Vakıflar hakkında bilinmesi gereken 22 terim

Vakfın şartı gereği Cuma veya belirlenen herhangi bir gün öğle namazlarından evvel Mülk veya başka bir sure-i şerife okuyan zattır. Surelerin okunmasından sonra vakıflara ve genellikle müminlere Allah'tan mağfiret ve selamet niyaz olunur Vakfın gelirini toplayan tahsildar anlamına gelir. Vakfın büyüklüğüne göre bir veya birkaç tahsildar tayin olunur. Bunlar gelirleri toplarlar. Günümüzde câbilik hizmetini kaldırmış fakat büyük vakıflarda izinle ile katip ve tahsildar kullanılmasına müsaade edilir. Osmanlı'yı anlamak için bilmeniz gereken 33 terim Ab su, keş ise çekmek manasına gelir. Âb-keş su çeken anlamına gelir. Vakıf hayır müesseselerinin su ihtiyacını karşılamak üzere kuyu ve çeşmelerden su temin eden kimsedir. Bina, arazi, bağ ve bahçe gibi başka yere nakli mümkün olmayan mallardır. Asıl akar, arsa ve araziden ibarettir. Bina ve ağaçların akarda dahil olması, üzerinde bulundukları yerin mütemmim cüzü olmak itibariyledir. Kütüphanecilik hakkında bilmeniz gereken 20 terim Hastane, imarethane gibi müesseselerde eşya, ilaç, yiyecek ve içecek gibi zaruri ihtiyaçları muhafazaya memur olan kimsedir. Çoğunlukla vakıflarda anbar memurlarına 'emîn-i mahzen' denmiştir ki mahzen kendisine emanet edilen şahıs demektir. Bunlar mensup oldukları müessesenin emir ve talimatı dairesinde hareket ederler. Vakfın gelirinden hizmet ve vazife sahiplerine verilen aylık, bahşis, atiyye demektir. Farsça elbisecilik manasına olan camekiyye elbise bedeli olarak verilen hediyelerde de kullanılır. İslam tarihinde sık kullanılan 30 terim Osmanlı padişahlarının sarayına Dâru's-saâde denirdi. Ancak bu anlamda daha fazla Saray-ı Hümâyûn tabiri kullanılmakta idi. Bozuk, karışık olmayan dirhem, gümüş paradır. Bir kişinin hırsızlık yaptığına hükmetmekte muteber olan ölçü de budur. Karışık olan on dirhem gümüş, hırsızlıkta muteber olan nisaptan sayılmaz. Yazma eserler hakkında bilmeniz gereken 20 terim Cami ve mescid vakıfları gibi sırf ibadet için yapılan vakıflardır. Dilbilim hakkında bilinmesi gereken 20 terim Eizze, aziz kelimesinin çoğuludur. Abid, zâhid, dünya süs ve makamlarından feragat eden kimse manasına gelir. Eizze vakıfları Abdülkadir Geylani, Mevlana, Hacı Bektaş-ı Veli vakıflarıdır. Bunlar Evkaf İdaresinin müdahalesi olmayarak hususi mütevellileri tarafından idare olunurdu ve bunlara müstesna vakıf denirdi. Abdülkadir Geylani Vakfı Bağdat ve Musul'da, Mevlana Celaleddin-i Rûmî Vakfı Konya'da, Hacı Bektaş-ı Veli Vakfı Ankara ve Kırşehirde, Hacı Bayram-ı Veli Vakfı Ankara ve Konya arasında idi. Ahvec, en ziyade muhtaç demektir. Bu takdirde terkibin manası en muhtaç, sonra en muhtaç demek olur. Mesela vakıf, 'vakfımın geliri el-ahvec fel-ahvec yakınlarıma verile' diye şart eylese, gelir en çok muhtaç olana verilir. İslam ve ibadete dair bilinmesi gereken 30 terim Vakıf yapanın maksadıdır. Vakfiyelerdeki ibareler daima vâkıfın kastına göre tefsir edilir. Mesela, vakıf 'vakfımın fazla geliri erkek ve kız evladıma ve evlad-ı evladıma feraiz-i şeriyye vechile verile' demiş olsa erkek ve kız lafızları ipucuyla 'ferâiz-i şer'iyye' ibaresinden maksadın gelir fazlası 'ikili birli' yani 'erkek evlada iki ve kız evladıma bir olmak üzere verile' demek olduğu anlaşılır. Vakfiyedeki ibarelerden birinde gelir fazlasından erkek evlada verilmesi ve diğer bir ibareden hem erkek hem kıza verilmesi anlaşılsa maksat yardım olmak itibariyle kız evlada da hisse verilmesi icap eder. 