Van Gogh'un mektupları

Sanatçıların eserlerini en iyi nasıl çözümleriz? Bir sanat eserini anlamanın yolu onu oluşturan zihin dünyasının derinliklerine inmekten geçer mi? Sanat eleştiri kuramları bir edebi metni, resmi, müziği yekun olarak sanatsal ürünü anlamak ve anlamlandırmada bilhassa bu sorunlara yoğunlaşmış tarih boyunca. Van Gogh'un Theo' ya Mektuplar'ından 20 alıntı Günlük hayatta yaptığımız en küçük şeyde bile kendimizden bir parça iz bıraktığımız doğrudur. Peki 'kendimiz' olarak tanımladığımız bu benlikler bütünü aslında neyi ifade eder? Ortaya koyduğumuz ürüne iliştirilen bu kendilik; gizli bir imza, bir hüzün, bir sevinç ya da çocukluktan gelen o hiç unutamadığımız anın yaşam boyunca türlü şekillerle karşımıza çıkması mı? Resim sanatına dair 20 ilginç bilgi Huzur romanında Mümtaz'ın çocukken anımsadığı, ölüm duygusuyla bütünleşmiş suçluluk; yeniden yeniden canlandırılan ve kahramanın yaşam psikolojisini şekillendiren anısı, bütün romanın bel kemiğini oluştururken, sanatçının benliğini sanat eserinden tamamen soyutlamak elbette her ikisine yapılan bir haksızlık olur. Bir sanat eserini salt sanatçıya dönük ve diğer her şeye kapalı tanımlamakla eşdeğer bir haksızlık. Gerektiği yerde eseri ve sanatçıyı organik bir bütünlük içinde görmek her ikisi için de aydınlatıcıdır. Peki biraz da tersine düşünecek olursak sanatçıyı anlamak adına bakabileceğimiz kaynaklar arasında ilk gözümüze çarpan neler olacaktır? Bir roman, bir hikaye, bir tablo, bir tiyatro… Kurgusal ve üstü kapalı semboller arasında bir sanatçıyı aramak hepimize daha cazip görünebilir. Fakat bu türler arasında bir tanesi vardır ki sanatçının 'çıplak' kalan bilinçaltında gezinebilme olanağını sonuna kadar sunar. 'Mektup yazmak hayaletlerin önünde soyunmaktır' diyen Kafka bu türün ne olduğunun ipucunu vermiştir bile. İşte Van Gogh'un mektupları da dünyaca ünlü bir ressamın sanatında da gözlemlenen, yaşam ve ölüm, akıllılık ve delilik arasındaki ince çizgileri bize en çarpıcı gerçekliğiyle elimize altın tepside sunduğu bir menba. Kendi kulağını kesen Van Gogh'un sırrı Sanatıyla hayatı birbirinden ayırt edilemeyecek kadar iç içe olan Van Gogh, yaşadığı onca sıkıntılar arasında bu dünyada kendisini var edebilecek bir sığınak bulur: 17 yıl boyunca, intiharından 2 gün önceye dek kardeşi Theo'ya yazdığı mektuplar… Vincent van Gogh'un Mektupları günümüze kadar gelebilmiş ve Vincent van Gogh'un yazdığı ve ona yazılmış olan 903 mektupluk bir koleksiyon. Bu mektupların 650'den fazlası Vincent tarafından kardeşi Theo'ya yazılmış. Koleksiyonda ayrıca van Gogh'un kız kardeşi Wil ve diğer akrabalarına yazdıklarının yanı sıra Paul Gauguin, Anthon van Rappard ve Émile Bernard gibi ressamlara da yazılmış olan mektuplar da yer alıyor. 'Canım mektubunda öyle kardeşçe bir kaygı sezdim ki kay artık susmaktan vazgeçip yazmak boynumun borcudur. Tam şuurumla, bir deli olarak değil senin bildiğin kardeşin olarak yazıyorum bu mektubu.' diyerek bütün şuuruyla -kimi zaman ise içinden çıkamadığı 'şuursuzluğuyla'- yazacağı mektupların girizgahını yapar. Vincent'in ilk mektubu 19 yaşında yazılmışken ilk cümlesi 'Sevgili Theo' diye başlar. O zamanlarda Vincent henüz iyi bir mektup yazarı değildir; olgusaldır ama duygu ve düşüncelerini çok ifade etmez. Önce Londra'ya sonra da Paris'e taşındıktan sonra kendisi hakkında daha çok ve daha nitelikli şeyler yazmaya verir. Theo'nun 'bir küçük kağıt parçasını' bile saklama özelliği, 663 mektubun korunmuş bir vaziyette kolaylıkla günümüze ulaşabilmesini sağlamış. Theo'nun eşinin katkısı ise mektupları yayımlama sürecinde yadsınamaz. Theo'nun genç eşi Johanna 1889'da Paris'te Cité Pigalle'deki dairesine gittiğinde yazı masasının dibinde bir çekmece dolusu Vincent'dan gelmiş mektuplarla karşılaşır. Mektuplar eline geçtiğinde Van Gogh kendisini silahla vurmuş, Theo ise hastalıktan ölmüştü. Bunun üzerine Theo'nun eşi Johanna van Gogh-Bonger eşinin 1891'de ölümünden sonra mektupları derlemek için uzun yıllar geçirmiş ve ilk olarak 1914'te yayımlanmasını sağlamış. 1853 yılının bugününde dünyaya gözlerini açan ünlü ressam ise kardeşinden kendisine gelen mektupları saklamamış. Van Gogh'un sanatını aydınlatan bir ışık olarak düşündüğümüzde bu mektuplar bir ressamın yaşamı boyunca geçirdiği olayların tarihsel kaydını oluşturmakta. Mektuplar bir ressamın otobiyografisi olarak okunabilir. Nitekim Brabant, Paris ve Londra, Lahey, Drenthe, Nuenen, Anvers, Arles, Saint-Remy ve Auvers'de geçirdiği zamanlarda yaptığı fiziksel yolculukların yanı sıra sanatsal gelişimi de görülür. Elbette her mektupta olacağı gibi ünlü ressamın kişisel yaşantısına dair de izler vardır. Bazen Vincent Theo'ya her gün, para isteme ihtiyacının ötesinde yazmış, İngiltere ve Hollanda'yı anlatmış, bazen ise dünyanın yoksullara kalacağına inanarak mektuplarına madenciler ve köylüler gibi sıradan insanların desenlerini eklemiş. Sonuç olarak bu mektuplarda bulabileceğimiz bütün Van Goghlar mevcut; ünlü empresyonist bir ressam, psikolojisi bozularak kulağını kesen bir birey, sevecen bir kardeş, 'Gecenin, gündüzden daha canlı, daha zengin renklerle dolu olduğunu sık sık düşünen' bir adam ve daha pek çoğu…