Klasik Türk Müziğine katkı sağlayan Ermeni bestekârlar

Yaşamı hakkında çok fazla bir bilgi bulunmayan Agop Ağa, şaşı lakabıyla da anılırdı. 'Gördüm bugün o güzeli' adlı Hicazkâr şarkı, onun en bilinen eseridir. Osmanlı mûsikî tarihinde bu adla kayıtlı üç farklı kişi bulunur. En tanınmışları ise 'kemanî ağa' olarak da bilinenidir. 1852-1910 yılları arasında yaşamıştır. İstanbul'da doğan Aleksan Efendi'nin müzik eğitimini kimlerden aldığı bilinmiyor. Uzun yıllar Kuledibi'nde kemancı olarak çalışmış; Vali Rıza Paşa'nın daveti üzerine Trablusgarp'a gidip yerleşmiş; orada ölmüştür. Bir hayli peşrevi, saz semaisi, birkaç da şarkısı bilinir. En bilinen eserleri ise 'Bir güzele kuldum ta gönülden vuruldum' ve 'Hüseyni Aşiran Saz Semaisi'dir. Tanburi olarak anılan Aleksan Ağa, aynı zamanda notacıdır. 1815-1864 yılları arasında yaşamıştır. 'Bir nazik nevreste fidan' onun en bilinen eseridir. Müzik tarihimizde adı 'Mandoli Artin Ağa' olarak geçer. Gerçek ismi Yarutin Havadurin'dir. Nerede, ne zaman doğduğu, müziği kimden öğrendiği bilinmiyor ancak 19'uncu yüzyılın sonlarına doğru İstanbul'da öldüğü kayıtlara geçmiş. Artin Ağa, 'Hamparsum' adı verilen Ermeni notasıyla yüzlerce peşrev ve saz semaisini günümüzdeki nota sistemine uyarlamış, 17 ila 19'uncu yüzyıllara ait birçok saz eserini unutulmaktan kurtarmıştır. 'Kuyunda figanımla aceb gulgule yok mu, ey turra-i tarrar' adlı rast yürük semai'sinin dışında 14 peşrev ile 30 saz semaisi daha bulunur. 1873 yılında Bursa'da doğan besteci Bimen Şen'in asıl adı Bimen Dergazaryan'dır. Musikişinas bir aileye mensuptur. Küçük yaşta sesinin güzelliği dikkat çeken Bimen, kendisini dinleyen Hacı Arif Bey'in önerisiyle 1887'de İstanbul'a giderek bir Ermeni bankerin yanında çalışmaya başladı. Burada Türk müzikçilerini dinleyerek kendi kendini yetiştirdi. Hanendelik ederek, plaklar doldurdu. Verimli bir besteci olan Bimen Şen, beş yüzün üzerinde şarkı besteledi. Kendisinin nota bilgisine sahip olmaması nedeniyle nota kayıtlarını başkası yaptı. Bazı şarkıları da notaya alınmadığından unutuldu. Segâh makamındaki 'Bensiz Ey Gönül Gülşen-i Âlemde Mey Nûş Eyleme' adlı şarkı onun en çok bilinen eseridir. 1872 yılında İstanbul'un Ortaköy ilçesinde doğmuştur. Hanende Asdik Ağa'nın oğludur. Müzik bilgisini babasından almış, uzun yıllar hânendelik yapmıştır. Gerek Hamparsum, gerekse batı notasını çok iyi bildiği, Sadettin Arel'in isteği üzerine Şevki Bey'in bazı şarkılarını notaya geçirdiği bilinir. Günümüze ulaşmış 10 civarında eseri vardır. 1945 yılında geçirdiği bir ameliyat sonrası iyileşemeyerek Bakırköy Ermeni Hastanesi'nde yaşamını yitirmiştir. Onun yaygın olarak bilinen eseri 'Bağa Girdim Kamışa' adlı Kürdili Hicazkâr makamındaki eseridir. Hamparsum Baba olarak bilinen Hamparsum Limonciyan, 1768 yılında İstanbul'da doğdu. Bestekâr ve müzik hocası olan Hamparsum Baba, tambur sanatçısı olarak ün kazandı. Türk musikisi alanında bilinen 27 şarkı, 11 peşrev ve 9 semaisi, Ermenice 20 kadar ilahisi mevcuttur. 'Seni bir şuh-i cihan derler idi gerçek imiş' isimli Beyatiaraban makamı eseri, onun en bilinen bestesidir. 1901 yılında Adapazarı'nda doğdu. Babası marangoz Karabet Efendi'dir. Doğuştan görme yetisi olmayan Hırant, ailesiyle birlikte 1917 yılında Konya'ya, daha sonra da İstanbul'a geldi. Burada adı bilinmeyen bir müzisyen tarafından kendisine bir ud alındı ve böylece müziğe başladı. Henüz 17 yaşındayken Hicaz ve Hüzzam makamında yaptığı taş plak kayıtlarıyla ünü yayılmaya başladı. 1934 yılında ilk bestesini yaptı ve bestekâr olarak tanındı. 