Benzer kaderlerle yolları kesişen 3 farklı hayat

İran sinemasının en yetkin isimlerinden Jafar Panahi'nin Cannes'da dünya prömiyerini yapan son filmi Üç Hayat - 3 Faces, sosyal medyanın İran'daki popülerliğinden yola çıkıyor. Sanatçı, kendini ve ailesini bir sosyal medya olayının tam merkezine yerleştiriyor ve hem sanat dünyasını hem İran toplumunun huzursuzluğunu keskin gözlemciliğiyle mercek altına alıyor. 20 yıl film çekme ve ülke dışına çıkma yasağı bulunan usta yönetmen Panahi, esprili tonuyla ülkesinin yaşadığı sosyolojik sıkıntıları resmediyor. FRAGMANI İZLEMEK İÇİN TIKLAYIN Üç Hayat, üç kadının öyküsünü anlatıyor: Marziyeh, Behnaz Jafari ve devrim öncesinin gözden düşmüş oyuncusu Shahrzad… Panahi, İran-Türkiye sınırında, ailesinin memleketi olan Azerice konuşulan köylerde çektiği Üç Hayat'ta, film çekmesi yasaklandığı için intihar eden bir kızın mesajını instagram üzerinden alan ünlü yönetmen olarak, kendisini oynuyor. Filmde yer alan şiirler, devrim öncesinin en büyük sinema yıldızlarından, günümüzde film çekmesi yasak olan Shahrzad'a ait. Tahran'da oyunculuk için konservatuvar sınavına giren Marziyeh isimli genç kadın, sınavı kazanır fakat ailesi okumasına izin vermez. Marziyeh pes etmez ve Jafar Panahi'nin Instagram hesabına gönderdiği intihar videosuyla yönetmenin dikkatini çeker. Filmin açılış sekansında, köylü bir genç kızın intihar etmeye kararlı olduğunu anlatan bir video çekimi izliyoruz. Kız bir mağaranın içinde yol alırken, tutucu insanlar olan babasıyla ağabeyinin tahsilini sürdürmesini engellediklerini ve istemediği bir erkekle evlenmeye zorlandığını anlatır. Bu video kaydını, ülkenin ünlü televizyon serileri kahramanı Behnaz Jafari'ye yollaması için en yakın arkadaşını görevlendiren genç kız, derdine çare bulamazsa intihar edeceği tehdidinde de bulunuyor. Filmde kendi adıyla oynayan ve gerçek hayatında da ünlü bir TV starı olan Jafari, panik içinde tanıdığı bir yönetmen olan Jafar Panahi'den yardım istiyor. Zira genç kız sinema sanatında yer alma idealini ancak ailesinin yüksek tahsil yapmasına onay vermesiyle gerçekleştireceğini kararlılıkla söylüyor. Jafari, Panahi ile beraber gizemi çözmek için köye doğru yola koyuluyor. Yolculuk boyunca ikili birçok farklı gelenekle karşı karşıya geliyor. Bunlardan birine yaşlı bir kadının boş bir mezarın içinde Kur'an okuduğu sahneyi örnek verebiliriz. Kadın ne yapıyorsun sorusuna, öldüğünde bedenini yılanlardan korumak istediği için inancı gereği yaptığı cevabını veriyor. Mizahla dramı ustalıkla harmanlayan bu film, İtalyan Neo Realist akımı yapıtlarını akla getiriyor. Rejimin halkın hürriyetini kısıtladığını gösteren Panahi, kadınların yazgısı ve geleneklerin insanlar üzerindeki yükünün ağırlığını soruşturuyor. Bunun yanı sıra film, toplumda saygı gören bir sanatçının toplum için ne kadar sorumluluk üstlenebileceğinin de cevabını veriyor. Filmde dört, beş oyuncudan gerisi köy sakinleri. Kapalı bir kutu olarak nitelendirilen İran'da İslam devriminden sonra kadınlar kendi gelişim tarihi içinde haklar ve özgürlükler anlamında, tersine bir süreç yaşayan nadir örneklerden biri olarak dikkatleri üzerine çekti. İranlı kadınlar rejimin hapsettiği dar alanda var olma ve kendi sınırlarını çizme mücadelesi verdi, veriyor. İran'da kadınlar genellikle erkeklerle eşit düzeyde eğitim görmüyor ve ekonomik alanda ise kadın istihdamı, genelde bir ek gelir faaliyeti olarak değerlendiriliyor. Ülkesindeki eşitsizliği filmlerinde sürekli işleyen, yedi yıldır filmlerini gizli olarak çeken Panahi, yapımlarında kadınlara