Sinemada auteur kuramı

SİNEMA VE SANAT 🔸 Yedinci sanat olarak adlandırılan sinema, görüntülerin saniyede 24 kare olarak aktığı ve gösterici aracılığı ile ekrana yansıtılan, hareketi yeniden oluşturma işidir. Her filmin belirli bir kurgusu, içerdiği mesajı, anlatım dili vardır. 🔸 Sinema, hareketli görüntüler ile ortaya yapıt koyarken belirli bir amaç güder. Film ile yapımcı ve yönetmen, gişede yüksek hasılat elde edip ticari başarı elde etmek isteyebileceği gibi sanatsal bir başarı elde etmeyi de hedefleyebilir. İşte bu noktada karşımıza 'auteur' kavramı çıkar. AUTEUR NEDİR? 🔸 Özgünlüğü temel alan 'auteur kuramı', yönetmenin film yapım sürecinde ticari amaçları bir kenara koyarak sanat üretmeyi amaç edinmesidir. Latince temeli atan, değerini arttıran manasındaki 'auctor' kelimesinden gelir. Fransızcada yapan, yapıcı, İngilizcede ise kendi kontrolünü ve bakış açısını filmlerine yansıtan film yapımcısı, yönetmen anlamında kullanılır. 🔸 Dilimizde auteur, bir filmin konusundan kurgusuna kadar bütün çalışmalardan doğrudan sorumlu bulunan, filme kendi deyişini veren, imzasını atan sinema sanatçısıdır. Ustasız ustanın eseri 'Işıkla Karanlık Arasında' AUTEUR KAVRAMININ ORTAYA ÇIKIŞI 🔸 II. Dünya Savaşı sonrası, dünya her anlamda kendini yeniden inşa etmeye başlar. Böyle bir dönemde sinema sektörü de hareketlenir. Savaş sırasında yasaklanan filmler yeniden izlenmeye başlar ve film üretimi artar. 🔸 Bu süreçte yıldızlaşan ünlülerle çalışan stüdyoların yaptığı ticari filmler popülerdir. Eleştirmenler, starların oynadığı tekdüze filmler arasında bazı yönetmenlerin özgün yapıtlarıyla sıyrıldığını fark eder. Böylece sinemaya dair yeni kıstaslar belirlenerek eleştirel üslup oluşturulur. Filmin dili, hikayesi ve özgünlüğü gibi unsurlar konuşulmaya başlanır. KAMERA - KALEM TEORİSİ 🔸 Auteurun bir kuram olarak gelişmesi 1948 yılına tekabül eder. Fransız yazar ve film yönetmeni Alexandre Astruc, sinema ve edebiyat açısından önemli bir fikir ortaya atar. 'Camera-stylo' yani kamera-kalem adını verdiği teorisi ile hem çağının hem sonraki dönemlerin en etkili kuramcılarından biri olur. 🔸 Astruc'a göre sinema; resim, roman gibi giderek anlatım aracı haline gelen bir sanattır. Yönetmen, düşünce ve duygularını, bir edebiyatçı edasıyla kamerayı kalem gibi kullanarak yazabilir. Fransız Yeni Dalga akımının kurucularından olan Astruc, böylece yazar - yönetmen anlayışını sinemaya kazandırır. Sinema tarihinin başlangıcı: Trenin Gara Girişi YENİ DALGA AKIMI 🔸 Kamera - kalem fikrini ortaya atan Astruc, Yeni Dalga Akımı'nın kurucularındandır. 1952'de film kuramcısı Andre Bazin ve yönetmen Doniol Valcroze, Chaier du Cinema dergisini akımın kuramsal yapısını ortaya koymak amacıyla çıkarır. Astruc, auteur yönetmenleri savunan yazarların fikir oluşturma sürecinde büyük katkı sağlar. 🔸 Yeni Dalga yönetmenlerine göre, sinema kalıplarını kırmalı ve yönetmen filmini bir yazar gibi çekmelidir. Auteur kuramını geliştiren kuramcılar, star yerine doğal oyuncu tercih eder, teknik imkanları zorlamaz, işlenmemiş meseleleri konu alır ve filmleri basit diyaloglardan oluşur. Akımın yapıtlarında çoğu zaman kesin bir son bulunmaz ve geleneksel sinemada hata olarak görülen şeyleri bile isteye, seyirciye farklı duygular hissettirmek için kullanır. TRUFFANT'UN AUTEUR ÇALIŞMALARI 🔸 Yeni Dalga Akımı'nın en tanınmış yönetmenleri arasında François Truffant bulunur. Fransız yönetmen 1954'te yazdığı, 'Fransız Sinemasında Belirgin Bir Eğilim' makalesi ile filmlerin, yönetmenin kişisel duygu ve düşüncelerini dışa vurmak için eşsiz bir ortam olduğunu iddia eder. Bu nedenle de yönetmenin auteur olarak kabul edilmesi gerektiği önerisini sunar. 