İslam düşüncesinde psikoloji ve psikoterapi

➡ 'Klasik bilim geleneğinde nefs kavramı asıl itibarıyla hareket teorisinin bir parçası olup hem bitkilerin hem de hayvanların hem de insanların hareketlerini açıklamak için kullanılmıştır.' Bilinmeyen tepki: küsmek ➡ 'Türkçede bugün ruh kavramıyla ifade etmeye çalıştığımız şeyin teknik anlamda karşılığı, İslam felsefe geleneği söz konusu olduğunda nefs kavramıdır.' Farkında olmadan içinde bulunduğumuz 12 psikolojik eğilim ➡ 'Nefs bizim rengimiz, kokumuz ya da biçimimiz gibi bir özellik değildir. Nedir öyleyse? Nasıl ki bir beden bir cevherse o nefs de bir cevherdir. Ancak nefsin bir özelliği vardır: Cismani bir cevher değil, manevi bir cevherdir.' 📌Nefs nedir? Arapça 'da ruh, bir şeyin kendisi, insan bedeni, arzu ve kötü istekler manasına gelir. Sağlıklı beyin için ne yapılmalı? ➡ 'Hiç kimsenin nefsi diğerinden farklı değildir. Farklılaşma bedenle irtibat içerisinde yaptığımız hareketlerle sağlanır. Buna göre birtakım inançlar ve ahlaki melekelerle donanırız ve bunlar parça olarak birleşse de bütünde tekrarlanamayan şeylerdir.' Aranılan değil var olan duygu: Mutluluk ➡ 'Dış dünyaya temas arındırılmalıdır ki hayal arınabilsin. Bu nedenle İmam Gazali, 'İnsanın en tehlikeli organı ağızdır.' der. Çünkü gıdaları buradan alıyoruz; ondan sonra bedene kan ve kas olarak döndürüyoruz.' Üç yönüyle Freud ➡ 'İnsan söz konusu olduğunda, bütün bu hareket ve algılama sürecini yöneten insani nefstir.' Kemal Sayar'ın insanın ruh halini çözümlediği eseri: Ruh hali ➡ 'İnsanın hayaline zarar verdiğiniz zaman, benliğine zarar vermiş görünürsünüz.' Sorunumuz sadece deizm mi? ➡ 'Vehim algılayan bir güç olmasının yanı sıra yargı veren bir güçtür.' 📌Vehim ne demek? Kuruntu manasına gelir. Nurettin Topçu: Kendi sesinden 'vaaz' ➡ 'Vehim gücünün bir özelliği vardır: Vehim akla perde olup aklın önüne geçebilir. Bu görüşü savunan filozoflara göre, mesela insanın var olan her şeyin cisim olduğunu düşünmesi vehmin bir yargısıdır.' İmam Gazali'nin çağlara öğüdü: Ey oğul ➡ 'İdrak sürecini aşama aşama incelersek: Beş duyu dış dünyayı algılar, onların duyumları hiss-i müşterekten hayale gelir; nihayet vehim ise cismani anlamı idrak eder.' 📌İdrak nedir? Akıl erdirme, anlama ve kavrama yeteneğidir. İlk Müslüman psikoloji alimleri ➡ 'Hiss-i müşterek, algıları birleştirme ve sürekliliği sağlam işlevi görür ve gördüğünüz, işittiğiniz ve dokunduğunuz şeyin aynı olduğu bilgisini bu güç sağlar. Hiss-i müştereğiniz olmasaydı bir ses ile o sesin ortaya çıkmasına neden olan eylem arasındaki irtibatı bulamazdınız.' 📌Hiss-i müşterek nedir? Duyu verilerinin toplandığı, ayrıca algı yanılması, halüsinasyon ve rüya gibi iç yaşantıların duyumlandığı algı merkezi için kullanılan psikoloji terimidir. Oğuz Atay'ın son öyküsü ➡ 'Hayaldeki tahlil ve terkibi bir öğütücü gibi de düşünebilirsiniz. Örneğin, birkaç şeyi alıp öğütücüye koyarak karıştırdığınızda bir yandan koyduğunuz şeyleri ayrıştırırsınız, diğer yandan ayrıştırdığınız şeyleri birleştirirsiniz. Böylece ortaya yeni bir şeyler çıkar.' İnsan psikolojisi hakkında ilginç bilgiler ➡ 'Klasikler, insan bedenindeki merkezin neresi olduğu hususunda ihtilaf etmişlerdir. Bu merkez kalp midir yoksa beyin midir? Kimileri merkezin kalp, kimileri ise beyin olduğunu söyler. Ancak İslam da hakim teori merkezin kalp değil de beyin olduğu yönündedir.' Sağlıklı zihnin hastalık oyunu: Hipokondri ➡'Farabi' de en yüksek organ kalptir, beyin değildir. Bu şunun için önemlidir: Merkezi organ hangisiyse organlar hiyerarşisi ve yöneten yönetilen ilişkisi ona göre açıklanır. Merkez organ kalpse bütün organlar kalbe hizmet eder. Beyin ve kalp de nefse hizmet ediyor olacaktır.' Ebeveynlere rehber niteliğinde alıntılar ➡ 'İnsanın aslında ben diye tanımladığı şey bedeni değil nefsidir. ' Ben dediği şeye içine aldığı şeyler dahilinde baktığımızda bedeni sayabiliriz. Ancak beden kesinlikle bizim ben diye ifade ettiğimiz şey değildir. Bu nedenle insanı insan yapan şey nefsin kendisidir.' Osmanlı döneminde çiçekçilik: Şükufenameler ➡ 'Öyle madenler vardır ki, bitki mi maden mi ayırt etmekte güçlük çekersiniz. Öyle bitkiler vardır ki, ' Acaba bunu maden mi yoksa bitki mi kabul etsek? diye ayırt etmekte güçlük çekersiniz. Tek bir ölçüt vardır. Eğer bir şey beslenme büyüme ve üreme özelliklerine sahipse bitkidir, değilse madendir.' Cemil Meriç'in medeniyet perspektifi ➡ 'Bir şeyden kaçınmak istediğimizde biz buna şehvet diyoruz. Öfke ve şehvet güçleri derken bu kastedilen bu güçtür. Aslında bunlar ayrı iki güç değil, tek bir güçtür.' Eşler birbirine neden tahammül edemiyor ➡ ' Ancak nefsin bir özelliği vardır: Cismani bir cevher değil; manevi bir cevherdir. Yani nefs görülemez, koklanamaz veya herhangi bir duyuyla idrak edilemez.' Psikoloji ve zihin hakkında bilinmeyenler ➡ 'Metafizik ilke, tabir-i caizse yekpare, dupduru bir varlıktır. Bütünüyle fiil halinde olan bir varlıktır. Onda bizim gibi kavram ve önerme bilgisi bulunmaz. Buna göre insana dair bilgi, insan gibi sonradan öğrenen varlıkların acziyetinden kaynaklanır.' 📌Metafizik nedir? Fizik ötesi olan. İnce bir sanat: Minyatür ➡ 'Nefsin hazzı 'bilmek'tir. Böylece nefsin hazzı bedenin hazlarından keskin bir şekilde farklılaşır.' İnsan psikolojisi hakkında ilginç bilgiler