Washington Anıtı'na Sultan Abdülmecid'den Osmanlı hediyesi

ABD'nin başkenti Washington'un orta yerinde, şehre her gelen ziyaretçinin uğradığı yeşil, mavi ve beyazın kucaklaştığı bir semt bulunur. Bu semte 'gezinti yeri' anlamına gelen 'The Mall' derler. Burada yeşil, çimenler ve ağaçlardır. Mavi, Potomac Nehri'nin kolları; beyaz ise binalardır: Beyaz Saray, Lincoln ve Jefferson Abideleri, Yüksek Mahkeme, Kongre Kütüphanesi, müzelerin devasa binaları, Amerikan Kongresi… Yani tarih ve tabiat bu kentte iç içe geçmiştir. Tüm bu binaların ve yeşilliğin ortasında da upuzun bir taş yükselir. Bu yükselen taş, Beyaz Saray ve Kongre Binası (Capitol Hill) ile beraber şehrin hatta Amerika'nın sembolüdür. Boyu dolayısıyla her yerden göründüğü için aynı zamanda bir çeşit pusula görevi görür. 4 Temmuz İstiklal Günü'nün kutlamaları, her türlü açık hava toplantıları, panayırlar, nümayişler onun yükseldiği yeşil meydanda yapılır. Bu uzun boylu taşa, Washington Monument 'Washington Abidesi' denilir. Bu taş ebediyet anlamına gelen bir Mısır sembolüdür. Abide, şehre de adını veren, ABD'nin ilk cumhurbaşkanı 'milletin babası' George Washington'un hatırasına dikilmiştir. Amerikalılar, ülkelerinin kurucusu olan George Washington'ın hatırasına inşa edilecek bir anıt için proje yarışması açtılar. Yarışmaya o zamanın önde gelen mimarları katıldı, birbirinden değişik projeler geldi ve bu projeler arasından Güney Carolinalı mimar Robert Mills'in teklifi kabul gördü. Mills'in projesine göre anıt eski Mısır dikilitaşlarının bir benzeri ama çok daha yükseği olacak, bu dikilitaş geniş bir alanın ortasında yer alacak ve etrafına başkanlarla milli kahramanların heykelleri dikilecekti. Abidenin temeli, 4 Temmuz 1848'de tören ile atıldı. İlk harç, 1793'te Kongre Binası'nın temelini atarken George Washington'un kullandığı mala ile kondu. Abide henüz yarılandığı esnada iç savaş başladı ve ekonomik kriz yüzünden inşaata ara verildi. İnşaat, ancak yirmi beş sene sonra, zamanın başkanı Grant'ın yayınladığı bir kararname sayesinde yeniden başlanabildi. Masrafları federal hükümet karşılayacak ve anıtı Savaş Bakanlığı'nın kadrosundaki mühendisler tamamlayacaklardı. Bu sebeple abidenin yerden yarısına kadar olan kısmı ile üst tarafının rengi biraz farklıdır. İnşaatın ikinci aşaması dokuz sene sürdü. Dikilitaş 18 metreye yükseltildi, içerisine 897 basamaklı demir bir merdiven ile bir de asansör yerleştirildi ve resmi açılış 1885'in 21 Şubat'ında yapıldı. Anıt üç sene sonra, 9 Ekim 1888'de halkın ziyaretine açıldı. Washington'un sembollerinden biri olan anıtı, o tarihten buyana her gün binlerce kişi ziyaret ediyor. Abide 169 metre boyuyla dünyanın en yüksek dikilitaşıdır. Yapımında 90 bin ton mermer kullanılmış. Dikilitaş gibi görünen bu abidenin bir farkı içerisinde girilebiliyor olunması. Asansör ile 70 saniyelik bir sürede abidenin tepe noktasına ulaşılıyor. Özellikle yaz aylarında her gün turist ziyareti yapılan bu anıtta hafta sonları bir sabahtan bir de öğleden sonra olmak üzere merdiven turları düzenlenmiştir. Asansörle anıtın tepesine çıktıktan sonra rehber eşliğinde merdivenlerden inmek mümkündür. 897 basamaklı merdiveni inmek yaklaşık bir saat sürüyor. Dikilitaşın içerisi, dışı gibi düz duvardan oluşmuyor. Anıtın iç duvarlarına 193 adet hatıra plakası yerleştirilmiş. Eyaletlerden, derneklerden, diğer ülkelerden hediye olarak gönderilen yazılı, resimli taş levhalar anıtın duvarlarını süslüyor. Dikilitaşın üzeri Maryland'dan getirilen mermerlerle kaplanmış ama yukarılara doğru mermerin üzerine daha başka parçalar da yerleştirilmişti. Bunlar, anıtın üzerinde isimlerinin yer almasını isteyen bazı dost memleketlerin, dış cepheye yerleştirilmesi için gönderdikleri ve mermerden imal edilmiş olan hediyelerdi. Dost ülkelerin anıta katkıda bulunmaları talebi, aslında Amerikan Dışışleri Bakanlığı'ndan gelmişti. Bakanlık, Washington'da bulunan yabancı ülke temsilcilerini dikilitaşın inşaatından haberdar etmiş, taşın aslında sadece Amerika'nın değil, bütün memleketlerin özgürlük sembolü olduğunu söylemiş, anıtın dış yüzünde temsil edilmek istedikleri