'Hastayım yaşıyorum görünmez hayalinle' adlı Hicaz makamı bestesi onun yaygın olarak bilinen eseridir. 1872'de İstanbul'da doğan Karnik Garmiryan'ın yaşamının en önemli uğraşı müzikti. Çocuk yaşta kilise korolarına devam eden Garmiryan, bu korolarda Hamparsum nota sistemini öğrendi. Bestekâr Karnik Garmiryan, peşrev, saz semaisi, beste, ağır semai, yürük semai, şarkı, kanto, türkü, düet, zeybek, fokstrot formlarında 135 eser besteledi. Bu bestelerin birçoğu antolojilere girdi, bazıları çeşitli seriler içinde yayımlandı, kimi de plağa okundu. Eserlerini Hamparsum notasıyla kaydeden ancak batı notasını da kullanan Garmiryan'ın müzik tutkusu o kadar canlıydı ki boş zamanlarında başka bestekârların eserlerini, Ermeni kilise müziğine ait ilahileri, bu arada ünlü bestekâr Bimen Şen'in (Der Ğazaryan) bestelerini notaya almış, böylece önemli bir kişisel arşiv oluşturmuştu. Bugün artık tarih olmuş bir devrin son temsilcilerinden biri olan Garmiryan, yaklaşık iki yıl süren bir hastalık döneminden sonra, 13 Ekim 1947'de hayatını kaybetti ve Şişli Ermeni Mezarlığı'na gömüldü. Rast makamındaki 'Âşık oldum gonca güle' kantosu onun en bilinen eseridir. Besteci, kemani ve neyzen Kirkor Çulhayan 1868 yılında İstanbul Kumkapı'da doğdu. 'Öğretmen' ve 'notacı' olarak da anılırdı. 1876 yılında Aristakes Ohannesyan'dan müzik eğitimi almaya başladı. Hocasının ölümü üzerine Nikoğos Taşçıyan ile eğitimine devam etti. Kumkapı Surp Arutyun Kilisesi rahibi Der Bağdasar'dan dinî müzik öğrendi. Kirkor Çulhayan, tekkelere girerek dinî Türk Müziğini de öğrendi. 1910'dan öldüğü tarihe kadar Balat, Gedikpaşa, Samatya Surp Kevork ve Altımermer Surp Agop Kiliseleri'nde baş okuyuculuk yaptı. Birçok Türk okullunda müzik dersleri verdi. 1910 yılından itibaren plak doldurmaya başladı ve 1938 yılında öldü. 'Ağlamış Gülmüş Cefaya Durmadan Yanmış Gönül' onun yaygın olarak bilinen bir eseridir. İstanbul'da doğan Kirkor Kahyayan, babasının mesleği olan doğramacılık yapıyordu. Daha sonra ud yapımına geçmiş ve Mercan'daki dükkânında ud yapımını sürdürmüştür. Daha çok lutiye olma özelliği ile nam salan Kirkor Kahyayan, Kürdili Hicazkâr makamındaki 'Bu Gönül Ne Gülde Ne Gülşendedir' eseri ile tanınır. İstanbul Hasköy'de doğdu. Kendisi 1833'te dünyaya geldiğini söylerse de başka kaynaklarda 1841, 1857 ve 1860'ta doğduğuna dair kayıtlar bulunur. Hancıyan küçük yaşta iken ailesi Üsküdar'a yerleşti. Orta öğreniminin ardından girdiği Mekteb-i Tıbbiyye'nin dördüncü sınıfından ayrıldı, 1877-1878 Osmanlı-Rus harbine sağlık subayı olarak katıldı ve yüzbaşılığa kadar yükseldi. Daha sonra ordudan ayrılarak musiki çalışmalarına hız verdi. Sultan II. Abdülhamid döneminde Bulgaristan'a kaçıp Sofya Konservatuarı'nda Türk musikisi okuttu. Bu arada Romanya ve Mısır'da bulundu. 1908'de İstanbul'a dönünce Dârülbedâyi, Şark Mûsikisi Cemiyeti ve Dârülelhan'ın kurucuları arasında yer aldı ve öğretici kadrosunda bulundu. İyi bir keman, ud ve piyano icracısı idi, ayrıca bu enstrümanların öğreticiliğini de yapmıştı. Bestelediği pek çok eser notaya alınmadığı için kaybolmuş, Hacı Ârif Bey'in yüzlerce eserini notaya alarak kaybolmaktan kurtardığı halde kendi eserleri için aynı hassasiyeti göstermemişti. 