otağları bir düşünün. Çanıraksız otağ var mı hiç? Orta Asya'da yeşeren Türk kültürü 🔸 Çanırakları oluşturan ahşap çıtalarında taşıdığı anlam başkadır. Öncelikle çıtaların ismi kuldureyuk. Bu çıtalar sayesinde yağış olduğunda çıtalara gerilen keçe düşmez. Böylelikle eve soğuk girmesi ve herhangi bir afetle karşılaşılması önlenmiş olur. 🔸 Bu kuldureyuklerin asıl işlevi ise aynı zamanda bir pusula görevi görmesidir. Göçebe yaşayan Türklerin belki de en temel ihtiyaçlarından biri pusuladır ve bu çıtalar yer-yön bulmayı sağlar. 🔸 Şanırakların çırası kuzey, güney, doğu ve batı olmak üzere bütün yönleri gösterir. Pusula olmasının yanı sıra rüzgarların yönünü de bu tahta parçalarından anlaşılabilmektedir. 🔸 Evet, şanıraksız otağ yok. Belki otağın herhangi bir parçası eksik olsa yine otağ kurulur. Ama tündüksüz o yurt kurulamaz. Orta Asya değil Türkistan 🔸 1991'de Sovyetlerin dağılmasından sonra Türk cumhuriyetlerinden olan Kırgızistan şanırak simgesini bayrağına eklemiştir. Kırgızlar bu motifi bayrağında taşırken Kazak Türkleri de bu sembolü devlet armalarında taşımaktadır. 🔸 Kazak Türkleri ise bayraklarına havanın sembolü olan ve Türkler için kutsallık taşıyan güneş motifini ekletmişlerdir. Söz edilen armasının tasarımcısı Jandarbek Malibekov, şanırak motifinin Kazakistan'ın bir tür tılsımı olduğunu söyler. 🔸 Türkler için at, gökbörü motifi ne ise şanırak/tündük de odur. Şanırak sembolünü bayrak ve devlet armalarında gördüğümüz kadar geleneksel kıyafetlerde de görmekteyiz. 🔸 Çanırak aynı zamanda bir birleşmenin simgesidir. Kazak Türkleri bata yaptıklarında (yaşlıların hayır dualarını aldıklarında) 'şanıragın şayklmasın' yani 'otağınızın kubbesi güçlü, sarsılmaz olsun' denir. Bata ne demek? Kazak Türkçesinde bata, 'dua' manasına gelir. Baş üstünde taşınan gelenek: Türkistan Başlıkları 🔸 Kazak, Kırgız, Türkmen Türklerinde şanırak aynı zamanda 'aile' manasını da kapsar. Örneğin, 'Akesinin şanıragın kulatpay, tütinin tütetip otır', 'Baba ailesine layık bir şekilde devam ediyor' demektir. 🔸 Aynı zamanda ailede büyük bir sorun olduğunda veya bir aile dağıldığında ise şöyle denilir: 'Şanıragı şaykaldı' yani 'Şanırak sallandı.' 🔸 Kazak Türkçesinde şanırakla ilgili 'Şanıragın biyik, bosagan berik bolsın' yani 'Şanırağın yüksek, kapı direkleri – güçlü olsunlar' gibi barış, refah ve mutluluğu içeren ifadelerde vardır.