Farabi’nin musiki ilmine yaptığı hizmetler

Müslümanlar diğer ilimlerde olduğu gibi müzik aletleri konusunda da kendilerini oldukça geliştirdiler. Bundan bin yıl önce, Kindi ud çalgısının perdelerinin bağlanmasına ilişkin mufassal bir eser hazırlamış, bu eserde müziğin kozmolojik yan anlamlarına da değinmişti. Kindi, alfabetik müzik yazım sistemini bir sekizli için kullanarak Yunan müzisyenlerin çalışmalarını devam ettirmiş ve geliştirmişti. İslam uygarlığında müziğin kökenine dair ufuk açıcı 15 bilgi Kindi'den 70 yıl kadar sonra Farabi, keman ailesine mensup çalgıların atası olan *sitarın yatay bir uyarlaması olan kanunu geliştirdi. Müzik hakkında beş eser kaleme almakla beraber, asıl şaheseri, müzik teorisi üzerine yazdığı Büyük Musiki Kitabı'dır. Bu eser, 12'nci yüzyılda İbraniceye ve Latinceye tercüme edildi. Farabi'nin ve bu eserinin etkisi 16'ncı yüzyıla kadar hissedilmeye devam edecekti. *Sitar telli uzun saplı bir saz, müzik enstrümanıdır. Hindistan kökenli bu sazın sözcük anlamı Farsça'da 30 tellidir. Farabi tarihimizde, müzik nazariyatına dair ilk ciddi çalışmayı yapan kişidir. Daha önce İshak el-Mevsilî ve Kindi de müzik konusunda görüşlerini dile getirmişler ancak Farabi, bu bilginlerin düşüncelerini eleştirmiştir. Osmanlı'nın musiki okulları Felsefe dünyasında Muallim-i Sânî lakabı ile tanınan Farabi, musiki alanında da birçok isim tarafından Muallim-i Evvel olarak kabul edildi. Farabi musiki kuramlarına ilişkin bilgileri Aristo, Themistius ve Öklid gibi ünlü âlimlerin Arapça'ya tercüme edilen eserlerinden tanıdı. Musiki konusunda büyük bir yeteneğe sahip olmasının yanı sıra seçkin bir icracı ve çok iyi bir ud ustasıydı. Enstrümanı ile dinleyiciler üzerinde büyük etki bırakır; dinleyenleri istediği gibi güldürür, ağlatır; uyutur veya uyandırırdı. Nitekim birçok kaynakta, Farabi'nin bir mecliste saz çalarak orada hazır bulunanları önce güldürüp sonra ağlattığı ve sonunda herkesi uyuttuğu şeklindeki bir rivayetten söz edilir. Saklı kalmış bir hazine: Osmanlı'da çocuk musikisi Musiki alanında bizlere bıraktığı en önemli miraslarından biri, 'Kitabu'l-Musiki al-Kebir'di. Bu eser Arapça olarak yazılmış çok kapsamlı bir eserdir. Farabi bu kitabı yazarken felsefi öğreti ve teorilerinin yanında müzik aletleri çalmadaki maharetinden ve tecrübelerinden de yararlanmıştır. Farabi kimdir? Farabi'nin hayatı ve eserleri nelerdir? Baron Rodolphe D'Erlanger tarafından Fransızca'ya da çevrilen eser, biri 9, diğeri 4 konuşmadan meydana gelen 2 bölüm ihtiva eder. İkinci kısmının ikinci bahsinde, Horasan Tamburu ve bu tambur üzerindeki değişiklikler hakkında ayrıntılı bilgi verir. Farabi'nin diğer bir önemli eseri ise Kitâb el-Ağanî'dir. Farabi bu eserde seslerin, aralıkların, ritimlerin ve usulün niteliklerini inceler. Mûsikî âletlerindeki seslerin hava titreşimleri sayesinde meydana geldiğini savunur. Osmanlı'nın bestekâr padişahları Farabi 'İhsa el-Ulûm (İlimlerin Sayımı)' adlı eserinde ise yaptığı ilimler tasnifinde, musikiyi; aritmetik, geometri, optik, astronomi, ağırlıklar ilmi ve hiyel ilmi gibi ilimler arasında 'Ta'lîmî İlimler' kategorisine dahil eder. Musikiyi, 'Yüksek İlimler' kategorisine ekler. Osmanlı'nın bestekâr kadınları Farabi, Yunan kültüründen geldiği söylenen ilham ve etkileri reddetti, hiçbir yabancı öğretiden etkilenmedi, meydan okudu. Çünkü amacı, musikinin ayrıntılı ve sistematik bir şekilde araştırılmasını sağlamaktı. Nitekim bugüne kadar gelen birçok musiki terimi, Farabi tarafından ayrıntılı şekilde açıklanmıştır. Hatta Kitâb el-Ağânî adlı eserinde, şarkı söyleme stili, kuralları ve süslerini öğrenmeye yarayacak bilgiler mevcuttur. Müzik hakkında günümüze ulaşan eserleri ise 'el-Mûsîka' l-Kebir, Kitâbu'l-Îkâ'ât Kitabu İhsâ' el-Îkâ'ât ve Kitâbu İhsâ ul-Ulûm'dur.

Farabi’nin musiki ilmine yaptığı hizmetler

İslam uygarlığında müzik