🔸 Truffant, 'İyi ve kötü filmler yoktur, iyi ve kötü yönetmenler vardır' diyerek filmin başarısında konu, mekan gibi diğer bütün unsurlardan ziyade yönetmenin etkin rol aldığını vurgular. 'Auteur film eleştirisi' tanımını icat eden usta isim, her yönetmenin kendi biçemine önem vermesi gerektiğini söyler. Ona göre, ancak bu şekilde filmin anlamını yakalamak mümkündür. Kişiliğin, kişiselliğin işareti olan filmler, yönetmenin kendi söylemidir. 10 maddede sinema ÜRETEN VE SAHNELEYEN AYRIMI 🔸 Kendi duygu ve düşünceleri ile filmi yazan ve yöneten isme 'auteur' denirken senaryo yazarının kaleme aldığını görselleştiren kişiye 'metteur en scene' yani sahneleme ustası denir. 🔸 Metteur en scene, işinde oldukça mahir olabilir ancak filme yansıttığı yalnızca ustalığı ve becerisidir. Auteur ise filme yeteneğinin yanı sıra kullandığı özgün kamera hareketleri, görüntü düzenlemesi ile kişiliğini de katar. Birey olarak kendisini filme koyar ve oluşturduğu biçemi ile auteur olur. SARRİS'İN AUTEUR TANIMI 🔸 Auteur kuramını destekleyen yönetmenlerden biri Andrew Sarris'tir. Ona göre auteur kuramının üç önemli özelliği bulunur. Öncelikle auteur, teknik yeterliliğe sahiptir. Yani ilk olarak yönetmenin teknik anlamda sinemaya hakim oması gerekir. 🔸 İkincisi ise ayırt edici derecede kişisel bir üslubu olmasıdır. Auteur yönetmenlerin filmlerinde kendilerine has bir imzası bulunur. Kimi yönetmen bunu kamera açıları ile gösterirken, bazıları ise renk ve ışık tercihleri ile belirtir. 🔸 Son özellik ise yönetmenin kişiliği ile malzemesi arasındaki ilişkinde meydana gelen içsel bir anlamın bulunmasıdır. Yani yönetmen, yaşadığı iyi kötü hatıraları, dünya görüşü ve felsefesini filmlerine aktarmalıdır. Sinema sözlüğü AUTEUR YÖNETMENİN ÖZELLİKLERİ 🔸 Astruc'un kamera-kalem teorisinden başlayarak günümüze kadar uzanan auteur kavramı, sinemada oldukça önemli bir yeri kapsar. Bu konuda çalışma yapan bütün yönetmen ve eleştirmenlerin fikirleri derlendiğinde auteur yönetmenin belirgin özellikleri şu şekilde sıralanabilir: Kendi alanında biriciktir, maddiyat ikinci plandadır, az insan tarafından rağbet görür ve yeni bir şey söylemelidir. 🔸 Yönetmen, filmlerinde kendisi, fikirleri, hayatı ve hatta belki de çocukluğunu anlatır. Mesela İranlı usta yönetmen Mecid Mecidi, verdiği bir röportajda, 'Örneğin Cennetin Çocukları filminde mesela yapmaya çalıştığım bütünüyle benim dünyamdı, benim çocukluğumdu ve onları da gelecek nesillere aktarabilmek istedim' diyerek yapıtında kendi küçüklüğünü beyaz perdeye aktardığını söyler. AUTEUR YÖNETMENLER 🔸 Dünya ve Türkiye sinemasında önemli birçok auteur yönetmen bulunur. Bu isimler kendilerine direkt olarak 'ben auteur yönetmenim ve yaptığım filmler sanatsaldır' demezler ancak ortaya koydukları yapıtlar her şeyi anlatır. 🔸 Fransız Yeni Dalgası'nın en etkili isimlerinden Jean-Luc Godard, dünya çapında sinemayı etkileyen Stanley Kubrick, tüm zamanların en etkili yönetmenlerinden Andrey Tarkovski, İranlı yönetmen Abbas Kiyarüstemi auteur isimlerdir. Her birinin baktığınızda 'şu yönetmenin filmi' diyebileceğiniz kendine has bir üslubu vardır. Örneğin, sinemanın filozofu olarak anılan Kiyarüstemi filmlerinin vazgeçilmez unsurları yol sahneleri, sadelik ve belirsizliktir. 🔸 Türkiye sinemasında ise özellikle Kiyarüstemi'ye benzerliği ile tanınan Nuri Bilge Ceylan, 'Bağlılık Hasan' filmi ile dikkat çeken Semih Kaplanoğlu, Türk sinemasının koca çınarı olarak bilinen ve toplumun derdiyle dertlenen Lütfi Ömer Akad gibi isimler auteur yönetmenler arasında sıralanabilir.