önemli bir yer verdi. İran'ın geçmişini, günümüzü ve istikbalini temsil eden son filminde de kaderleri birbirine benzeyen 3 kadının hayatını İran toplumu üzerinden mercek altına aldı. Panahi, yaşadığı zorlu coğrafyanın siyasi ve kültürel yapısına rağmen ülkesinin gerçeklerini net bir şekilde anlattı. Hapse atılmasına, 20 yıl boyunca film çekmesinin yasaklanmasına rağmen bu tutkusundan hiç vazgeçmedi. Ülke dışına çıkış yasağı olduğu için festivallerdeki koltuğu hep boş kaldı. Gizli şekilde çektiği filmleri en prestijli ödülleri aldı. Kendi ailesinin de memleketi olan İran-Türkiye sınırındaki Azeri köylerinde geçen hikâyesinde, kimi zaman çıkarcı ve kurnaz, kimi zaman çocuk saflığındaki yöre insanının en doğal hallerini yansıtarak, ülkesinin de portresini çizmiş oldu. Köklü medeniyet geçmişine sahip olan İran, tarihi, kültürel, diplomasi ve edebiyat alanlarında zengin bir birikime sahip. İran, 1979'da antiemperyalizm retoriği üzerinden bir devrim gerçekleştirdiği için ideolojik, bu devrimin baş aktörlerinin, söyleminin ve hedeflerinin ilhamını dinden alması ve devrimin İslam Devrimi olarak adlandırılmasından ötürü dini, Irak, Suriye, Lübnan, Yemen, Afganistan, Pakistan gibi ülkelerde yaşayan Şii mezhebi müntesipleri nezdindeki konumundan dolayı mezhepsel unsurları bünyesinde barındırır. Jafar Panahi de İran'ın bu sosyokültürel yapısını filmlerinde sıkça işler. 3 Hayat filminde de bu noktaya değinerek, ülke dışına çıkış yasağına dokundurmayı da ihmal etmez. Devrim öncesinin en büyük sinema yıldızlarından, günümüzde film çekmesi yasak olan Shahrzad'ı da anar. İran medyanın önemini kavrayan ve bunu Devrim sırasında çok iyi kullanan bir ülke olarak medyaya gereken yatırımı yapıyor. Filmde de yeni nesil iletişim teknolojisine ayrı bir parantez açılıyor. Panahi, toplumsal geleneklerin altında ezilen genç kuşağın 'sanal' özgürlüğüne dair önemli tespitler yapıyor. Oyuncu olma hayaliyle şehirdeki konservatuvara gitmek isteyen bir genç kız, onu evliliğe zorlayan ailesine karşı telefonuna sarılıp sosyal medyanın gücüne sığınıyor ve ünlü oyuncu Behnaz Jafari'ye bir video mesaj ulaştırıyor. Tıpkı yönetmen gibi filmde kendisini oynayan Jafari, Panahi ile birlikte o kızı bulmak için Türkçe konuşulan Azeri bölgesine doğru yolculuğa çıkıyor. Devrim öncesinde az sayıda İranlı yurt dışında yaşarken, şimdi sayıları tam olarak bilinmese de 1-4 milyon arası sayıda İranlının yurt dışında yaşadığı tahmin ediliyor. Bu sayının büyük çoğunluğunu Devrim sırasında yapılan baskıdan kurtulmak için ülkeyi terk edenler oluşturuyor. İran'da özgürlüklerin çok kısıtlı olması ve yabancıya karşı güvensizlik, katı dini kurallar da İran'ın yurt dışı imajını olumsuz olarak etkiliyor. Toplumsal muhalefetin cılızlaştığı rejimlerde tek muhalif güç sanattır. Ortaçağ Avrupa'sında açlıktan dolayı ölümlerin yaşanması ve kilisenin lüks ve varlık içerisinde yaşamasına rağmen halk muhalefetinin cılız olduğunu ve buradaki düzenin meşruiyetini sorgulayan tek gücün sanat adamları olduğunu görmekteyiz. İran'ın sinema ile tanışması 1900'lü yılların başında gerçekleşiyor. Ülkede ilk uzun metraj film Ermeni asıllı yönetmen Ovans Oganyas tarafından çekilen Abi ve Rabi oluyor. 