takdirde, gönderecekleri hatıraların mermere monte edileceğini duyurmuştu. O dönemde Amerika ile iyi ilişkiler içerisinde olan birçok memleket, dünyanın bu en büyük dikilitaşında kendi isimlerinin de yer alması için, Washington'a birbirinden kıymetli mermer plakalar yolladılar. Zamanın Çin İmparatoru, üzerinde George Washington'u öven Çince ifadelerin yer aldığı büyük bir levha, kâğıt üzerinde Osmanlı Devleti'ne bağlı görünen ama aslında bağımsız bir devlet gibi hareket eden Mısır'ın Kavalalı Mehmed Ali Paşa soyundan gelen valisi de, tarihi İskenderiye Kütüphanesi'nden kalma bir geniş mermer gönderdi. Yunan Kralı eski Yunanca ile yazılmış bir kitabe, Kuzey Afrika'daki yerel beylerden biri Kartaca'dan kalan ve meyve ağacı altında bekleyen bir atlıyı resmeden son derece nadir bir kabartma, Yunan kilisesi de eski Mısır dönemine ait 3 bin senelik bir heykel yolladı ve hediyelerin hepsi, anıtın üst tarafına doğru yerleştirildi. Yerden 56 metre yükseğe çıkıldığında ise bizi tanıdık bir levha karşılıyor. Aynı duvarı paylaştığı altı kitabe arasında üstte, ortada ve ötedekilerinden farklı bir üslupta… Bir başka hediye de İstanbul'dan, Osmanlı hükümdarı Sultan Abdülmecid'den gelmişti: Mermer üzerine işlenmiş son derece güzel bir hat, yani yazı. Amerikalılar, dikecek oldukları büyük sütundan Osmanlı Devleti'nin Washington'daki temsilcisi Emin Bey'i de haberdar etmiş ve 'Majesteleri Sultan hazretleri taşın üzerine yerleştirilmek üzere bir hediye gönderecek olduğu takdirde, bunu zevkle kabul edeceklerini' söylemişlerdi. Emin Bey, Amerikan Dışişleri'nin talebinden İstanbul'u haberdar etti ve zamanın hükümdarı Sultan Abdülmecid, Türkiye'nin sütunda üzerinde Amerika hakkındaki iyi temennilerin yazılı olduğu bir 'hat' ile temsil edilmesine karar verdi. Hat, o devrin büyük hattatı sayılan Kazasker Mustafa İzzet Efendi'ye yazdırıldı ve daha sonra etrafı devrin süsleriyle bezenmiş bir mermere işlendi, mermerin üzerine de Sultan Abdülmecid'in tuğrası kondu. Levhada 'Devám-ı hulleti te'yid için Abdülmecid Han'ın / Yazıldı nám-ı páki seng-i báláya Vaşington'da (Hicri 1269)' yani 'Abdülmecid Han'ın temiz adı, dostluğun devamını göstermek için, Washington'da dikilen bu yüksek taşa yazıldı' denmekteydi. Levha 1853'te bir gemiyle Amerika'ya gönderildi, taşıma masrafı olarak o zamanın parasıyla 390 kuruş ödendi ve inşaat tamamlanınca Washington Anıtı'nın üzerine yerleştirildi. Sultan Abdülmecid'in mermere hakkedilmiş tuğrası, ismi ve Amerika hakkındaki iyi temennileri, o zamandan beri anıtın üzerinde duruyor. Yabancı bir diyarın bir dikili taşın yarı karanlık merdivenlerinden rutubet kokuları arasında inerken birden karşınızda Sultan Abdülmecid! O levhanın altında Yunanistan'dan gelen tablet, hemen yanında da Yunan Adaları valisinin gönderdiği tablet bulunuyor. Sultan Abdülmecid'in levhası diğer levhalar içerisinde ayırt edilecek hususlara sahip. Birincisi, alfabesi ve yuvarlak hatların belirlediği üslubu. İkincisi de diğer levhalar George Washington'u selamlayıp ABD'nin ilk cumhurbaşkanına saygıları dile getirirken Abdülmecid'in hediyesinin iki satırlık yazısında gururlu ve hakim bir eda ile Washington'u değil, padişahı övüyor. Hediyemizin üslubu da farklı. Nicedir kaybettiğimiz bir üslup. 'Büyük devlet' olmakla alakalı bir üslup. Washington'daki Osmanlı izlerinden ikincisi de Smithson Ulusal Doğa Tarihi Müzesi'nde sergileniyor. Müzenin değerli taşlar bölümünde, dünyanın farklı yerlerinden gelen birbirinden güzel değerli taşların arasında Sultan İkinci Abdülhamid'e ait değerli zümrüt broş da sergileniyor. Abdülhamid'in resmiyle birlikte sergilenen taşa ait bilgide, Sultan Abdülhamid'in bu taşı kemer tokasına taktığı belirtilmiş. Bu değerli taş, müzenin her gün dolup taşan ziyaretçilerinden de yoğun ilgi görüyor. Washington'daki Osmanlı izlerinin bir diğeri de ABD Kongresinde bulunuyor. Temsilciler Meclisinin galerisinde, tarihe mal olmuş kanun koyuculardan 23'ünün mermer kabartma portresi yer alırken, bu portrelerden biri de Kanuni Sultan Süleyman'a ait. Portre, ünlü heykeltıraş Joseph Kiselewski tarafından 1950 yılında yapıldı.