Türk halk müziği ile özdeşleşmiş 10 çalgı türü

Bağlama ya da saz, Türk halk müziğinde yaygın olarak kullanılan telli tezeneli bir çalgı türüdür. Yörelere ve boyutlarına göre kopuz, cura, saz, çöğür, dombra, ikitelli, tambura, tar gibi değişik isimlerle tanınır. Tezene denilen kiraz ağacı kabuğundan yapılmış bir mızrapla tellere vurularak çalınır. Tekne bir kütükten oyulmuştur ve armut biçimindedir. Şelpe tekniği ile icra edilen bağlama performansını izlemek için tıklayın Kullanılan tekniğe göre mızrap (tezene) veya parmaklar ile çalınır. Parmaklarla çalma tekniğine şelpe ve dövme denir. Genellikle altta iki çelik ile bir sırma bam, ortada iki çelik ve üstte bir çelik ile bir sırma bam teli olmak üzere toplam 7 tellidir. Müzik hakkında bilinmesi gereken 20 terim Kemençe, biri Osmanlı müziğinde, diğeri Karadeniz yöresi halk müziğinde kullanılan iki ayrı yaylı çalgının ortak adıdır. Bunlardan ilki için yirminci yüzyılın ortalarına kadar kullanılan 'armudî kemençe', 'fasıl kemençesi' gibi adlar, artık yerini 'klasik kemençe' adına bırakmış gibi görünmektedir. Bir halk çalgısı olan ikincisi ise, 'Karadeniz kemençesi' olarak anılır. 'Karadeniz kemençesi'nin burguluğu, boynu ve gövdesi de tek bir ağaç parçasından yontularak ve oyularak yapılır. Ama biçimi bütünüyle farklıdır. Diğer bütün halk çalgıları gibi, 'Karadeniz kemençesi'nin de standart ölçülerinden söz etmek güçtür. Ama günümüzde, uzmanların ve profesyonel yorumcuların kullandığı 'kemençe'ler genellikle 56 cm uzunluğundadır. Kenarları dik ve sırtı düz olan gövde çoğunlukla erik veya ardıç ağacından yapılır. Köknar veya ladinden yapılan göğüs oldukça incedir. Kemençe ile icra edilen müzik performansını izlemek için tıklayın Tellerin eşikle iletilen basıncına dayanabilmesi için göğüs bölümüne, boylamasına bir çıkıntı yapılarak kubbe şeklinde form verilir. Burgular, oldukça küçük olup, burguluğa ön taraftan girer. Teller tuşa çok yakındır. Çünkü 'Karadeniz kemençesi', tellerin üzerine parmak uçlarıyla basılarak çalınır. Çalgıcı, ayakta ise çalgıyı sol eliyle havada tutarak, oturuyor ise dizlerinin arasına dayayarak çalar. Bu çalgı, Türkiye, İran ve Arap ülkelerinde kanun, diğer ülkelerde kanon kökünden türemiş bir kelimeyle tanımlanır. Tellerinin uzunluğuyla titreşimleri arasındaki münasebeti araştırmakta kullanılan telli bir deney aletiyle telleri kısmen ses kutusu, kısmen de sap üzerinde kalan lavta cinsinden bir çalgıya da kanon adı verilir. Kanunla icra edilen müzik performansı izlemek için tıklayın Telli bir çalgı olan kanun, 24 veya 27 perdeli bir sazdır. Her bir perdedeki sesi 3 tel tınlatır. Telleri özel olarak müzik aletleri için üretilmiş naylon teldendir. İlk evrelerinde naylon tel yerine bağırsaktan yapılan kiriş teller kullanılmıştır. Türk sanat müziğinde kullanılan profesyonel kanun 26 perdeli olup her perdeye üçer tane tel takıldığı hesaplanırsa toplam 78 tellidir. Farabi'nin musiki ilmine yaptığı hizmetler Farsça 'düğün neyi' anlamındaki sûr-nây kelimesinden geldiği öne sürülür. Türk musikisinde daha çok halk musikisi ve mehter musikisinde kullanılır. Fonetik bakımından bu ada benzeyen dünyanın pek çok yerinde bu tip çalgılara rastlanmaktadır. Zurna, Türkiye'nin birçok yerinde kullanılır. Tahta, metal ve kamış kullanılarak yapılan, yüksek sesli, bu yüzden büyük davul ile birlikte çalınan, yine bu yüzden açık havada kullanıma uygun, nefesli saz çeşididir. Burundan soluk alınıp verilerek ve ağızda hava yedeklenerek çalınan zurnanın tiz, keskin, genizsi ve son derece gür bir sesi olup çoğunlukla açık alanlarda çalınır. Zurnada istenilen duygu ve etkiyi oluşturmak için nefes çevirme işlemi yapılarak ezginin kesintisiz çalınması sağlanır. Davul, bilinen en eski vurmalı çalgılardan biridir. Ahşap, maden ya da pişmiş topraktan silindirik bir gövdeye gerilen deriden oluşur. El ya da sopayla çalınır. Biçimi değişse de dünyanın her yerinde ve her toplumda kullanılan bir çalgıdır. Türkçede davulun diğer adları; köbürge, küvgür, tuğ, tavul, tabıl (veya babl)dır. Davul çalanlara davulcu, tabilzen, tabbal gibi adlar verilirdi. 