1970'lerden itibaren ise Abbas Kiyarüstemi ve Panahi önderliğinde, onca baskıya ve sansüre rağmen yepyeni bir sinema anlayışı ile birlikte daha modern bir anlatıma kavuşan İran sineması, 1990'lardan sonra tüm dünyaya yayıldı. Daryuş Mehrcui, Panahi, Mecid Mecidi, Asghar Farhadi, Abbas Kiyarüstemi başta olmak üzere dünya çapında tanınmış ve birçok yönetmene ilham olmuş sinemacılar barındıran İran, sinema sanatının icra edildiği önemli ülkelerden biri. Sanat en çok baskıcı rejimler döneminde büyük gelişme gösterdi. Bunun en iyi örneği, İran şahı Muhammed Rıza Pehlevi döneminde yaşandı. Yoksul İran halkının, şahın baskıları karşısında çaresiz kaldığı bir anda rejimi eleştiren bir filmin sahnelendiğini gördük. Böylece rejimi bu derece yanıltan ve üstelik rejimin desteğiyle çekilen bir filmi en iyi özetleyecek kelime sanat oldu. Kısaca halkın konuşmadığı yerde sanat konuştu. İran sineması, 1979 yılında İslam Devrimi'nin gerçeklemesiyle birlikte farklı bakış açılarını yansıtan ses getirici yapımlara imza attığı yeni bir döneme girdi. İran sinemasında sansürle başı derde girmeyen yönetmen yok gibidir. İran sinemasında sansürden en çok etkilenen yönetmenlerden biri de sıkı bir rejim muhalifi olan Panahi. Sinemasını sürekli yoksulların, kadınların yaşadıkları üstüne doğrultan Panahi 5. filmi Ofsayt'tan sonra mahkeme karşısına çıktı. Film çekmeme cezası alan yönetmen için uluslararası arenada büyük kampanyalar yapıldı. Taksi Tahran'da ise küçük bir kamerayı taksinin içine yerleştirip taksiye binenler üzerinden bir İran tablosu sundu. Panahi son filmi 3 Hayat'ta da sinema sektöründeki sansür kıskacına, dışlanıp küstürülen sanatçılara dikkat çekiyor. Devrim öncesinin en büyük sinema yıldızlarından, günümüzde film çekmesi yasak olan Shahrzad'ı anıyor. Panahi'nin sinemasında sosyal gerçekçilik ve deneysel yönler sık işlenir. Panahi'nin sinema dili de Ghobadi gibi, mevcut rejime karşı eleştireldir. Panahi, açlık grevine varan cezaevi sürecinde 2010 yılında yaklaşık 320 bin TL kefaletle serbest bırakılsa da, ülkesi dışına seyahat etmesi, film çekmesi, uluslararası film festivallerine katılması yasağı halen devam ediyor. Tüm bu olumsuzluklara rağmen pes etmez; ABD'de aldığı Konuşma Özgürlüğü Ödülü'nden sonra Panahi duygularını; 'Ben siyasi film yapmam çünkü bir partinin ya da grubun üyesi değilim. Sosyal bir sinemacı olarak toplumun çelişkilerine tepki gösteriyorum' şeklinde ifadede bulunur. Kısaca bir rejim muhalifi olan Panahi, İran sinemasını var eden sayılı isimlerdendir. Rejimin baskına maruz kalmasına rağmen elini taşın altından çekmez, yasaklara boyun eğmez. Kısıtlı imkanları dahi olsa film çekmeye devam eder ve ülkesinde gösteremese bile festivallerde bunu başarır. 1988'de çektiği kısa belgesel Yaralı Başlar (The Wounded Heads) Panahi'nin ilk sinema macerası. Berlin Film Festivali'nde Gümüş Ayı kazanan Ofsayt (Offside, 2006) ile bu macerasına devam eden Panahi'nin ilk uzun metrajlı filmi ise Beyaz Balon (Badkoneke sefid, 1995). Locarno Film Fesivali'nde Altın Leopar ödülü aldığı bir sonraki filmi ise Ayna. Ayna sadece İran sinemasının değil sinema tarihinin en deneysel örneklerinden biri. Panahi'nin tüm dünyada tanınmasının asıl müsebbibi olan Altın Ayı ödüllü Daire (Dayereh, 2000) Tahran'daki bir grup kadının hayatlarının kesişmesini, esasında hepsinin aynı kaderi paylaşmasını konu edinir. Kanlı Altın (Talaye sorkh, 2003), Panahi filmografisinde oldukça ilginç bir yerde durur. Filmin merkezine bu kez bir erkek karakteri, pizza dağıtan Hüseyin'i koyar. Kanlı Altın her ne kadar diğer Panahi filmlerine nazaran kişisel bir öykü gibi dursa da İran'daki toplumsal ve sınıfsal farklılıklara temas etmesi açısından diğer İran Sineması örneklerinden ayrılır. Ofsayt Panahi sinemasına ait bütün sinemasal kodların kullanıldığı, kadın kahramanları itibarıyla Daire'yi anımsatan bir film. İran, 2018 - Renkli - 100'