İtaatkarlığın Psikolojisi: Milgram'ın Deneyi

✶ Milgram Deneyi, insanların kendi içsel değerlerine, etik anlayışına karşı otoritenin isteklerine ne ölçüde boyun eğme eğiliminde olduklarını incelemeyi hedefleyen, aynı deneyi birden fazla kez farklı deneklerle gerçekleştirdiği deneylerin genel adı olarak bilinir. Bu deney, Yale Üniversitesi psikologu Stanley Milgram tarafından 1961 yılında gerçekleştirilmiştir. GÜCÜN KARANLIK TARAFI: STANFORD HAPİSHANE DENEYİ'NİN ÖĞRETTİKLERİ ✶ Milgram Deneyi'ni gerçekleştirmek amacıyla ihtiyaç duyulan 3 kişi için gazeteye ilan verilmiştir. Gazeteye verilen bu ilanda aranan özellikler şunlar olmuştur: ✶ Deneyin temel amacı, deneklerin kişisel vicdanlarıyla çatışan faktörlere karşı otoriteye nasıl boyun eğdiklerini göstermekti. Diğer bir deyişle, Milgram'ın deneyi, kişilerin kendi düşünce ve vicdanlarının aksine, otoritenin emirlerini nasıl yerine getirmeye meyilli olduklarını analiz etmek için tasarlandı. ✶ Milgram Deneyi'nin çıkış noktası, bir Nazi savaş suçlusu olan Adolf Eichmann'ın Kudüs'te görülen davası olmuştur. Adolf Eichmann'ın savunmasında ısrarla ve tekraren dile getirdiği şekliyle 'Ben sadece emirleri uyguladım.' savunması, Dr. Milgram'ı bu deney dizisini gerçekleştirmek için harekete geçirmiştir. İSLAM DÜŞÜNCESİNDE PSİKOLOJİ VE PSİKOTERAPİ ✶ Milgram'ın bu deneyler sonucunda ölçmeyi amaçladığı temel problem şudur: 'Adolf Eichmann gibi kişilerin, soykırımlar gibi büyük insanlık suçlarını gerçekleştirmelerinin arkasındaki nedenin, sadece otoriteye itaat etmek olduğunu mu yoksa bu eylemleri kendi vicdani kararlarıyla mı gerçekleştirdiklerini' anlamaya yönelik bir çabadır. İLK MÜSLÜMAN PSİKOLOJİ ALİMLERİ ✶Deneyde 3 kişi yer almaktadır: ✶ Deneyde yer alan 3 kişi için rollerin dağılımı şöyledir: Deney öncesi, denek ve aktör olacak iki kişiye, rollerini sanki rastgele seçiyormuş etkisi yaratmak için her ikisine de üzerinde farklı roller yazılı iki kağıttan birini rastgele seçmesi istenir. Her ne kadar kağıtlar farklı rolleri temsil etse de aslında her ikisinde de 'öğretmen' rolü yazmaktadır. Bu nedenle, denek kişi kesinlikle öğretmen olacak ve önceden belirlenmiş aktör öğrenci olarak kalacaktır. Bu 'rastgele(!)' rol seçimi gerçekleştikten sonra, öğretmen ve öğrenci ayrı odalara götürülür. İNSANI İNSAN KILAN AHLAK ✶ 'Öğrenmede cezanın etkisi' şeklinde tanımlanan deneyin amacı deneklere söylenir. ✶ Öğretmen rolündeki deneğe, deney öncesinde bir şok verilir ve deney sırasında öğrenciye şok verdiğinde öğrencinin deneyimleyeceği acıyı simüle etmesi sağlanır. ✶ Artık deney başlamıştır ve Araştırmacı tarafından Öğretmene birkaç kelime çifti verilir ve öğrenciye bu kelimeleri öğretmesi görevi verilir. İlk olarak, elindeki kelimeleri öğrenciye okur. Ardından, bir kelime ve bu kelimeyle eşleşebilecek dört seçenek sunar. Eğer öğrenci yanlış cevap