8. yüzyılda köbürge, daha sonraları tuğ ve 11. yüzyılda küvrüğ adını almıştır. Bandolarda kullanılan ve baget ile çalınan küçük davullara ise trampet denir. Ramazanlarda sahur vaktinde halkın davulla kaldırılması halen sürdürülen bir gelenektir. Cirit, çevgân ve bugün de olduğu gibi yağlı güreş müsabakaları daima davul-zurna eşliğinde yapılmıştır. Def, Türk musikisinde bir usul vurma aletidir. Bir çeşit açık davul olan tefin çeşitli şekillerine eski kavimlerde de rastlanır. Araplardan İspanya yoluyla Avrupa'ya geçmiş ve adına tambour de basque denmiştir. Orkestraya da girmiştir. Türk musikisinde, fasıl şefi olan ser hanendenin veya birkaç hanendenin elinde bulunur. Parmak vuruşlarıyla usul tutulur. Her vuruşta, kasnaktaki ince pirinçten 8 çift küçük zil daireye çarparak tınlar Türk musikisinde gerek icra gerekse yapılışındaki değişik özellikler sebebiyle dini musiki, sanat ve halk musikisi dallarında kullanılan defler ayrı ayrı ele alınacak mahiyettedir. Orta Anadolu başta olmak üzere Anadolu'nun bütün bölgelerinde kullanılır. Genellikle 27-28 cm. çapındaki çam veya gürgen kasnağa toklu derisi gerilerek yapılır ve yapısında sanatlı bir işçilik görülmez. Çeşitli yerlerde defin yanı sıra delbek, germe ve kabran gibi adlarla anılır; def çalana da defçi denir. Köy düğünlerinde ve özellikle kına gecelerinde daha çok kadınlar arasında çalınan defler büyük boyda ve zilsizdir. Bu tip deflerin bazılarının kasnak içlerinde 2 cm. çapında, sık sıralar halinde dizilmiş 'zingirdek' denilen küçük halkacıklar bulunur; bunlar defin sesine kaba ve donuk bir şıkırtı katar. Yaylı tambur, yayla çalınan tambur türüdür. Yaklaşık bir asırlık bir geçmişi var. Tanburi Cemil Bey tarafından icat edildi. Yaylı tamburun gövde yapımında maun, karaağaç, çınar, akçaağaç, ardıç gibi çeşitli ağaçlar kullanılır. Ses tablası oğlak, keçi,manda veya deve derisinden, bazen de tahtadan, burguları metalden, can direği ise ayarlı olarak yapılır. Tamburla icra edilen müzik performansını dinlemek için tıklayın Ses tablası tahta olan yaylı tamburlar tambur-viyolonsel arası bir ses verirler. Madeni cümbüş gövdeli tamburlar ise daha ucuz olup yüksek sesleri dolayısıyla piyasa müziğinde kullanılmaktadır. Çıkan madeni sesi azaltmak için bu tür tamburların gövdelerine kadife bir kılıf geçirilir. Türkiye'de ve hemen bütün Arap ülkelerinde aynı adla yaygın biçimde kullanılır. İran, Azerbaycan, Ermenistan ve Yunanistan'da da sevilen çalgılar arasındadır. İran'da bir adı barbat olup Yunanistan'da uti ismiyle anılır. Zamanımızdaki yapısını ud bazı küçük değişiklik dışında yaklaşık bin yıldan beri korumaktadır. Çalgının insan kucağını dolduran iri gövdesini yirmi kadar hilâl biçimli ahşap dilim oluşturur. Sap bir takoz aracılığıyla gövdeye takılır. Udi Nevres Bey'den ud taksimi dinlemek için tıklayın Burguluğa doğru daralan bu yassı sapın gövdeyle birleştiği yerdeki genişliği yaklaşık dört parmaktır. Sapla 45 derecelik bir açı yapan burguluk dar ve uzun bir 'S' çizer; 'kulak' adı da verilen akort burguları burguluğa yandan girer. Bam teli dışındaki öbür beş tel çifttir. Udi Nevres Bey kimdir? Udi Nevres Bey'in besteleri Delbek, başta Fethiye olmak üzere, Teke yöresinde çalınan def benzeri vurmalı çalgıdır. Bu çalgı Orta Asya'dan göçen Yörük kitlelerince yöreye getirilmiş olup, Türkmenistan'da Debrek adıyla bilinir. Fethiye ve civarında, kadınlarca çalınan bu çalgı kullanılır. Evlenme dışında, delbekçi kadınlar eskiden sünnet düğünleri ve erkeklerin gerek düğünlerde gerekse düğün dışında kendi aralarında toplanarak yaptıkları muhabbetlerde de delbek çalmıştır. Delbekçiliğin eski kuşak düğün sahiplerinin kına geceleri dışında uygulama alanı bulabildiği diğer alan ise festival ve kültür şenliği gibi etkinliklerdir. Delbekçiler, bu tür etkinliklere genellikle davul ve zurnacılarla birlikte çağrılmaktadır. Kabak kemane, Türk halk müziğindeki telli, yaylı ve deri kapaklı sazların tek örneğidir. Menşei Orta Asya'ya dayanır. Kabak kemane, Türkiye'de özellikle Batı Anadolu'da Ege Bölgesi'nde yaygın olarak kullanılan bir sazdır. Kabak, kabak kemane, rebap (Güneydoğu Anadolu'da rubaba, Hatay yöresinde hegit) ve ıklığ gibi adlar ile bilinir. Orta Asya Türkmenlerinin Gijek adını verdiği ve Azerbaycan halk müziğinde Kemança adıyla kullanılan çalgı da aynı köktendir. Gövdesi kabak veya hindistan cevizi, göğsü deri, iki veya üç telli olan bir halk çalgısıdır. Yörelere göre farklılık gösterir. İki dünya arasında dahi bir Virtüoz: Şerif Muhiddin Targan