'Hubz' maddesindendir. Arapça hubz, ekmek; habbâz, ekmekci manasınadır. İmaret, hastahane gibi vakıflarda geçen bu tabir müessesenin ekmeğini pişirip hazırlayan demektir. İmam, hatib, müezzin, kayyım, muallim, müderris gibi vakıf işlerinde vazife alan kimselerdir. Dâru's-saâde Ağalarının nezareti altında bulunan vakıfların muhasebelerini tutmak ve vakfiyeleriyle hizmetlerini kaydetmeye mahsus bir memuriyetti. Hayre kelimesinin çoğuludur. Cami, mescit, mektep, kütüphane, misafirhane cenaze için kazan, tabut gibi halkın intifa etmek üzere Allah rızası için vücuda getirdiği ve vakfettiği eserlerdir. Akar mukabilidir. Akar, vakfın gayesini devam ettirmek için gelir getirmek üzere vakf olunan gayrimenkullerdir. Vakıf yapmak için söylenen ve mahalli örfe göre buna delâlet eden sözdür. Vakıf, kasta delalet eden sözle vücut bulur. Lafızsız sadece niyetle vakıf vücut bulmaz. Mesela, bir kimse vakfetmek niyetiyle bir gayr-i menkul satın alsa sadece niyet etmekle vakfedilmiş olmaz. Arapça olan bu kelime bir de mamur manasına gelir. Bazı kitabelerde, 'Emere bi-imâreti hêze'l-mescid' ve 'Emere bi-imâreti hêzihi'l-medrese' gibi kitabeler bu manaya kullanılır. 'Bu mamur mescit ve medrese binasının inşaasını emretti' demektir. İmaret, vakıf ıstılahında talebe ve fukara için yemek pişirilip hazırlanan binalara denir. Bu gibi yerlere Türkçe 'aşhâne' veya 'aşevi' denir. Müslümanlarda fukarayı görüp gözetmek ve onları yedirip içirmek en büyük fazilettir. Bu nedenle Müslümanlar tarafından birçok imarethâne vücuda getirilmiş, fakir ve âcizlere bakılmıştır. Bilhassa Osmanlılarda en insanî hayır müessesesi yapılarak memleketin birçok yerlerinde imarethaneler inşa olunmuştur. Yalnız İstanbul'da yirmi kadar imarethâne vücuda getirilmiş olması bu hayırlı işe ne kadar ehemmiyet verilmiş olduğunu gösterir. Bu hayır müesseselerinden medreselerde tahsilde bulunanlarla cami ve mescit hademesi, fukara, aceze ve misafirler faydalanırlardı. Vakfiyelerde imarethanelerin idaresi ve talebe ve fukaraya ne tarzda ve ne miktarda yardım yapılacağı tayin olunmuştur. Hiçbir cemiyet fukaradan hali kalamayacağı cihetle her zaman böyle hayır müesseselerine ihtiyaç vardır. İmarethane ve hastane gibi hayır müesseselerinin muhtaç olduğu buğdayları dövüp hazırlayan kimsedir ki bazı vakfiyelerde bir hizmet olarak zikrolunmuş ve ücret tayin kılınmıştır. Cami, medrese, türbe ve helâ gibi binaları dolaşarak bunların duvarlarına yazı yazılmasını ve resim yapılmasını men' hizmetiyle mükellef olan kimsedir. Vakfiyelerde bunlar bir hizmet olarak şart edilerek bu hizmeti yapanlara ücret tâyin olunmuştur İnsan ve hayvanların su içmeleri için vakf olunan kuyu, çeşme, havuz gibi yer demektir. Mekke-i Mükerreme'de hacılara zemzem dağıtılmasına sikâyet hizmeti ve bu hizmeti gören kimseye de Ka'be Sakası denir. Vakf olunan paralardır. Vakf olunacak malın akar olması icap ettiği halde örf ve teamüle binaen para vakfı da tecviz olunmuştur. Kaynak: Vakıflar Genel Müdürlüğü

Vakıflar hakkında bilinmesi gereken 22 terim

DEVİR-HÂN