1947'de ölen Leon Hancıyan 'Bilmem ki safa neşe bu ömrün neresinde' adlı Karcığar makamlı eseri ile tanınır. Bestekâr ve hanende olan Nikağos Ağa, 1820 yılında İstanbul'da doğdu. Asıl adı Nikogos Melkonyan'dı. İlk musiki bilgilerini Balatlı Karabet Ağa'dan aldıktan sonra Markar Ağa ve Hamâmizâde İsmâil Dede Efendi ile Dellâlzâde İsmâil Efendi'den istifade ederek kendini yetiştirdi. Meşketmek üzere kendisine ilk başvurduğunda Hamâmîzâde Dede Efendi'nin Türkçe'yi iyice öğrendikten sonra gelmesini söylemesi üzerine şivesini düzelterek tekrar Dede Efendi'ye başvurdu. Aksânını Türk musikisi okuyuşuna uydurabilmek için Ahmed Vefik Paşa'dan üç yıl süreyle edebiyat dersi aldı. Sultan Abdülmecid döneminin sonlarına doğru Dellâlzâde vasıtasıyla Enderûn-ı Hümâyun'a mûsiki hocası olarak alındı. Dinî musikiye de ilgi duydu, meşkettiği pek çok dinî eserin tavrını öğrenmek maksadıyla Mevlevihanelere devam etti. Sultan Abdülmecid ve Abdülaziz'in huzurunda okuduğu eserlerle dikkati çeken Nikoğos Ağa, Sultan Abdülmecid'in arzusuyla ezan okudu. Nikoğos Ağa 200'den fazla eser bestelemişse de bunlardan ancak yetmiş kadar şarkısı günümüze ulaştı. 'Var mı hacet söyleyim ey gül tenim' adlı Muhayyer Kürdi makamı eseri en ünlü bestelerindendir. Kemani Serkis Efendi, 1885 yılında İstanbul'da doğdu. Üsküdarlı kemençeci Onnik Efendi'in oğlu olan Serkis Efendi, ünlü kemani Aleksan Ağa'nın öğrencisiydi. 1910'lu yıllara gelindiğinde, İstanbul genelinde nam salmış, aranan bir sanatçı haline gelmişti. Rast makamına Kürdi dörtlüsü ilave ederek Rast - Kürdi makamını oluşturdu. 1921 yılında ailesiyle birlikte Fransa'ya göç eden Kemani Serkis Efendi, 1943 yılında Paris'te hayata gözlerini yumdu. Bugün dillerden dillere dolanan 'Kimseye etmem şikâyet ağlarım ben halime' adlı Nihavend makamındaki ünlü Klasik Türk müziği eserinin bestesi Kemani Serkis Efendi'ye aittir. 'Kimseye etmem şikâyet ağlarım ben halime' adlı eseri dinlemek için tıklayın. 1836 yılında Sungurlu'da doğdu. İlköğrenimini Ermeni mektebinde tamamladıktan sonra, babası tarafından müderris Ömer Efendi'nin medresesine verilen Serkis Nurluyan, kendi çabasıyla Arapça ve Farsça öğrendi. Bütün âşıklar gibi bağlama çalmakta mahareti vardı. Büyük İslam sufilerinin bağlı oldukları Vücudiyye mezhebini kabul ettiğini gösteren bir takım manzumeleri olduğu gibi, Bektaşi ve Hurufi olduğunu, Fazlullah-ı Hurufi'ye ve onun Cavidan'ına inandığını itiraf eden parçaları da pek çoktur. Udi, hanende ve şair olan Serkis Nurluyan, 1888 yılında ölmüştür. Günümüze ulaşan dört şarkısı içinde şüphesiz en meşhuru 'Hoş ola bu nev-bahar ey gül sana' adlı Buselik makamı eseridir. Besteci, keman ve kanun sanatçısı Tatyos Enkserciyan, 1858 yılında Ortaköy'de doğdu. Babası Monakyan, bir Ermeni Kilisesinde müzisyendi. Tatyos, Ortaköy'deki Ermeni okulunu bitirdikten sonra zanaatkâr olması için önce bir çilingire sonra bir saatçiye çırak olarak verildi. Müziğe olan düşkünlüğü nedeniyle dayısından kanun dersleri alan Tatyos Efendi, daha sonra keman çalmayı öğrendi. Eserlerinin çoğu nota bilmesine rağmen kayıt altına alınmadığı için unutulmuştur. Tatyos Efendi, birçok bestesine güfte de yazmış, çağının gerekleri ve sanat anlayışına göre güzel saz ve söz eserleri bestelemiştir. Uşşak makamındaki 'Bu akşam gün batarken gel' ve 'Gamzedeyim deva bulmam' adlı eserleri oldukça meşhurdur. 'Gamzedeyim deva bulmam' adlı eseri dinlemek için tıklayın. Doğum tarihi bilinmeyen, kanuni Vitali Efendi, uzun süre PTT memuru olarak görev yaptı. Dar-üt Talim-i Musiki Heyeti'nde yer alan Vitali Efendi, 1935 yılında İstanbul'da yaşamını yitirdi. 'Hakipayin oldun artık üzme bu can-ü teni' adlı Kürdilihicazkâr makamı eseri onun en çok tanınan bestesidir. 1869 yılında doğan Yervant Apraham Kapriel Ebeyan, hem müzisyen hem de rahipti. Levon Hancıyan ile Türk Müziği çalıştı. 1958 yılında öldü. 'Yalnız bırakıp gitme bu akşam yine erken' adlı Uşşâk makamı eseri onun en yaygın olarak bilinen bestesidir.

Klasik Türk Müziğine katkı sağlayan Ermeni bestekârlar

AGOP AĞA (ŞAŞI)