verirse, öğretmene, elektrik şoku vermesi talimatı verilir. Her yanlış cevap sonrasında, elektrik şokunun şiddeti 15 volttan başlayarak her seferinde 15 volt artırılır. Eğer öğrenci doğru cevap verirse, öğretmen şok vermeden bir sonraki soruya geçer. ✶ Deney boyunca öğretmen pozisyonundaki denekler, öğrenci pozisyonundaki aktörlerin gerçekten şok aldığını düşünmektedirler. Ancak, aslında herhangi bir elektrik şoku uygulanmamaktadır. Aktör, ayrı bir odada bulunan bir ses kayıt cihazı ile önceden kaydedilmiş kayıtlarla her elektrik şoku seviyesi için ayrı bir inleme sesi çıkarır, bu sayede, sanki gerçekten acı çekiyormuş gibi görünür ve çığlıkları Denek rolündeki Öğretmen tarafından da işitilir. ✶ Öğrenci rolündeki Aktör'ün çığlıkları artarak, elekrik şokunun acısıyla duvarları yumruklayacak boyuta geldiğinde, Öğretmen deneyi sonlandırmak isterse, Araştırmacı tarafından ona şu yönergeler tekrarlanır: ✶ Öğretmen pozisyonundaki Denek, Araştırmacı (Otorite) tarafından kendisine söylenen 4 sözel yönerge sonunda da deneyi sonlandırmak isterse deney gerçekten durdurulur. Ancak Denek, Araştırmacı'nın otoritesine yenik düşüp elektro şoku vermeye devam ederse deney art arda 3 defa 450 volt şok* verilene dek devam edecektir. Bir bilgi ✶ Stanley Milgram, deneyin sonuçlarını paylaştığında pek çok çarpıcı sonuç ortaya çıkmıştır. Deneklerin, elektro şokların uygulanmasından rahatsızlık duyduğu ve farklı seviyelerde stres yaşadıkları gözlemlenmiştir. Çeşitli derecelerde terleme, titreme, inleme ve tırnaklarını derilerine batırma gibi davranışlar sergilediği görülmüştür. Hatta bazı deneklerde gülme krizleri veya nöbetler görülmüştür. ✶ Toplam 40 denekten, 14'ü sinirli gülme belirtileri göstermiştir. Deney süresince, Denek pozisyonundaki Öğretmen kişilerinin istisnasız bir şekilde hepsinin, deneyi en az bir kez duraklatmış olduğu belirtilmiştir. Çoğu, deneyi yürüten otorite tarafından güvence altına alındıktan sonra devam etti. Bazıları ise katılım karşılığında aldıkları parayı iade etmeyi bile teklif etmiştir. Ancak hiçbiri, 300 volta kadar şok uygulamaktan çekinmedi ve çarpıcı bir biçimde, deneyin ilerleyen aşamalarında, Milgram birçok katılımcının deneyde yer almayı aslında memnuniyetle karşıladığını fark etmiştir. KENTLEŞMENİN İNSAN PSİKOLOJİSİNE ETKİLERİ ✶ Bu deney serisinde, deneklerin %65'i (80 denekten 52'si), en yüksek gerilim seviyesi olan 450 voltu, ne kadar rahatsızlık hissetseler de uyguladığı gözlemlenmiştir. Bu deney, daha sonra Milgram tarafından ve dünya genelinde farklı psikologlar tarafından da tekrarlandı ve sonuçlar genellikle Milgram Deneyi sonuçlarıyla birbirini doğrulamıştır. ✶ Milgram, 1974 yılında yayınladığı 'İtaatin Tehlikeleri' (The Perils of Obidience) adlı makalesinde deneyin sonuçlarını şu cümlelerle yorumlamıştır: 'İtaatin hukuksal ve felsefi açılardan devasa önemi bulunmaktadır